Morgunblaðið - 22.12.2005, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 2005 33
Viðbrögð stjórnvalda viðvandaðri skýrslu StefánsÓlafssonar prófessorsum örorku og velferð
vekja furðu og eru stjórnvöldum til
vansa. Stefán er afburða fag- og
fræðimaður og hefur hann skrifað
margar bækur og rit á
sviði velferðarmála,
m.a. um lífskjör og lífs-
hætti á Norð-
urlöndum, um Búsetu
á Íslandi og um Ís-
lensku leiðina árið
1999 sem vakti mikla
athygli. Auk þess hef-
ur Stefán gert marg-
víslegar úttektir og
skýrslur á innlendum
og erlendum vettvangi,
ekki síst ýmsar sam-
anburðarrannsóknir í
þjóðfélagsfræði og á
sviði almannatrygg-
inga, oft í samstarfi við
erlenda fagmenn.
Vegið að starfs-
heiðri Stefáns
Nú þegar Stefán
lætur frá sér fara um
200 síðna vandaða og
ítarlega skýrslu um
stöðu öryrkja hér á
landi í samanburði við
aðrar þjóðir, þar sem
beitt er viðurkenndri
aðferðafræði við slíkar
rannsóknir, leyfa sum-
ir stjórnarliðar sér að vega alvarlega
að starfsheiðri Stefáns. Með út-
úrsnúningi og rangfærslum er reynt
að koma því inn hjá þjóðinni að
skýrslan sé lituð af pólitík, sem ekki
er flugufótur fyrir. Skýrsluna segja
þeir pólitíska af því hún passar ekki
við þá glansmynd sem ráðherrar og
stjórnarliðar hafa gegnum tíðina
reynt að draga upp af stöðu öryrkja.
Minnist ég þess ekki að verk Stefáns
á sviði velferðarmála, sem hann hef-
ur stundað í áratugi, hafi nokkru
sinni verið véfengd með þeim hætti
sem stjórnvöld nú reyna. Og allt er
það af því að skýrslan opinberar
hvað stjórnarflokkarnir hafa sett ör-
yrkja til hliðar í stjórnartíð sinni.
Misheppnuð tilraun til að
grafa undan skýrslunni
Skýrslan staðfestir að kjör ör-
yrkja hafa dregist aftur úr öðrum
hópum – sama hvaða mælikvarði er
notaður. Það er sama hvort litið er
til samanburðar við ráðstöf-
unartekjur almennings, meðaltekjur
á landinu, kaupmáttar eða lág-
markslauna, en í úttekt sinni notar
Stefán margar breytur eða mæli-
kvarða sem allar leiða til sömu nið-
urstöðu. Niðurstaðan sem ekki hent-
ar stjórnarflokkunum er sú að kjör
öryrkja hafa dregist verulega aftur
úr öðrum hópum, skattbyrði þeirra
hefur þyngst gífurlega og meðal
vestrænna þjóða er Ísland á bekk
með þeim þjóðum sem minni áherslu
leggja á velferðarmál öryrkja. Þetta
er einn svartasti bletturinn á verk-
um þessarar ríkisstjórnar sem hún
aldrei getur hlaupið frá. Því skal
jafnframt hér til haga haldið að
skýrslan tekur þó ekki á hvað hús-
næðis-, lyfja- og lækniskostnaður
hefur hækkað mikið í tíð þessarar
ríkisstjórnar, sem gerir stöðu ör-
yrkja enn verri en þessi skýrsla sýn-
ir. Kannski er það athyglisverðast í
aumu yfirklóri ráðherranna til að
grafa undan skýrslu Stefáns, að þeir
gerðu enga tilraun til að hrekja eina
meginniðurstöðuna í skýrslunni,
sem var sú að skattbyrði lífeyr-
isþega hefði stóraukist í tíð þessarar
ríkisstjórnar. En í skýrslunni er m.a.
sýnt að með þessari auknu skatt-
byrði hafi nánast verið þurrkaður út
allur ávinning af auknum lífeyri, eins
aldurstengdri uppbót á lífeyri og
tekjutryggingarauka, sem öryrkjar
þurftu að sækja gegnum dómstóla.
Stefán sjálfur hefur í ítarlegri
greinargerð hrakið lið fyrir lið allan
útúrsnúning og vafasama framsetn-
ingu sem stjórnvöld settu fram í því
skyni að grafa undan skýrslunni og
gera hana tortryggilega. Eftir þessa
greinargerð Stefáns stendur ekki
steinn yfir steini í aðfinnslum og
rangfærslum ráðherranna. Þeir
standa eftir eins og aular, sem upp-
vísir hafa orðið að því
að skrökva.
Pólitískur stimpill
eða gæðastimpill
fagmennsku
Eftir að ráðherr-
unum og sérfræð-
ingum þeirra mistókst
að grafa undan
skýrslu Stefáns þá
ætla þeir nú að fá
„hlutlausan“ aðila til
að leggja mat á
skýrslu Stefáns Ólafs-
sonar og reyndar líka
á skýrslu sem gefin
var út með velþóknun
stjórnvalda og unnin
var af Tryggva Þór
Herbertssyni um
fjölgun öryrkja á Ís-
landi – orsakir þess og
afleiðingar. Sú skýrsla
var sannanlega ekki
yfir gagnrýni hafin,
samt hlaut hún bless-
un stjórnvalda af því
hún þjónaði þeim mál-
stað þeirra að ýkja
fjölgun öryrkja á und-
anförnum árum. Í
þeirri skýrslu er beinlínis lagt til að
kjör öryrkja verði rýrð í samanburði
við lágmarkslaun á vinnumarkaði til
að draga úr fjölgun öryrkja. Spyrja
má hvort ríkisstjórnin geri þær til-
lögur Tryggva Þórs að sínum? Ör-
yrkjar gagnrýndu þessa skýrslu
með réttu mjög harðlega. Í skýrslu
Stefáns Ólafssonar eru hins vegar
settar fram mjög sannfærandi skýr-
ingar á fjölgun öryrkja á und-
anförnum árum og jafnframt sýnt að
öryrkjar eru frekar fáir hér á landi í
samanburði við önnur vestræn lönd.
