Tíminn - 25.02.1970, Blaðsíða 2

MIÐVIKUDAGUR 25. febrúar 1970
2
TÍMINN
SIGURÐUR MAGNUSSON, BLAÐAFULLTRÚI:
NOKKUR MINNISATRl UM
NORDURLANDARUG LOFTLEIDA
Forn kynni og frændbönd miUi
íslands og aimarra NorSurlanda
oUu því, aS eftir að fyrsta milli-
landaflugvélin, sem íslendingar
eignuðust, var komin til lands-
ins þótti það vel við eiga að fyrsta
áætlunarferð hennar tii útlanda
yrði farin til Kaupmannabafnar,
hinar gömlu íslenzku höfuðborg-
ar, á þjóðhátíðardegi. íslendinga,
17. júní 1947.
Með þessari fjómfrúför Sky-
masberflUígvélarkmar Heklu hófu
LoftleiSir flugferðir milli íslands
og Skandinavíu, sem síðan hefir
verið haidið uppi af félaginu.
Á tímahilinu frá 1947 — 1952
voru áætlunarferðir Loftleiða nær
eingöngu famar milli íslands og
annarra Norðurlanda, og var
eklki um fastar áætlunarferðir að
ræða fyrr en síðasta ár þessa tíma
bis.
Á þessu tímahili var enginn
ágreiningur milli stjórnarv-alda
íslands og annarra Norðurlanda
um Skandinavíuflug Loftleiða.
Það varð til þess að minnka bil
þeirrar fjarlægðar, sem torveldað
hafði samskipti islendiniga við önn
ur Norðurlönd og þess vegna mjög
veigamikið framlag af islands
hálfu til eflingar norrænni sam
vinnu.
í ársbyrjun 1953 iýsir stjórn
Loftleiða yfir því, að hún muni
eftirleiðis bjóða flugfarþegum
milli Bandaríkjanna og Norður-
Evrópu iægri flugfargjöld en önn
ur félög, ísem héldu uppi áætlunar
ferðum á þeim flugleiðum. Skír
skotaði hún til þeirrar staðreynd
ar, að vegna þess hve hægfleygar
flugvélar Loftieiða væru, teldi fé-
laigið að lengri tími til ferðar rétt
iætti iægri gjöld en þau, sem
boðin væru til þess að unnt yrði
að ljúka henni á skemmri tíma.
Félagið taldi einnig að með stefn
urnni — lengri flugtími, lægri flug
igjöld — yrði unnt að ná til þeirra
sem elia myndu hvergi fara, og
kvaðst þvi fremur hyggja til nýrra
markaða en þeirra, sem nýttir
væru af öðrum.
Þegar hér var komið sögu hafði'
Skandinavíska flugsamsteypan SAS
bundið miklar vonir við flugleið
félagsins milli Bandaríkjanna og
Skandinavíu, o» taldi hún að með
hinum lágu fargjöldum Loftleiða
væri ikominn til sögu nýr og hættu
legur keppinautur á þeirri flug
leið. Allur þorri fólks í Skandi-
navíu — einkum miilistéttarmenn
— fögnuðu framtaki Loftleiða og
mörg blöð og fréttastofnanir á
Norðurlöndum hafa jafnan veitt
Loftleiðum mjög drengilegan stuðn
ing í baráttu félagsins fyrir
sameiginlegum hagsmunamálum
sínum og viðskiptavina þess —
hófílegum fargjöldum milli Skandi
navíu og Bandaríkjanna.
í baráttu SAS við Loftleiðir
hefir höfuðkapp jafnan verið á
það lagt áð minnka fargjaldabilið
milli SAS og Loftleiða, en — eink
um við síðustu samninga — var
einnig gripið til margvíslegra ann
arra takmarkana í tíðni ferða,
fjölda farþega í hverri ferð og
annars þess, er ætla mátti að verst
kæmi Loftleiðum.
Um fargjaldabilið sjálft má t.
d. minna á, a£ árið 1960 nam'það
milli SAS og Loftleiða í Banda
ríkjafluginu frá 17,5% (sumarfar
gjöld Kaupm annahö 'a/G au tab org)
upp í 27,5% (vetrarfargjöld Ósló).
