Morgunblaðið - 22.12.2005, Page 18

18 FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
ALRÍKISDÓMARI í Pennsylvaníu í
Bandaríkjunum hefur komist að
þeirri niðurstöðu að ríkisskólar megi
ekki fræða nemendur um svonefnda
vitshönnunarkenningu um sköpun
heimsins í líffræðitímum þar sem slík
fræðsla bryti í bága við stjórn-
arskrárvarinn aðskilnað ríkis og
kirkju.
Samkvæmt vitshönnunarkenning-
unni (e. intelligent design theory) eru
lífverurnar á jörðinni svo flóknar að
einhvers konar vitsmunalegt afl hljóti
að hafa skapað þær. Hún beinist
gegn kenningu Darwins um að allar
lífverutegundirnar hafi þróast með
náttúruvali en ekki verið skapaðar
hver fyrir sig í eitt skipti fyrir öll.
Dómarinn í málinu, John E. Jones,
gagnrýndi skólanefnd 20.000 manna
umdæmis, Dover-svæðis í Pennsylv-
aníu, fyrir að bæta vitshönn-
unarkenningunni við námsefni í
raunvísindum fyrir rúmu ári. Úr-
skurður hans er mikið áfall fyrir
kristna íhaldsmenn sem vonuðu að
nemendur í öllum Bandaríkjunum
yrðu fræddir um kenninguna sam-
hliða þróunarkenningunni.
Jones gagnrýndi skólanefndina
harkalega fyrir „yfirgengilega
grunnhyggni“ og sakaði nokkra
nefndarmennina um að hafa logið til
að leyna raunverulegu markmiði
nefndarinnar,
sem væri að
þröngva trúar-
legum skoðunum
sínum upp á nem-
endur ríkisskóla.
Jones er sjálfur
kirkjurækinn
repúblikani og
var skipaður um-
dæmisdómari fyr-
ir þremur árum. Hann komst að
þeirri niðurstöðu eftir sex vikna rétt-
arhöld að fram hefðu komið „yfir-
gnæfandi vísbendingar“ um að kenn-
ingin byggðist fyrst og fremst á
trúarlegri afstöðu og gæti ekki talist
til raunvísinda.
Sögð nýtt nafn á
sköpunarvísindum
Hæstiréttur Bandaríkjanna úr-
skurðaði árið 1987 að stjórnvöld í
sambandsríkjunum gætu ekki skyld-
að ríkisskóla til að kenna svokölluð
sköpunarvísindi samhliða þróun-
arkenningunni þar sem það bryti í
bága við stjórnarskrárvarinn að-
skilnað ríkis og kirkju. Með hugtak-
inu sköpunarvísindi er átt við þá
kenningu að hver lífverutegund hafi
verið sköpuð óháð öllum öðrum af
Guði.
Dómarinn komst að þeirri nið-
urstöðu að vitshönnunarkenningin
væri í raun aðeins nýtt nafn á sköp-
unarkenningunni.
„Það er kaldhæðnislegt að nokkrir
af þessum einstaklingum, sem voru
svo stoltir og sterkir í trúnni þegar
þeir flíkuðu trúarlegri sannfæringu
sinni opinberlega, skyldu hafa logið
hvað eftir annað til fela sporin sín og
leyna raunverulegu markmiði sínu
með vitshönnunarkenningunni,“
sagði dómarinn.
Kjósendur í Dover komu skóla-
nefndinni frá í kosningum í nóvember
og kusu nýja nefnd sem er andvíg því
að vitshönnunarkenningin verði
kennd í líffræðitímum. Að sögn
fréttastofunnar AFP gaf sjón-
varpstrúboðinn Pat Robertson til
kynna að kjósendurnir hefðu þar með
hafnað Guði. „Ef hamfarir verða á
svæði ykkar þá skulið þið ekki snúa
ykkur til Guðs,“ er haft eftir Robert-
son.
Skólanefndarmennirnir sögðu fyr-
ir réttinum að þeir hefðu reynt að
bæta raunvísindakennsluna með því
að sjá til þess að nemendur yrðu
fræddir um aðrar tilgátur samhliða
þróunarkenningunni.
Skólanefndin skyldaði kennara í
ríkisreknum grunn- og framhalds-
skólum til að lesa upp yfirlýsingu um
vitshönnunarkenninguna áður en
þeir kenndu þróunarkenninguna í líf-
fræðitímum. Í yfirlýsingunni sagði að
þróunarkenningin væri ekki „stað-
reynd“ og í henni væru óútskýr-
anlegar „gloppur“. Nemendunum var
enn fremur bent á bandaríska
kennslubók um vitshönnunarkenn-
inguna, „Of Pandas and People“.
