Tíminn - 25.02.1970, Blaðsíða 8

8
TIMINN
MIÐVIKUDAGUR 25. febrúar 1970
öll lánakjör bænda miklu verri
hér á landi en á Norðurlöndum
Einn af fcuinnustu veðurfræðing-
um þjóðar vorrar, lét svo um-
mælt í eriodi er hamm fiutti fyrir
alimörguim árum, að segja mætti,
a'ð iand vort hefði komið inn í
Mýindatímabil, hvað veðurfar
snertir um 1920. Silffct hlýindatáma-
bil gæti varað lengi e. t, v- eina
eða trvær aldir eða jafnvel lengur.
Rúaist mætti þó við, að af og tii
fcæmu hörð ár, eitt eða fleiri í
senin. Samfcvæmt þessairi kenn-
ingu höfum við verið að gamga í
gegn um slílk hörð ár, alð undan-
förnm og harðinda ár voru einnig
kringum 1950. — Samfcvæmt legu
landsins, Mjótum við að búa við
óstöðugt veðurfar. Það, að suð-
vestur í Atlamtshafi mætast heitir
og fcaldir sfcraumar lofts og lagar,
veMur því að á þeim slóðum mynd
ast lægðirmar. Hvaða stefmiu þær
taka, er svo eins konar happdrætti
fyrir ofckur. Stefni þær beint á
landið, koma þær „með fangið
fuillt“ af Mýjm og rötou lofti, sem
er yel þegið að vetri til, en verð-
ur til mikila vandræða sunnan
lamds og vestan, þegar siík „lægða
gamga“ varir í fimm mámuði eins
og var á síðastliðniu ári. En sigli
þær sunnan við land og austur,
svífa yfir iandið svalir vindar norð
ursins og þarf efcki aið lýsa því
weðurfari eftir landshlutum á
hvaða árstíma sem er.
Menzka þjóðin hefur um alian
aldiur verið varbúim sMtou árferði.
Meðan bændur bjuggu við tækni-
Iegt allsleysi, stóðu þeir bersfcjald-
aðir fyrir slæmri heysfcapartíð.
Véla- og verkfærasýning Búnað-
arfélags Islands 1921 markar
tímamót í bútækni og var spor í
rétta átt að gefa bændum fcost á
að sjá örlítiið sýnishorn af þeirri
tækni, sem fcoma sfcyldi. Síðan hafa
gerzt teikn og stórmerki á hinu
tæfcnilega sviði landbúnaðarins og
skal sú saga efcfci rafcin hér. Það
er 30 ára stórmerk saga og þó
10 árum betur, því að um 1930
kornu fyrstu hjóladráttarvélarnar,
en þúfnabaninn var 10 árum eldri,
en hann var eins og draumsýn,
sem efcki varð að veruleitoa í
þeirri reynd, sem ætlað var.
Það var Mn stórmikla heyskap-
artæfcni, sem forðaði landbúnað-
inum um meiri hluta landsins frá
mifclium vandræðum í hinni ein-
dæma óþunrkatíð s. 1. sumar. Hver
þurrfcflæsa varð að margföldu
gagni vegna véltækninnar. Súg-
þurrkun og nægilega sfcórar vot-
heysgeymslur þurfa sð v"- - á
hverju bóndabýili. Vyth3>ivprfcun
á að vera fastur liður í búskap
bænda, hvernig sem viðrar, hvað
þá þegar varla tefcur af steini mán
uðuim saman. Það er bændum til
vansa, að votiheysgeymsliur stóðu
tómar á stötou stað s. 1. sumar.
Súgþurrkunartæfcjum stórfjölgaði
á s.l. fimm árum Aukaframl. rík-
isins tffl þessara framkvæmda ýtti
undir. Þó vantar enn drjúgan
herziumun. Súgþurrfcun þarf að
vera komin á hvern bæ og í hverja
Möðu eftir fimm ár, á ellefu
hundruð ára afmæli íslands byggð-
ar, minna dugar ekfci. Bændur
verða að brynja sig fyrir rosan-
um um alla framtíð.
