Morgunblaðið - 16.10.2005, Side 10

10 SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
V
ið landamærin bíður löng
röð bíla. Flestir eru nýlegir
og margir í dýrari kantin-
um – BMW, Mercedes
Benz og Volvo – þó inn á
milli megi greina stöku
Lödu sem komin er til ára
sinna. Velkomin til Imatra.
Landamærastöðvar í suð-
austurhluta Finnlands þar sem 1,2 milljónir
manna, flestir Rússar, fóru í gegn á síðasta ári.
Þegar nær dregur skýlum landamæravarð-
anna skiptist bílaröðin í tvennt – öðru megin
safnast drekkhlaðnir vörubílar á meðan fólks-
bílarnir renna inn í hina röðina.
Þegar komið er að hliðinu hlaupa menn út
með pappírana sína og svara spurningum. Enda
þurfa allir íbúar Sovétríkjanna fyrrverandi að
sýna gilda vegabréfsáritun við komuna til Finn-
lands líkt og annarra landa Evrópusambands-
ins, nokkuð sem Rússar eru ekkert sérstaklega
ánægðir með. Hægt er að fá áritun sem heim-
ilar dagsveru í Finnlandi samdægurs, en lengri
tíma tekur að fá hefðbundna vegabréfsáritun
með lengri gildistíma. Fyrir kemur að einhverj-
um er vísað frá og leitað er í stöku bíl og því tek-
ur það ferðafólkið mislangan tíma að komast í
gegn.
Áfengi og sígarettur
Landamæraverðir, klæddir hermannagræn-
um búningum, eru víða sýnilegir, sem og blá-
klæddir tollverðir sem eru með sérstakan rönt-
genbíl á staðnum er gegnumlýsir heilu
farmhlössin án þess að það þurfi svo mikið sem
að opna vöruvagnana. Lítið fer þó fyrir smygli á
fólki og eiturlyfjum við finnsku landamærin,
öllu algengari fundur er rússneskur vodki og
sígarettur.
„Þau lögbrot sem við verðum helst varir við
hér eru smygl á sígarettum og áfengi, auk þess
sem sumir reyna að sleppa við gerð tollskjala,“
segir Tommi Kivilaakso, yfirmaður tollþjónust-
unnar í Austur-Finnlandi. En dæmi eru um að
tugir þúsunda lítra áfengis finnist í einni send-
ingu sem og hundruð þúsunda sígarettna. „Við
höfum þó vissulega líka áhyggjur af eiturlyfja-
smygli þó minna sé um slíkt og heróínfundurinn
við landamærin í Vaalimaa eykur óneitanlega á
þær,“ bætir hann við. Eiturlyfjafundurinn sem
um ræðir er enda sá stærsti í sögu finnskra yf-
irvalda, en rúmlega 50 kg af tyrknesku heróíni
fundust í ágúst sl. við leit í vörubíl sem var á leið
frá Rússlandi til Svíþjóðar. Er talið að heróínið
hafi verið flutt landleiðina alla leið frá Tyrk-
landi.
Ekki eru þó allir smyglarar jafnstórtækir og
flest málin eru öllu hversdagslegri. Sumir Rúss-
ar nota sér til dæmis Finnlandsferðirnar til að
drýgja bágar tekjur heima fyrir og töluvert er
um að eldri konur frá nærliggjandi rússneskum
bæjum geri sér ferð með áætlunarrútum hlaðn-
ar áfengi og sígarettum sem þær svo selja á úti-
mörkuðum í bæjum hinum megin landamæra-
línunnar.
„Þetta er óneitanlega líka vandamál sem við
reynum að taka á með því að taka af þeim varn-
inginn. Konunum er þó ekki haldið heldur fara
þær samdægurs heim á ný með sín 50 kíló [af
finnskri vöru] og selja þar áður en þær koma í
næstu heimsókn og svona gengur þetta fram og
til baka,“ segir Kivilaakso. En 50 kg er há-
marksþyngd varnings sem rússneskum ein-
staklingi er heimilt að flytja með sér yfir landa-
mærin án þess að greiða af honum skatta og
skyldur í Rússlandi.
Ekki fyrirheitna landið
Þótt fáar fréttir berist af mansali, vændi og
smygli á fólki er alltaf eitthvað um að fólk reyni
að komast inn í landið án tilskilinna leyfa. Í
fyrra var tæplega 900 manns neitað um að
halda áfram ferð sinni til Finnlands við landa-
mærin og tæplega 600 til viðbótar var synjað
um vegabréfsáritun á ræðismannaskrifstofum
og í sendiráði Finna í Rússlandi. Svo eru alltaf
nokkrir sem ekki fara löglegu leiðina.
Í hópi landamæravarðanna við Imatra eru
þeir Harri Malmén majór og Mauri Välimaa
höfuðsmaður, en í Finnlandi starfa um 750
landamæraverðir við að gæta landamæranna
sem liggja að Rússlandi. Um 250 þeirra starfa í
suðausturhluta landsins þar sem umferð er
hvað mest, en sameiginleg landamæri ríkjanna
eru 1.269 km löng. Í fyrra voru 26 einstaklingar
gripnir við að reyna að laumast yfir landamærin
sem, auk landamæravarðanna, er gætt af 100
varðhundum, 90 myndavélum og 280 skynjur-
um.