Breiðast varð bilið árið 1963, en
þá var 28,0% mismunur á vetrar
fargjöldum til Óslóar og 25,5%
til K-aupmannahafnar og Gauta-
borsar. Með samnin,gum, sem
gengu í giidi 1. janúar 1964 lækk
uðu þessar tölur niður í 18,2% og
15,08% mismun, en í árslok 1964
eru Óslóarvetrarfargj öldin komin
niður í 15,0%. Áður en síðustu
samningarnir voru undirritaðar, 6.
apríl 1968, var fargjaldamismun
urinn iþessi: Bandaríkin — Kaup-
mannahöfn — Gautaborg — Ósló:
sumar
U. S. $ 74,10 eða 13,13%
U. S. $ 72,20 eða 15,08%
Forusbumeno Loftieiða fuilyrtu
að þetta bil væri ekki nógu breitt
til þess að unnt yrði að brúa
það með samkeppni við flugvélar
sem eru Í9% hraðfleygari en
Rollis Royce flugvélamar, sem
Loftleiðir vildu þá fá að nota tii
Skandiniavíuferðanna. Forvígis-
menn SAS voru hins vegar ósveigj
anlegir, anmað hvort 10,0% mis-
munur aðalfangjalda, takmarkanir
á ferðafjölda, fanþegafjölda í
hinum leyfðu ferðum og öllum
sérgjöldum — eða engar breyting
ar í flugkosti. Forsvarsmenn ís-
lendinga töldu fyrri kostinn skárri
af tveim vondum og ákváðu að
taka honum í bili. Þess vegma voru
samnimgarnir undirritaðir.
Árið 1953 hefja Loftleiðir
Þýzkal-andsflug, 1955 hyrja Lux
emborgarferðirnar og árið eftir
eru teknar upp áætlunarferðir til
Stóra-Bretlands og Hollands. Með
vaxandi viðskiptum í þessum lönd
um, einkum Luxemborg, lækkar
hundraðshluti farþegaflutning-
amna til og frá Skandinavíu og
verður eftir það af heildarflutn
ingum Loftleiða sem hér segir:
1953 83,0 %
1954 74,0%
1955 76,8%
1956 77,6%
1957 66,6%
1958 65,1%
1959 58,3%
1960 56,3%
1981 49,3%
1982 33,9%
1983 32,3%
1984 25,5%
1985 19,7%
1966 16,8%
1967 14,1%
1968 11,5%
1989 10,2%
Ofangreindar tölur eiga vdð al’a
farþegaflutninga Loftleiða til og
frá Skandinavíu, og eru þar tald
ir m-eð þeir, sem einungis ferð
uðust til og frá íslandi. Þax sem
hæsta farþegatalla Loftleiða er
frá sl. ári — bæði í leigu — og
fanþegaflugi — 198,925, þá liggur
í augum uppi, að hundraðshlutinn
frá Skandinavíu hefir aldrei ver
ið SAS sá banabiti, sem forsvars
menn þess félags bafa reynt að
telja fólki trú um. En til sönnun
a. því hve spaugilegt það er í
rauninni að sú röksemdafærsla sé
tekin alvarlega, þá er rétt að
birta hinar raunverulegu fanþega
tölur Loftleiða á flugleiðinni
milji Bandaríkjanna og Skandi-
navíu síðustu sjö ár, en þær eru
þessar:
1963 19,339 farþegar
1964 17,014 —
1965 16,111 —
1966 14,595 —
1967 14,021 farþegar
1968 11,633 —
1969 9,643 —
Þess má geta aö árið 1961 mun
SAS hafa flutt 115,031 farþega til
og frá Bandaríkjunum yfir Norð
ur-Atlantshafið. Þá fluttu Loft
leiðir 18,498 farþega, eða 16,1%
af farþegatölu SAS,
Á tímabilinu frá 1. janúar 1969
til s. 1. sepitemiberloka voru far-
þegatölur SAS orðnar 209,043, en
Loftleiða til og frá Skandinavíu
ekki nema 7,844 eða 3,8% af flutn
ingum SAS.
Við samanhurð á minnkun far
gjaldabilsins og árlegrar lœkkun
ar farþegatalnanna kemur í Ijós,
að fargjaldabilið er ekki nógu
breitt til þess að farþegar telji
lega -góð launakjör, miðað við aðr
ar stéttir, en skattar þeirra og
hinir háu, óbeinu skattar félagsins
valda því að hið beina framlag
Loftleiða til þjóðarbús íslendinga
er mjög veigamikill þáttur í at-
vinnulífi þeirra. Það lætur að
lítfcum að starfsemi félagsins skap
ar einnig stórfelldar teikjur öðr
um en þeim, sem beinlínis hafa
framfærslu af rekstri þcss.