Kalið er hinn mifcli bölvaldur
bæoda. Það er efcki bundið við
okfcar land eitt, það fylgir ölum
Mnium norðlægari löndum. Það er
beldur ekki bundið við vissa lands
Muta hér. Öll héruð liggja undir
jafnri hætfcu hvað það snertir, þeg
ar veðráttan er óhagstæð. Kalráð-
stefnan er nýafstaðin. Hún var
hin merkasta. Þar kom margt at-
Ræða Þorsteins Sigurðssonar, formanns Bún-
aðarfélags fslands, við setningu búnaðarþings
hyglisvert fram. Kalrannsóknir
eru þó á byrjunarstigi- Við höfum
ástæðu til að vænta mikils árang-
urs af starfi vísindamannaena á
þesisu sviði. Það þarf að herða
sóknina. Við þurfum að fá þoln-
ari og harðgerari fóðurjurtir. Viið
þurfum líka að umgangast túnin
okkar með meiri varúð en verið
hefur. Byrja sláttinn snemma, hafa
eitthvað af túnunum varið fyrir
vorbeit og byrja að slá áður en
þau eru fullsprottin. Túnin eru
orðin svo stór, að það tekur lang-
an tíma að slá þau öM. Takmarkið
á aö vera, að fyrra silætti sé lokið
um miðjan ágúst í síðasta lagi.
Haustiegna taðan er lélegt fóður,
hefur svona um 1/3 fóðurgldi á
móti júní slegnu töðunni. Auk þess
skemmast haustslegnu túnin frek-
ar tjóna á búpeningi og annarra
áfalla. Út frá þessum staðreynd-
um skipaði landbúnaðarráðherra
nefnd til að endurskoða lög sjóðs
ins 1964. Nefndin starfaði 1965 og
gerði mikiilvægar breytingar á lög-
unum, en sú var mest, að lagt var
til, að stofnuð væri ný deild í
sjóðnum, hin svonefnda Afurða-
tjónsdeild. Það má segja, aið þetta
sé hin eiginlega landibúnaðardeild
sjóðsins, og sem bændurnir leggja
til fé af framleiðslu sinni, gegn
jöfnu framlagi úr ríkissjóði. Deild
in hefur allmikiar tekjur. Samt er
þar þröngt í búi nú, því síðan að
deildin var stofnuð hefur árferði
verið svo erfitt, að bændur hafa
þurft á mikili fjárhagslegri aðstoð
að halda. TU þess að fullnægja
þeirri þörf hefur deildin oriðið að
Þorsteinn Sigurðsson i ræðustól á Búnaðarþingi.
ar en hin snemmslegnu. Það sann |
ar oktour sumarið 1968 og vetur- i
inn 1969. Efsti rótarhálsinn var j
orðinn veikbyggður, þegar túnin;
voru slegin á haustdögum, svo:
komu harðir frostvindar liðlang- •
an vetur á auða jörð. Hinn vei'k- !
byggði rótarháls þoldi ekki þetta .
veðurlag, hann kól. Þetta hafa:
bændur aililra tíma kallað skamm- i
kal, sem grær upp, eem betur fer,!
að miklu leyti á næsta sumri, þó i
því aðeins að arfinn og annað
illgresi sé siegið snemma og fjar-
lægt strax.
Um alar aldir hafa íslenzkir
bændur orðið að bera einir og
óstuddir afleiðingar harðæris.
Þótt töðufengur félli um helming
af völdum kals óg vorkulda, varð
hver og einn að bjargast af eigin
rammileik. Það er ekki fyrr en á ;
siíiðustu áiratugum, að samhjáilp
bændanna sjálfra, með aðstoð
sveitarfélaga landsins og rikisims
hafa veitt verulega hjálp. Slík
samihjálp koimst á með stofnun
Bjargráðasjóðs 1913, en þá var
hamn lögfestur, en févana lengi
fram eftir árum. Sjóðnum var ætl-
að að koma til hjálpar, þegar
náttúruhamfarir bæri að höndum
og skyldi sú hjálp ná jafnt til
aliljra landsmanna. Reyndin hefur
þó orðið sú, að bændurnir hafa
fyrst og frernst notið góðs af
sjóiðmum í erfiðu árferði og einn-
ig á seinni árum, vegna ýmiss kon
taka lán, með fyrirgreiðslu ríkis-
stjórnariunar, en þessi lám nema
kr. 121.7 millj. Þessi háa fj'ár-
hæð skiptist þannig, að til bænda
á Norður- og Norðausturlandi
hafa verið veittar á árunum 1967
—68 kr. 32 millj. lán og 8 milj. í
heyflutningastyrki, sem er óaftur-
kræft framlag. Til bænda á ó-
þurrkasvæðinu á sl. sumri eru nú
veitt lán að upphæð kr. 76.5 millj.
og í heyflU'tnimgaistyrk kr. 5,2
milj., sem einnig o: óafturkræft
framlag.