Fjöldi þeirra sem eru gripnir við að reyna að
laumast í gegn hefur haldist nokkuð stöðugur
undanfarin ár og þeir eru fáir sem ekki skila sér
til baka eftir dagsheimsóknina, að sögn þeirra
Malmén og Välimaa. Við því liggja líka sektir,
auk þess sem þeir benda á að framboð af vinnu
fyrir ólöglega starfskrafta sé ekki jafnmikið í
Finnlandi og til að mynda í Bandaríkjunum þar
sem stórir hópar fólks flykkjast yfir landamæri
Bandaríkjanna og Mexíkó í leit að betra lífi. Svo
liggur svarið e.t.v. líka í því, líkt og Perttu Varti-
ainen, rektor Joensuu-háskólans, bendir á, að
Bandaríkin eru fyrirheitna landið í hugum
Rússa en ekki Finnland, þó að þeim líki vel að
fara í verslunarferðir þangað.
Því fer líka fjarri að allir þeir sem koma í
heimsókn yfir landamærin hafi eitthvað sak-
næmt í huga. Stór hluti þeirra sem koma frá
Rússlandi til Finnlands kemur þangað í dags-
langa verslunarferð og eyðir á milli 40 og 2.000
evrum, eða 3.000–150.000 kr.
Gestirnir í glæsivögnunum eru líka oft
eyðsluglaðir, enda koma margir þeirra úr röð-
um svonefndra „novo Russki“ – nýja aðalsins,
líkt og sumir kalla hina nýríku elítu. Og úr röð-
um þeirra efnameiri sem biðu við landamærin í
Imatra komu flestir frá Sankti Pétursborg, sem
raunar liggur nær Imatra og nærliggjandi bæj-
um en finnski höfuðstaðurinn Helsinki. Þessir
ferðalangar eru líka aufúsugestir í augum
margra kaupmanna sem kunna vel að meta við-
skiptin. Þannig hafa sumar verslanir í bæjum
við landamærin rússneskumælandi starfsfólk á
sínum vegum, skilti og vegvísa að vöruhúsum
sem selja virðisaukaskattlausa vöru má finna á
finnsku, ensku og rússnesku og textinn á eyðu-
blaði fyrir endurgreiðslu virðisaukaskatts í
Finnlandi er einnig á þessum þremur málum.
Þegar forvitnast er í Artek-versluninni í Hels-
inki, sem selur nokkuð dýra finnska
naumhyggjuhönnun, um hvort Rússar séu
áberandi meðal viðskiptavina er svarið að svo sé
ekki – naumhyggjan falli ekki að smekk hinna
nýríku.
Hliðið til austurs
Þó finnska naumhyggjan falli Rússum ekki í
geð er ljóst að heimsóknir rússnesku ferða-
mannanna og viðskipti við rússnesk fyrirtæki
skila engu að síður drjúgum hagnaði. Virðis-
auka- og skattfrjáls viðskipti við Rússland
námu 11.161.000 evrum, sem samsvara um 856
milljónum króna, í fyrra. Árið 1991 var upp-
hæðin 168.000 evrur.
Umferðin um landamærastöðina í Imatra
hefur líka aukist verulega á undanförnum árum
og er umferðin raunar orðin það mikil að landa-
mærastöðin í núverandi mynd annar henni
ekki. „Þess vegna er verið að byggja nýja varð-
stöð sem komast á í gagnið 2006 og mun auð-
velda flæði um landamærin til muna. Þar verða
til að mynda tvær endastöðvar – ein fyrir fólks-
bíla og önnur fyrir flutningabíla,“ segir maj-
órinn Harri Malmén.
Þegar framkvæmdasvæðið er skoðað fer
heldur ekki framhjá neinum að nýja landa-
mærastöðin, sem er vel á veg komin, verður
mun umfangsmeiri og stærri en sú gamla. Hjá
finnsku stjórnsýslunni hafa menn þó nokkrar
áhyggjur af því að Rússar hafi til þessa sýnt
litla tilburði í þá átt að leggja tveggja km vega-
kafla að landamærastöðinni sín megin línunnar,
og óttast þeir að fresta verði að taka stöðina í
notkun ef það dregst að leggja veginn. Og þegar
vel er að gáð má sjá beinan og breiðan veg vel
merktan Sankti Pétursborg enda snögglega við
hávaxinn vegg grenitrjáa. Ástæða seinagangs-
ins er sögð vera sú að Rússar vilja að Evrópu-
sambandið styrki framkvæmdina, en sam-
bandið vill víst að verktakar sjái sjálfir um að
sækja um slíka styrki á meðan að rússnesk yf-
irvöld vilja ekki ráða verktaka í vegagerðina
fyrr en fjárveitingin hefur verið tryggð.