Byrjað var að grafa fyrir hirnii nýju viðbyggingu Loftleiðahótelsins s.l.
föstudag. Það er fyrir+aekið Miðfell sem teklð hefur að sér að Ijúka fyrsta
áfanga byggingarlnnar, sem er að grafa grunninn og byggja tengingu
milli hótelsins og nýbyggingarinnar. Þessu verki á að verða lokið 25.
marz, eða eftir rúman mánuð. í þessari viku verða áframhaldandi bygg-
ingarframkvæmdir boðnar út og ákveðið er að opna 111 gistiherbergi
1. maf 1971.
það boriga sig að fara með Loft
leiðum og keyrði þar alveg um
þverbak með síðustu samningun
um frá 1968, einkum eftir að ný
gjöld komu til sögu, þar sem
Loftleiðum v>ar einungis heimilað
að bjóða fargjöld, sem voru að
jafnvirði 10 Bandaríkjadala lægri
en fargjöld SAS. Þegar þar svo
bætist við, að félaginu er bannað
að taka nema 114 farþega í 189
sæta flugvélar sínar að vetrar
lagi og 160 yfir sumartímaibilið,
þá lætur að líkum hversu nú er
komið. Er þar ekki einungis átt
við hlut Loftieiða heldur einnig
það, að með síauknum takmörkun
ur.i hefir SAS tekizt aC koma í
veg fyrir að borgarai- Norður-
landa og Bandaríkjanna fengju að
njóta þeirra hagstæðu fargjalda
sem Loftleiðir vildu — og vilja
enn — bjóða milli Skandinaviu og
Bandaríkja Norður-Ameriku.
Það skiptir þær þjóðir, sem
byggja Norðurlönd og búa við
fjölbreytta aitvinnuhætti ekki öllu
máli, hvort þar er einu flu-gfélag-
inu íleira að færra. En til dæmis
um mikilvægi Loftleiða fyrir ís-
lendinga, sem lifa nær eingöngu
á því að selja . .sfcafu: sínar til
útlanda, mó vekja á þvi
athygli, að árið 1968 nam afla-
verðmæti alls togaraflota íslend
inga um 480 .nilljónum króna.
Það ár öfluðu Loftleiðir hér um
hil þrefalt meiri tekna, eða kr.
1.398.000.000,—. A togurunum
unnu það ár um 600 manns. en
Loftleiðir veittu þá 730 starfsmönn
um atvinnu á ísl-andi, þar sem
tekjur félagsins námu þá um
tveir.. milljörðum króna og starfs
mannafjöldinn var næstum 1,0%
af öllum verkfærum mönnum á
landinu. Loftleiðir hafa um ára-
bil úð einr. hæsti skattgreið-
andi á fslandi. Hinir mörgu starfs
menn félagsins búa við tiltölu
Þá hafa Loftleiðir með bygg
ingu hótels, boðum um ódýra við
dvöl á íslandi fyrir farþega fé-
lagsins og síðast en ekki sízt með
stórfelldri kynningarstarfsemi la-gt
drjúgan skerf til þess að skapa
nýja atvinnugrein á íslandi, túr
ismann.
- sambandi við hið síðast talda
má minna á þá staðreynd, að á
árunum 1963 — 1969 hafa Loft
leiðir greitt jafnvirði 879 þúsund
Bandaríkjadala til auglýsinga í
Skandinavíu og á sama tímabili
munu auglýsinigarnar í Bandaríkj
unum vegna Skandinavíuferðanna
hafa numið a.m.k. jiafmmikilli fjár
hæð. Á þessu árabili munu Loftl.
þess vegna hafa v rið a. m .k.
sem svarar 1.758.000,— Baindaríkja
dölum (154.878,800,00 ísl. kr.) til
þess að tryggja sér farþega milli
Skandinavíu og Bandaríkjanna —
og þar með einnig til eflingar
túrismanum í Jjessum löndum.
Hefir Loftleiðir þess vegna ekki
til þess unnið að vera með aðgerð
um stjórnarvalda SAS-landanna
ýtt út frá þeim mörkuðum, sem
þao hefir unnið sér fyrir eigið
fé og þá fyrirhöfn, sem til þess
þarf að skapa traust viðskipta
vina sinna.
Eins og fyrr segir eru atvinnu
hættir íslendinga fábreyttir, og
er þeim þess vegna mikil nauð
syn á að tryggja einhverjum þeim
atvinnugreinum fótfestu, sem
byggjast á öðru en óvissu um
fiskisæld og markaöi fyrir fisk
afurðir, enda döpur reynsla síð
ari ára hvort tveggju til sönnun
a* Þjóð, sem þannig er ástatt
um verður því að gera hvort
tveggja, hiua að nýjum atvinnu
greinum og gæta þess vandlega að
eiga sem bezt skipti við þær þjóð
ir, sém tryggja atvinnugreinar
hennar með hagkvæmum kaupum
á framleiðsluvörum hennar eða
þjónustu.