Til þess að geta látið þetta
mikla fjármagn af hendi. varð
Bjargráðasjóður að taka lán eins
og áður er sagt. Sjóðurinn fékk
lán úr Jarðakaupasjóði að fjár-
hæð kr. 15 milj. með 7% vöxbum
og kr. 75 millj. bar.kalán með 9%
v'öxtum, En kr. 31.7 millj. hefuv
sjóðurinn lágt fram af eigin fé.
Af þessu fé leggur sjóðuri'nn fram
einis og áður er greint kr. 13,7
millj. sem styrk, en hitt sem vaxta
laust lán tii 7 ára og afborgunar-
laus fyrstu 2 árin. Norðurlands
lánin voru upphafllega ekki nema
til 5 ára, en lánstíminn var lengd-
ur á s.l. hausti, þvi vitanlega verða
norðan bændur að búa við sömu
kjör og þeir, sem búa sunnan og
vestan fjala.
Hrepparnir taka lánin og hrepps
nefndirnar ábyrgjast þau fyrir
hreppamna hönd. Viðkomandi hér-
uð hafa með þessu bundið sér þung
an sfculdabagga, hrepparnir mikla
ábyrgð og er tl þess ætlazt, að
enginn hlefckur bresti, áfflt verði
greitt skilvíslega.
Bændur, sem þessairar hjálpar
njóta, verða að vera þess minnuig-
ir, að afurðatjónadeiildin, sem
kemur til hjálpar eius og henni er
frekast unnt, þegar verulegir erfið
leikar steðja að bændum, þarf á
ölium sínum fjármunum að halda,
svo að hún geti gegnt sínu Mut-
verki.
Það sfcal vilðurkenint, að bændur
eiga í vök að verjast með afkomu
sína i sæmilegu árferði, hvað þá
þegar harðnar í ári. Stouldirmar
eru mitolar og í allra erfiðasta lagi,
hvað dýrleika snertix, miðað við
það, sem gerist td. á Norðurlönd-
um-
Af því leiðir það, alð hjá mörg-
um y.ngri bændum hrekkur
greiðslugetan tæplega til að standa
undir skuMunum Og þófct það sé í
rauninmi óafturicræft framlag að
fá vaxailaust harðærislán afborg-
umarlauist fyrstu tvö áriin, þá þyng-
ist róðurinn að þeim tíma liðnum,
með Mlnaðar greiðslu á þessum
lánum, á næstu 5 ánum.
Krafan um mikið lámsfjármagn
til landbúnaðari'ns hefur óneitan-
lega verið hörð. TI þess að full-
nægja þeirri kröfu hefur verið
gripið tl ýmissa ráða, eins og t.d.
stofnlánadeldargjaldimi. Og með-
an ríkið hafði einkainnflutning á
fóðummjöli, var þriðjungur af
þeim verzíunarágóða, lagður til
deilidarinnar og var vitanlega láns-
f járskatfclagninig á bæmdur. En því
er nú aflétt fyrir nokfcrum árum
og til'heyrir liðnum tíma, og lækfc-
aði þá fóðurbætisverðið til muna
góðu heili. Það skal svo viður-
kennt, sem rétt er, að það hefur
tekizt, betur en búizt var við, að
fullnægja lánsfjái'þörfinni. Á
þessu eru þó þeir gallar, að fyrir
umga efnalausa bændur er láms-
tíminm allt of stuttur, vextirnir
mifclu hærri en gerist af sams
fconar lánium í öðrum menningar-
löndum og sfcattlagning að auki.
Þetta þarf að breytast, ef vel á að
fara.
Norðurlanda bændiur búa við
mifclu betri lánakjör og standa að
auki betur að vigi en við, vegna
fyrri tírna framikvæmda í ræktun
og byggingum.
Fyrir 40 árum var allt ógert hér
á landi. Nú hafa sveitirnar verið
byggðar upp fyrir fólfc og fénað,
svo að segja má að efcki vanti
nama herzlumun og ræfctunim vel
á veg komin, fyrir þann bústofn,
sem nú er í landinu, ef hægt er
að halda henni óskemmdri. Jafn-
framt hefur véltækninni fleygt
fram með ævintýralegum hraða,
svo að á því sviði stöndum við
1 endum anmarra þjóða fuiltoomlega
á sporði. Allt þetta kostar feikna
fé og dugmað og hann er og hefur
verið fyrir hendi. Þeir, sem segja,
að bændur hafi flýtt sér of mikið
með allar framkvæmdirnar hafa
nokkuð ti'i síns máls. En slíkt hið
sama má segja um alla þjóðina.
