Tíminn - 23.05.1970, Síða 6

6
TÍMINN
LAUGARDAGUR 23. maí 1970
Kristján Friðriksson:
Skipuleg leit að nýjum verkefnum
Forseti. Virðulegu borgarfulltrúar.
Ég mun gera grein fyrir tillögu
þeirri, sem ég hef lagt hér fram.
TiUagan er svohljóðandi:
Borgarstjórn ákveður að beita
sér fyrir að hafin verði skipuleg
leit að nýjum verkefnum á sviði
iðnaðar. Verði leit þessi fram-
: kvæmd í samvinnu vi® samtök
iðnaðarins í borginni og aðra þá
aðila, sem ástæða þykir til ~að
hafa samvinnu við um þetta verk-
efni.
Er þörf á nýjum verkefnum?
Fyrst er þá að gera grein fyrir
þeirri skoðun, að þörf sé á þvf,
og það tímábært að borgarstjórn
láti þetta mál til sín taka. Þá er
fyrsta spurningin: Er þörf á nýj-
um atvinnugreinum hér í borg-
inni og í öðrum landshlutum —
sem samkvæmt tillögunni ætti að
. ieita samstarfs við um fram-
kvæandir?
Þessu syara ég hiklaust játandi
og skal nú leitazt við að færa rök
fyrir því að svo sé.
Einföldustu rökin eru auðvitað
þau, að hér hefur hvað eftir ann-
að gert vart við sig verulegt dt-
vinnuieysi, bæði hér í borginni og
öðrum bæjum og þorpum landsins.
Þetta atvinnuleysi hefur .iafnan
. magnazt hvað lítið sem ut áf hef-
ur bórið með sjávarútveginn.
Ef til vill er'þá einfaldást áð
gera sér strax grein fyrir þ'ví
hversu traustur sjávarútvegurinn
er sem atvinnugjafi og gjaldeyris-
aflandi atvinnugrein.
í því sambandi er þá fyrst að,
minnast þess, að fiskifræðingar
telja að nú þegar sé ýmsuiþ helztu
fiskistofnum stefnt í voða imeð
ofveiði. Veiðitækni fleygir fram
— svo hættan fer vaxandi. Svo
vill þó til, að þessa stundina eru
horfur betri en oft áður — og
betri en hægt er að búast við á
næsta áratug yfirléitt —. Því nú
mun- vera að koma í gagnið ein
hver sterkasti árgangur af þorski,
sem um getur á þessari öld, e. t.
v. að aðeins einum árgangi und-
anskildum, en það var árgangur-
inn frá 1927, ef ég man rétt. En
því er skylt að bæta við og hafa
sterklega í huga, að með nútíma
sókn í þorskfiskstofninn má hik-
laust gera ráð fyrir að þessi ár-
gangur verði uppufúnn, á tveim til
þrem árum, en miðað við veiði-
tækni fyrri ára mundi hann hafa
enzt til að halda uppi mikilli
veiði í ein sex ár.
Mörg undanfarin ár hef ég leit
azt við að gera ýmiskonar athug-
anir á því hversu traustur atvinnu-
vegur sjávarútvegur væri. Löngu
er kunnugt að veiðarnar byggjast
mjög á missterkum árgöngum.
Telja má að reynslan síðan um
ajldiamót sýoi, að um það bil
þriðji hver árgangur af þorski og
ýsu kemst sæmilega upp, en aft-
ur á móti líklega ekki nema eem
svarar áttundi hver árgangur af
síld. Við hina gífurlega auknu
veiðjtækni vex því hættan á fiski
leysistímalbilum, þegar það tekur
styttri og styttri tíma að veiða
hvern árgang sem í gagnið kemur.
Veiði fleiri fisktegunda — og
stækkun veiðisvæðisins — með
betri skipum — kemur hér að
nokkru upp á móti til jöfnunar
— en naumast svo að dugi til
þess að líkur haldist eða batni
fyrir því að fiskiveiðar geti orðið
nægilega traustur atvinnuvegur
til. þess -að á iþær megi; treysta
sem einan úrslita atyinnúgjafa
og gjaldeyrisgjafa.
Öryggisleysi veiðanna leiðir aft-
ur af sér, að óhyggilegt er að
byggja upp mjög mikinn iðnað,
sem hefði fiskafla sem hráefni
— því hætta er á að sá iðnaður
brygðist þá jafnframt sjávaraflan-
um, þegar fiskileysistímabil
kæmu.
Þetta leiðir af sér að nauðsyn
ber til áð finna nýjar atvinnu-
greinar, sem séu óháðar okkar
ágæta sjávarútvegi, sem þó fram
til þessa hefur reynzt okkur gjöf
ulasta atvinriugreinin. Og er þetta
alls ekki sagt til að varpa rýrð
FERMINGAÚR
OMEGA
Veljið yður í hag Úrsmíði er okkar fag
Mvada
' ©I—
JUpinaL
PIERPOflT
Magnús E. Baldvlnsson
Liugaveg! 12 - Sím! 22804
ó sjávarútveginn. En við hlið
hans verða að rísa aðrir atvinnu-
vegir — til öryggis í efnahagsbú-
skapnum.