Nú er það staðreynd, að um
langt _ árabil hefir verzlunarjöfn
uður ísliainds við SAS löndin ver
ið íslendin-gum mjög óhagstæður.
Vel má vera að Norðurlandabú-
um hafi ekki verið unnt að kaupa
meira af íslendingum en það, sem
raun hefii borið vitni, en hitt
er alveg áreiða'nlegt, að þeim
hefir lengi verið í lóf-a lagið að
tryggja það að stjórnarvöld land
anna fyrirmunuðu ekki þegnum
sinum að njóta hagstæðra skipta
við Loftleiðir .Með því að veita
Loftleiðum aðstöðu til eðlilegrar
samkeppni gátu stjórnarvöld SAS
landanna sýnt vilja til þess að
reyna að jafna — þótt í litlu
væri — þann gífurlega halla, sem
lengi hefir verið á viðsikiptum ís-
lendinga við SAS-löndin.
Hve alvarlegt mál -hér er um
að ræða má skýra í fáum orðum
með því að vekja athygli á eftir
greindu:
Verzlunarjöfnuðurinn g-agnvart
SAS löndunum (Danmörku, Nor
egi og Svíþjóð) var íslandi óhag
stæður um 6 miljjarða íslenzkra
króna síðustu tíu árin. Inn voru
fluttar vörur frá þessum löndum
fyrir 13,2 milljarða íslenzkra
króna en út fyj-ir andvirði 7,2
málljiarða.
Síðustu fjögur árin hefir verzlun
arjöfnuðurinn við SAS-löndin ver
ið íslandi óhagstæður um nær
4 milljarða (3,9) eða um 1 mill-
jarð á ári að meðaltali. Til sam
anburðar má geta þess að vöru
skiptajöfnuður íslands í heild
var óhagstæður um nær einm mill
jarð (0,9) árið 1966, en aðeins um
350 milljónir árið 1965.
Nýlega er lokið miklu norrænu
þingi í .Reykjavík, sem haldið var
til þess að tryggja forn kynni og
frændbönd fslendinga og annarra
Norðurlandabúa. Þar var mikið
rætt um ágaeti norrænnar sam
vinnu og bar verðlaunaveiting fyr
ir þann skáldskap, sem mestur er
nú talinn meðal norrænna manna
einna hæst þess, er þar Ijómiaði
á lofti. En ef þeir samningar, sem
nú hafa verið boðaðir milli ís-
lenzkra og skandinavískra stjórn
arvalda um réttiudamál Loftleiða
á Norðurlöndum leiða ekki til
neinna rýmkana fyrir Loftleiðir,
þá kanm svo að fara, að á þjóð-
hátíðardegi íslendinga — í ár —
eða að ári — fari síðasta áaetlun
arflugvél Loftleiða frá Kaup-
mannahöfn til íslands, og mun þá
mörgum þykja sem eitt sé draum
ur og annað veruleiki, „mitt að
iyrkjia en ykkar að skilja“ eins og
HÓðskáld eitt íslenzkt orðaði það.
Litla Grund hlýtur gjöf
Frú Hailldóra Hjartardóttir frá
Árdal í Andakíl hefur í dag af-
hent mér gjöf til Litlu-Grundar,
krónur þrjátíu þúsund, í tilefni af
sjötugsafmæli sínu og til minning
ar um þrjár konur, sem hún hef
ur kynnzt á lífsleiðinni í virðing
ar- og þakklætisskyni við þær.
Gjöf frú HaHdóru er innilega
þö'kiruð. Hér fara saman ræktar
semi og hugulsemi í garö aldraða
fólksins og er hvort tveegja til
fyrirmyndar.
24. febrúar 1970.
Gísli Sigurbjörnsson.
Þrír sækja um stöðu
forstöðumanns
Handritastofnunar
Umsóknarfresti um stöðu for-
stöðumanns Handritastoínunar Is
lands lauk 20. p. m. Umsækjend
ur eru: Jónas Kristjánsson, cand.
mag., Ólafur Halldórsson cand.
mag, og Stefán Karlsson, mag art.
allir sérfræðingar við Handrita-
stofnunina.
Menntamálaráðuneytið,
24. febrúar 1970.