Dómarinn komst á hinn bóginn að
þeirri niðurstöðu að vitshönn-
unarkenningin teldist ekki til raun-
vísinda og bryti í bága við aldagamlar
grundvallarreglur þeirra með því að
skírskota til yfirnáttúrulegra afla
sem ekki væri hægt að sanna að væru
til. Röksemdafærslan væri einnig
„gölluð og órökrétt“ og vísindamenn
hefðu hrakið gagnrýnina á þróun-
arkenninguna.
Formaður nýju skólanefndarinnar
í Dover, Bernadette Reinking, sagði
að hún hygðist taka vitshönnunar-
kenninguna af raunvísindanáms-
skránni. Kenningin yrði aftur á móti
kennd sem valfag í tengslum við sam-
félagsfræði.
Halda baráttunni áfram
Andstæðingar kenningarinnar
fögnuðu úrskurðinum og sögðu að
dómarinn hefði staðfest að opinberir
starfsmenn gætu ekki þröngvað
trúarlegum skoðunum sínum upp á
aðra.
Stuðningsmenn kenningarinnar
sögðust þó ætla að halda baráttunni
áfram. „Þeir sem halda að dóms-
úrskurður verði til þess að áhuginn á
vitshönnuninni hverfi lifa í öðrum
heimi,“ sagði John West, talsmaður
hugveitunnar Discovery Institute
sem aðhyllist kenninguna.
George W. Bush Bandaríkjaforseti
sagði nýlega að hann teldi að skólar
ættu að kynna kenninguna þegar
nemendur væru fræddir um upphaf
lífs á jörðinni.
Talsmaður Bush gagnrýndi ekki
úrskurðinn en sagði að forsetinn teldi
að skólanefndir hvers umdæmis fyrir
sig ættu að ákveða hvort kenna ætti
vitshönnunarkenninguna samhliða
þróunarkenningunni.
Ný sköpunarkenning
bönnuð í líffræðitímum
John E. Jones
Alríkisdómari í Bandaríkjunum úrskurðar þróunarkenningu Charles Darwin í vil
Eftir Boga Þór Arason
bogi@mbl.is
Gautaborg. Morgunblaðið. | Átján úti-
bússtjórar áfengisverslana sænska
ríkisins (Systembolaget) hafa verið
sakfelldir fyrir að þiggja mútur frá
áfengisheildsölum. Dómur féll í undir-
rétti í Stokkhólmi á mánudag og voru
útibússtjórarnir dæmdir til mishárra
sekta. Tveir starfsmenn áfengisheild-
sölu voru dæmdir til sekta fyrir mútu-
greiðslur en enginn var dæmdur í
fangelsi.
Réttarhöldin nú voru þau fyrstu af
sex í þessu máli sem tekur til fjögurra
áfengisheildsala, þ.á m. hinnar ríkis-
reknu Vin & Sprit. Samtals eiga þær
að hafa greitt 1.249.000 sænskar krón-
ur í mútur, þ.e. um tíu milljónir ís-
lenskra króna, á árunum 2000 til 2003.
Áfengisheildsalan Vin-Trägårdh er
talin hafa greitt hæstu múturnar, þ.e.
sem samsvarar 7,5 milljónum ís-
lenskra króna. Samtals eru 77 útibús-
stjórar ákærðir og 15 starfsmenn
áfengisheildsala.
Steen kærði málið til lögreglu
Saksóknari hafði krafist tveggja
ára fangelsisdóms yfir Niklas Dav-
idsson, aðstoðarforstjóra Vin-
Trägårdh-heildsölunnar, en Dav-
idsson var dæmdur í skilorðsbundið
fangelsi og til hæstu sektargreiðsl-
unnar, 51.000 sænskra króna, þ.e.
rúmra 400 þúsunda íslenskra króna.
Sönnunargögn lágu fyrir um að
heildsalan Vin-Trägårdh hefði borgað
útibússtjórum fyrir að hampa áfeng-
istegundum þeirra í útibúum sínum.
Þetta voru t.d. reikningsyfirlit sem
sýndu mánaðarlegar greiðslur til úti-
bússtjóra, ávísanir sem útibússtjór-
arnir höfðu innleyst og bréf frá heild-
sölunni þar sem fram komu tilboð um
bónusgreiðslur ef sala á áfengisteg-
undum þeirra næði ákveðnu marki.
Anitra Steen, forstjóri Systembola-
get, segir í samtali við TT-fréttastof-
una að hún hafi tekið sína ábyrgð með
því að kæra málið til lögreglu. Upp
komst um þetta mál í árslok 2002 en
áður höfðu mútumál skekið sænsku
áfengisverslunina á tíunda áratugn-
um. Málin hafa vakið mikla athygli al-
mennings og fjölmiðla, einnig fyrir
þær sakir að Steen er sambýliskona
Görans Persson, forsætisráðherra
Svíþjóðar. Í samtali við Svenska
Dagbladet segir Steen að dómurinn
sé ákveðinn léttir og staðfesti að hún
og stjórnendur áfengisverslunarinnar
hafi gert rétt í að vísa málinu til lög-
reglu og reyna að stöðva háttalagið.