Stærð og eðli viðfangs-
efnisins
En til þess að glöggva sig á
stærð og eðli þess máls, sem hér
um ræðir er þörf á að gera sér
BÍLASKOÐUN & STILLING
Skúlagötu 32
HJÓLASTILLINGAR
MOTORSTILLINGAfl L JÚSASTILLÍNGAR
LátiS stilla i tima.
Fljót og örugg þjónusta.
13-100
Kristján Friðriksson
nokkra grein fyrir núverandi at-
vinnuskiptingu í þjóðfélagi okkar.
Gera má ráð fyrir að nú séu í
landinu um 80 þúsund vinnandi
menn. Ég hef komizt að þeirri
niðurstöðu, að ef þessum 80 þús.
séu aðeins um 16 þúsund manns
starfandi í því sem ég nefni undir-
stöðustarfsemi — eða aðeins um
íimmti hver maður.
Til að gera grein fyrir hvað
ég á hér við og tjl að gleggra
verði, það sem hér fer á eftir,
skal ég telja upp helztu hópana
í því sem ég hér nefni undirstöðu
starfsemi.
Fjölmennasti hópurinn er í
landbúnaði eða um 7 þús. Þá
stunda fiskveiðar um 4 þús. Vi®
þungavinnslu, ál, sement, áburð
og kísilgúr um 1 þús. Við skipa-
byggingar, sem gæti orðið fyrir er
lendan markað að hluta til um 1
þús. Við iðnvöruframleiðslu til út-
flutnings aðeins um 1 þús. Við
samgöngur í þágu útlendinga
mætti áætla um 1 þús. og við
gestamóttöku í þágu útlendinga
um 1 þús. Þetta samtals um það
bil 16 þúsund.
Ég tek fram, að þessi skipting
er ekki að öllu leyti venjuleg, ef
miðað er við hagfræðilegar venj-
ur, en hér á ég við þá starfsemi,
sem verkar í þjóðarbúskap okkar
íslendinga, sem undirstöðustarf-
semi, þó nokkrun hluta hennar sé
venjulegt að flokka undir þjón-
ustustarfsemi.
Ég býst við að ýmsir veiti því
eftirtekt, að hér er gert ráð fyrir
að aðeúns fimmti hver maðuir
þurfi að vera í sl'íkri undirstöðu
starfsemi, en hin hagfræðilega
venja mun að gera ráð fyrir aið
fleiri, eða um fjórði hver maður
þurfi að vera í undirstöðunni —
eða um 20 þús. af þeim 80 þúsund-
um vinnandi manna, sem nú eru
í landinu.
En ef gengið er út frá þeirri nið-
urstöðu, sem ég hef hér sett
fram, þá mun þurfa að skapast
undirstöðu atvinna fyrir um 4 þús-
und manns af þeim 20 þúsundum,
sem bætast á vinnumarkaðinn á
íslandi næsta áratug, og þar af
um helmingur hér í borginni.
Hversvegna nú sérstök leit?
Nú mætti spyrja, hversvegna
þarf nú allt í einu að fara að við-
hafa sérstaka leit að undirstöðu
atvinnuvegum fremur en fyrr á
támum?
Þessu svara ég þannig:
I fyrsta lagi hefði sennilega
verið farsælla að fyrir löngu væri
búið að viðhafa þá leit, sem hér
er stungið uppá — og hefðum við
þá getað fagnað traustara efnahag
og meira atvinnuöryggi en við
búum vi® nú — en auk þess er
einmitt nú sérstök ástæða fyrir
slíkri leit, vegna þess að okkar
aðalatvinnuvegur, sjávarútvegur
inn er nú runninn á enda ákveðins
þróunarskeiðs — með þvi að ekki
er hægt að búast við auknu veiði-
magni, af þeim sökum sem áSur
er getið.
Er þetta verksvið
borgarstjórnar?
Nú mætti ennfremur spyrja:
Hversvegna á borgarstjórn Reykja-
víkur að fara að ganga hér fram
fyrir skjöldu og leggja fram fé til
leitar að nýjum atvinnugreinum.
Hví ekki fremur ríki® sjálft?
Þessu svara ég þannig:
I fyrsta lagi virðist það liggja
fyrir, að Alþingi hafi ékki skiln-
ing eða áhuga á málinu, því í
rauninni hefur ekkert heyrzt frá
þeirri stofnun í þessa átt. Menn
mega ekki rugla saman við það
sem hér er gerð tillaga um, þótt
komið hafi fram tillögur um,
markaðsleit eða markaðskönnun.
Þá er yfirleitt átt við markasleit
fyrir þær vörur, sem þegar eru
framleiddar í landinu.
Hér er aftur á móti átt við
skipulega frumleit að nýjum verk
efnum, sem hentuðu okkar aðstæ®-
um, þörfum okkar, hæfileikum og
getu.