Það eru engar ýkjur hjá Malmén að umferðin
um finnsku landamærin hafi stóraukist frá því
að kalda stríðinu lauk og Sovétríkin liðuðust í
sundur. Árið 1991 fóru um 315 þúsund manns í
gegnum landamærastöðina í Imatra. Í fyrra
voru það 1,2 milljónir, en það ár fóru alls um 4,5
milljónir manna um landamærin milli Finn-
lands og Rússlands og voru 70% þeirra Rússar.
Árið 1991 keyrðu líka 87 þúsund ökutæki í
gegnum landamærastöðina í Imatra, innflutn-
ingur nam 64.000 tonnum og útflutningur
31.000 tonnum. Árið 2004 var bílafjöldinn hins
vegar kominn upp í 710.000, innflutningur nam
417.000 tonnum og útflutningur til Rússlands
hafði aukist nær 45-falt og nam 1.391.000 tonn-
um!
Gamlar erjur
Íbúar Lappeenranta, 60 þúsund manna bæj-
ar sem liggur í rúmlega 20 km fjarlægð frá
Imatra, hafa ekki farið varhluta af þessari þró-
un. Ástand efnahagsmála á svæðinu hefur enda
batnað til muna á sl. árum og ljóst er að þeim
fjölgar stöðugt sem eru jákvæðir í garð þess-
arar rússnesku innrásar. Á öldum áður var
Lappeenranta af og til, líkt og fleiri hlutar Finn-
lands og raunar landið allt um hundrað ára
skeið, hluti Rússlands. Bærinn hefur líka á öðr-
um tímapunkti legið mun fjær rússnesku landa-
mærunum en hann gerir í dag, en Rússar inn-
limuðu hluta finnsku Kirjálahéraðanna og um
leið finnsku borgina Viipuri í Sovétríkin árið
1940.
Á suður-kirjálska sögusafninu í Lappeenr-
anta sýna upplýsingaspjöld með frösum á borð
við „á tímum minna haturs“ líka nákvæmlega
hversu stormasöm samskipti þjóðanna hafa
verið, á meðan að textar á finnsku og rússnesku
minna ekki síður á grannann. Mikil fátækt á ár-
unum eftir heimsstyrjöldina síðari auk klásúlu í
friðarsáttmála þjóðanna um að a.m.k. helming-
ur skólabarna yrði að velja rússnesku sem val-
fag leiddi líka til haturs margra í garð Rússa,
sem ennþá eimir eftir af hjá sumum fulltrúum
eldri kynslóðarinnar og enn í dag skilar sér í
tregðu til að læra rússnesku. Þannig velur að-
eins um 1% finnskra skólabarna að læra rúss-
nesku, nokkuð sem finnsk stjórnvöld hafa tölu-
verðar áhyggjur af í ljósi vaxandi viðskipta
ríkjanna.
Mikil tungumálanámsskylda í finnskum skól-
um útskýrir þó e.t.v. líka að einhverju leyti
tregðu nemenda í dag til að bæta við sig rúss-
neskunni, en ekki er óalgengt að nemendur
þurfi að læra fjögur erlend tungumál til að ljúka
námi í framhaldsskóla. Þannig er sænskan
skyldunám í finnskum skólum og strax um 8-9
ára aldur byrja börnin að læra sitt annað erlent
tungumál og velja flestir þá enskuna. 11 ára
gömul geta börnin svo valið eitt tungumál enn,
sem er utan námskrár, og velja þá flestir þýsku,
sumir frönsku og langfæstir rússnesku.
Hjartað látið ráða för
Í Lappeenranta og nágrenni er ekki að finna
marga nýbúa, en um 1.700 manns af erlendum
uppruna búa á svæðinu. Talan er að sögn Tuija
Willberg, yfirmanns menntamála í Lappeenr-
anta, nokkuð há fyrir hinar dreifðari byggðir,
en engu að síður lægri en finnska meðaltalið.
Um 1.000 þessara nýbúa komu frá Rússlandi
eða öðrum ríkjum fyrrum Sovétríkjanna.
Á tímabili á tíunda áratugnum fjölgaði inn-
flytjendum frá Rússlandi líka nokkuð ört á
þessu landsvæði en talan hefur haldist stöðug
frá árinu 2000. Innflytjendalöggjöfin hefur þá
verið þrengd umtalsvert á síðustu árum og nú
verða þeir sem flytja ætla sig um set yfir landa-
mærin að geta annað hvort gengið að tryggri
vinnu á svæðinu eða hafa þegar fjárfest þar í
fasteign.
Umferð milli Finnlands og
Rússlands hefur aukist umtalsvert
frá því kalda stríðinu lauk.
Anna Sigríður Einarsdóttir brá
sér að landamærunum.
Við landamærin þarf að sýna gilda vega-
bréfsáritun áður en haldið er áfram.
Skipaskurðurinn á Saimaa-vatninu tengir
Rússland og Finnland.
Byggingastíll í Helsinki þykir víða minna á
byggingar í Sankti Pétursborg.
Rússarnir
koma!