Dæmdir
fyrir áfeng-
ismútur
HJÓN í Hamborg, Regina og Har-
ald Gaspar, hafa stofnað klúbb
fyrir þá sem hafa sætt mismunun
vegna ófríðleika og vilja hitta aðra
í sömu sporum, segir á vef þýsku
útvarpsstöðvarinnar Deutsche
Welle. Þar geti þeir skemmt sér
saman og byggt upp sjálfstraust
og innri frið.
Hugmyndin er byggð á hefð sem
varð til á 17. öld í ítalska alpa-
þorpinu Piobbico. Þar mæta ár-
lega um 3000 manns í „Veislu
hinna ljótu“, að sögn Gaspar-
hjónanna.
Um 100 manns mættu á stofn-
fundinn og mæta nú að jafnaði
nokkrir tugir á fundi samtak-
anna sem heita einfaldlega Ljóti
klúbburinn. Gaspar-hjónin
benda á að margir, sem ekki
uppfylla staðalkröfur samfélags-
ins um lágmarksfríðleika, verði
fyrir aðkasti og jafnvel einelti
þegar í grunnskóla. Ekki er sagt
í fréttinni hvernig inngönguskil-
yrði klúbbsins séu skilgreind ef
þau eru einhver.
Fyrr á öldum seldu fátækir
foreldrar stundum börn með
sérkennilegt útlit í fjölleikahús
þar sem þau voru sýnd eins og
undarleg dýr. Þótt þessu sé ekki
lengur til að dreifa segja hjónin
að ófríðir eigi oft erfitt með að
mynda tengsl við annað fólk.
Þau segjast bæði hafa þurft að
berjast við slík vandamál en hafi
byggt smám saman upp sjálfs-
traust vegna þess að þeim vegn-
aði vel í lífinu.
Harald Gaspar rekur stóra
auglýsingastofu en Regina
Gaspar er blaðamaður.
Stofna klúbb fyrir ófríða
Bagdad. AFP. | Saddam Hussein, fyrr-
verandi forseti Íraks, sagðist í gær
hafa sætt pyntingum bandarískra
hermanna sem hafa haldið honum í
fangelsi.
Saddam kom fyrir rétt í gær eftir
hálfs mánaðar hlé á réttarhöldunum
í máli hans vegna þingkosninga í vik-
unni sem leið.
„Bandaríkjamennirnir hafa lamið
mig og pyntað,“ sagði Saddam. „Já,
ég hef orðið fyrir barsmíðum alls
staðar á líkamanum og ummerkin
eru á öllum líkamanum.“
Aðalsaksóknarinn í málinu sagði
að ef þetta væri rétt myndi hann
óska eftir því að Saddam yrði fluttur
í fangelsi sem heyrði undir írösk yf-
irvöld. Stjórnarerindreki í banda-
ríska sendiráðinu í Bagdad sagði að
enginn fótur væri fyrir ásökun Sadd-
ams.
Vitni lýsir pyntingum
Fyrr um daginn bar Íraki vitni
fyrir réttinum og lýsti því hvernig
hann var pyntaður í fangelsi eftir að
reynt var að ráða forsetann fyrrver-
andi af dögum.
„Ég get ekki lýst pyntingunum
sem við sættum,“ sagði vitnið Ali
Mohammed Hussein al-Haydari,
sem var 14 ára þegar hann og öll fjöl-
skylda hans voru handtekin í bænum
Dujail árið 1982. Saddam og sjö sam-
starfsmenn hans eru sakaðir um að
hafa látið drepa 148 sjíta í Dujail eft-
ir að honum var sýnt banatilræði.
Haydari var aðeins nokkra metra
frá Saddam þegar hann bar vitni.
Hann sagði að öll fjölskylda sín, alls
yfir 40 manns, þeirra á meðal börn
og gamalmenni, hefðu verið hand-
tekin í þorpinu og flutt í höfuðstöðv-
ar leyniþjónustunnar þar sem
hundruðum manna hefði verið haldið
eftir morðtilraunina. Nokkrir af sjö
bræðrum hans voru síðar teknir af
lífi.
„Þeir pyntuðu mig með rafmagni
og ég óskaði þess að geta dáið,“ sagði
annað vitni sem var í haldi leyniþjón-
ustumanna í Dujail í sautján daga.
Áður höfðu lögreglumenn drepið tvo
syni hans vegna gruns um að þeir
hefðu tekið þátt í morðtilrauninni.
Vitnið sagði að hálfbróðir Sadd-
ams, Barzan al-Tikriti, hefði fylgst
með pyntingunum. „Barzan borðaði
vínber þarna fyrir framan mig með-
an ég öskraði og æpti.“
Saddam Hussein segist
hafa sætt pyntingum
Reuters
Saddam Hussein talar fyrir rétti þegar réttarhöldin í máli hans hófust að nýju eftir hálfs mánaðar hlé.