Samvinna við aðra bæi um
verkefnið
í öðru lagi viil ég telja fram í
þessu sambandi, að það er eðlileg
ast að þeir staðir, þau landsvæði,
og þau heildarsamtök iðnaðarins
sem brýnasta þörf hafa fyrir nýja
uppbyggingu leggi sjálf fram fé
og frumkvæði til slíkrar leitar —
fremur en landsmenn allir — en
landsmenn allir mundu leggja
fram féð, ef rikið stæði eitt a®
leitinni.
Einnig vil ég benda á, að slik
leit mundi hafa skilyrði til að
verða óháðari og markvissari —
ef hún er framkvæmd af þeim að-
iilum, sem beinastra hagsmuna
hafa að gæta, og á ég þar við
Reykj.avíkurborg, ásamt nokkrum
öðrum bæjum, sem ég tel að ætti
að leita samvinnu við um verk-
efni® — og hef ég þá alveg sér-
staklega í huga ýmsa bæi á Norð
ur- og Austurlandi — af því hvað
mér virðist þörfin brýn þar fyrir
nýjar greinar atvinnu.
Enn eitt af rökum mínum fyrir
því, að rétt sé að leita samvinnu
um verkefnið, einkum við þorp
og bæi, sem kynnu að sýna áhuga
og skilning á verkefninu — er
það, að ég tel að heppilegra væri
að skipuleggja málið í heild með
hagsmuni margra bæja í einu fyr-
ir augum — m. a. til þess að
samvinna og heildar skipulagning
gæti orðið til samhjálpar milli
hinna ýmsu bæja — í sta® þess
að annars gæti orðið um að ræða
niðurbrjótandi samkeppni í verk-
efna-vali.
Breytt viðhorf
Nú mætti ennfremur spyrja:
Hví ekki að láta einstaklinga og
félög þeirra annast um að finna
sér verkefnj eins og verið hefur?
Þessu er til að svara, að mjög
hraðar breytingar eiga sér nú stað
í heiminum — og m.a. þess vegna
er það naumast á færi einstakl-
inga að leggja fram fé til slíkra
leitar — og aðstaða slikra einstakl
inga gæti líka orðið hæpnarj en
vera þyrfti, ef ekki nýtur skiln-
ings og samræmingar umhverfis-
ins.
Ef hið opinbera sinnir þessu
málj ekkert, þá væri það líkast
því að eiga sér garð eða lands-
spiidu og láta hana gróa upp af
sjálfu sér, í stað þess að planta í,
hana trjám, eða sá í hana til þeirra
jurta, sem að athuguðu máli teld-
ust líklegar til að gefa þann ávöxt,1
sem æskilegur þætti.
!
Dæmi Svisslendinga i
Við íslendingar stöndum nú í '
svipuðum sporum og Svisslend ■
ingar, þegar þeir uppgötvuðu að ;
land þeirra var of fátækt að gróð-
urlendi til þess að geta brauðfætt:
fjölgandi þjóð, með þáverandi
starfsháttum. Fólksflótti var byrj-1
aður. Þeir settust þá að athugun,
og rannsóknum. Þeir komust að |
þeirri niðurstöðu, að reynandi,
væri að fara. að smíða úr. Þetta ,
var ákvörðun, tekin af forystu- ■
mönnum þjó®arinnar. Einskonar ’
pólitísk ákvörðun. Hún varð mik-'
ilvægur þáttur í því að skapa auð-'
legð og verkmenningu áður mjög ,
svo fátækrar þjóðar.
Enn ein röksemd fyrir því, að'
Reykjavíkurborg og aðrir bæir'
eigi að standa að slíkri leit — frem
ur en ednstaklingar — er sú, að
leitin þarf umfram allt að vera
hlutlaus og hlutlæg. Það má ekki
láta þær greinar, sem fyrir eru
hafa nein áhrif á verkefnaval í leit,
inni — né á niðurstöðumar — en
sú hætta gæti veri® fyrir hendd,
ef deitin væri kostuð og fram-
kvæmd af þeim aðilum, sem nú
reka atvinnustarfsemi í landinu.
Afmörkun og marksetning
Hvemig ætti svo að standa að
framkvæmd málsins?
Ég býst við því að ekki væri
annað ráð tiltækara en að skipa
nefnd í málið. Sú nefnd gæti verið
ólaunuð — eða því sem næst —
enda skiptir það ekki höfuðmáli.
Fyrsta athugun gæti farið fram
á vegum slikrar nefndar.
Au®vitað þyrfti svo að gera sér
grein fyrir í grófum dráttum hvers
eðlis hin æskilega atvinnu-upp-
bygging ætti að vera. Hvaða þörf-
um hún ætti að fullnægja — og
hvaða kröfur uppbyggingin mætti
gera til fjárhagsgetu borgarbúa.
Þorfirnar, sem uppbyggingin
ætti að fullnægja, er aukin atvinna
og gjaldeyrisöflun. Hún þyrfti að
vera óháð fiskveiSum því okkur
er brýnust þörf á auknu öryggi í
þjóðarbúskapnum.
Stærð verkefnisins er eins og
áður er að vikið. að skapa atvinnu-
skilyrði fyrir um 4 þúsund manns
í grundvallandi atvinnustarfsemi
— því þa® leiddi þá af sjálfu sér
til atvinnuöryggis fyrir fjórum til