En hún hafðí staðið í sömu spor-
um í þúsund ár. Oj> þegar lausnar-
orðið mifcla korn: stjórnarfarslegt
sjálfsta ði, þá ievstist hún bókstaf-
lega tekið úr þeim álögum, sem
hun hafði verið í um langar og
mvrkar aldir Og fögnuður hennar
í er fólginn i öllaim framförunum,
sem hún hefur innt af höndum á
nofcburra áxatuga timabili, sem
aðrar og stærri þjóðir fram-
fcvæmdu, eikki á áratugum, heldur
öldum .
Eins og áður er héx greint, búa
bændur á Norðurlöndum vi@ betri
láinakjör en íslenzíkir bændur. Ég
nefini Norðmenn sem dæmi: Hjá
þeim eru föst lán tl landlbúnaðar-
ins til 40 ára og vextir 414%. Lén
þessi enu fernskonar:
a. Til nýbygginiga og stæfckunar
jarða, svo og endurlbyiggingar eldri
húsa og stæfckunar, er veitt 90%
af kostnaðarverði framlkvæmd-
anna, með sama lánstima og vöxt-
um eins og áður er greint.
b. Til jarðafcaupa, þar meðtailin
lán tl að greiða arfsMuta, þegar
elzti sonur tetour við jörðinni, er
láœað allt a@ 70% af verðmæti
eignarinnar, me® frávitoum þó,
ef nauðsyn krefur, upp í allt að
90%. Sami lémstómi og vextir og
í a Uð.
c. Lán tl kaupa á vélum og
verkfærum, svo og búpeningi er
veitt al’lt að 75% af kaupverðinu.
í þessum flofcki er lénstíminn að-
eins 10 ár og vextir 4%%.
d. Til bygginga ibúðarhúsa er
veitt allt að 90% af matsverði
eigniarinnar. Lánstími og vextir
eins og í a og b Uðum.
Retostrarliánin eru skipulögð á
þann hátt, að stofnuð eru í sveit-
unum rekstrarlánafélög melð 10
félagsmönnum miinnst, svo lögleg
séu. Til þessarar lánastarfseimi
verða bændur að leggja fram dé-
lítið fjárframlag, þannig, að bónd-
inn kaupir hluti í félaginu á 8 kr.
norsikar hvern hlut, sem gefui'
honum rétt til 400 króna rekstrar-
láns. Engiinm getur fengið keypta
fleiri hiluti en 30, sem veita rétt
til 12 þús. fcr. láns. Vextir eru
414% og svo þessar 240 kr., sem
kalla mætti refcstrarlánaskatt.
RekstrarLánafélögin fá fjármagnið
að l'áni hjá Statens Jordbrufcsbanke
og greiða þau 314% í vexti.
Sé þetta fært yfir á islenzkt
gemgi, myndi hver Miutur kosta
kr. 98,40. Væri verð hvers hluta
hækkað upp í 100 fcr., myndi það
veita rétt til 4100 kr. tóms. Sá
bóndi, sem fengi keypta 30 Muti,
þyrfti vitanlega að greiða fyrir þá
kr. 3000 kr. en fengi rétt til 123
þús. kr. láns. 4|4% vextir og 3000
kr. framlag (rekstrartónsskattur)
svarar til 7% vaxta af lániau- Frá
þesum lénsfcröfum er sagt, sem
frétt frá næstu nágrönnum austam
við hafið og me® það fyrir aug-
um, að af þessu megi nokfcuð læra.
Það myndi verða islenzfcum bænd-
um ómietanlegur léttir og hjálp, ef
þeir ættu kost á svo ódýrum og
háum rekstrarlánum og hyggju að
öðru leyti við jafm hagstæð lána-
kjör os nors'kir bændur.
Margir eru svartsýnir á afkomu
landbúnaðarins. Ég vl vera bjart-
sýnm en veit, að bjartsýnin verð-
ur þó að hafa sínar takmarkamir.
En tvennt er til að úr rætist, þa®
fyrsta, og það sem mest velt-ur á,
að árferðinu bregði til hins betra,
og hitt, að bændur stamdi efcki ber
skjaldaðir í erfiðri veðráttu. Það
verður þó að teljast fjarri lagi að
grfpa þurfi til þess óyndisúrræðis,
sem sumir þjóðmálamenn hafa
haft á orði, afð að því tounni að
reka, að gripa þurfi til eins konar
kreppuuppgjörs fiyrir bændur, eims
og 1934. Er þetta álit byggt á því,
meðal annars, að skl við Stofnlána
deildina hafa í vefcúr verið til
stórra muma betri en undanfarin
Framhald á bls. 14