Spurningin hjá stjórnvöldum um
hvort settur er pólitískur stimpil á
þessar skýrslur eða gæðastimpill
fagmennsku er augljós og snýst að-
eins um eitt. Ef skýrsla þjónar mál-
stað ríkisstjórnarinnar þá er hún
stimpluð faglega unnin skýrsla. Ef
hún gerir það ekki þá er hún stimpl-
uð pólitísk.
Er áframhaldandi ágreiningur
kjörstaða ríkisstjórnarinnar?
Sú ákvörðun forsætisráðherra að
fá nú "hlutlausan" aðila til að fara yf-
ir þessar tvær skýrslur er sjálfsagt í
þeim tilgangi að gera enn eina til-
raun til að reyna að sverta skýrslu
Stefáns og fá gæðastimpil á skýrslu
Tryggva. Spyrja má einnig hvort hið
raunverulega markmið ríkisstjórn-
arinnar með þessum væntanlega
„úrskurði“ sé, að fá vottorð um hvort
ríkisstjórninni sé óhætt að fylgja
fram bandarískri velferðarstefnu
eins og lýst er í skýrslu Tryggva
Þórs, með enn verri kjörum fyrir ör-
yrkja í samanburði við fólk á vinnu-
markaði. Það verður því spennandi
að fylgjast með hver verður þessi
„hlutlausi aðili“. Ef eitthvað væri
eðlilegt í þessari málsmeðferð ættu
stjórnvöld hins vegar að átta sig á
því að þegar tveir aðilar deila um
niðurstöðu eða útreikninga er ekki
hægt að tala um hlutlausan aðila
nema báðir deiluaðilar komi sér
saman um þann sem þeir treysta til
að leggja hlutlaust mat á verkið.
Annað er uppskrift af áframhald-
andi ágreiningi. En áframhaldandi
ágreiningur er ef til vill kjörstaða
ríkisstjórnarinnar, því þá fengi hún
áfram átyllu til að víkja sér undan
því að horfast í augu við þann dap-
urlega veruleika í hinu ríka íslenska
þjóðfélagi sem skýrsla Stefáns
Ólafssonar leiðir í ljós.
Ríkisstjórnin
og sannleikurinn
um öryrkja
Eftir Jóhönnu Sigurðardóttur
Jóhann Sigurðardóttir
’Skýrslu Stef-áns segja þeir
pólitíska af því
hún passar ekki
við þá glans-
mynd sem ráð-
herrarnir reyna
að draga upp af
stöðu öryrkja.‘
Höfundur er alþingismaður.
m.a. með
ka. Þær
aunakerfi
hafa hlið-
iðurstaða
eri launa-
ákvörðun
il þess að
sem þá
ssum úr-
æðis lag-
mbærileg
ur að líta
nna sem
na
engu
formaður
rétt. „Við
mara séu
vararík-
aríkissak-
embættis-
kki og ef
þau breytast eða ef viðkomandi
færist til um flokk þá segja lögin að
okkur ber að taka tillit til þess.“
Garðar segir að árið 2003 hefði
Kjaradómur ákveðið að ríkissátta-
semjari og ríkisendurskoðandi
ættu að vera með sambærileg laun
og ráðuneytisstjórar. Nú væru laun
ráðuneytisstjóra orðin hærri en
laun þessara embættismanna.
Kjaradómur sé með ákvörðun sinni
að leitast við að viðhalda þeirri
grundvallarbreytingu sem gerð var
á kjördag 2003 og til viðbótar að
hækka laun um 2,5%, en það er sú
almenna hækkun sem launþegar fá
um áramót.
Garðar segir að um leið og
Kjaradómur hafi komist að þeirri
niðurstöðu að nauðsynlegt sé að
hækka laun héraðsdómara sé eðli-
legt að laun annarra, eins og þing-
manna og embættismanna, taki
mið af því. Hann bendir á að laun
forsætisráðherra séu u.þ.b. tvöfalt
hærri en laun óbreyttra þing-
manna. Það sé sama regla og gildi á
sjónum.
Guðrún Zoëga, formaður kjara-
nefndar, kannast ekki við að kjara-
nefnd hafi verið að gera neinar
stórvægilegar breytingar á launum
þeirra embættismanna sem nefnd-
in úrskurðar um.
Aðspurð hvort sérstakar hækk-
anir hafi verið gerðar á launum
varalögreglustjóra og vararíkissak-
sóknara segir hún að saksóknarar
við embætti ríkissaksóknara hafi
sent kjaranefnd bréf í árslok 2003.
Þar sé vísað í úrskurð Kjaradóms
frá maí 2003 en í honum voru hér-
aðsdómarar hækkaði sérstaklega
m.a. vegna stóraukins álags dóm-
stóla landsins vegna fjölgunar al-
varlegra sakamála. Benda saksókn-
ararnir á að þeir flytji flest þessara
mála og því hafi álag einnig aukist
hjá þeim og að „óviðunandi [sé] að
saksóknarar njóti lakari lögkjara
en héraðs- og hæstaréttardómar-
ar“.
Niðurstaða kjaranefndar var að
hækka laun saksóknaranna. Heild-
arlaun saksóknara hjá lögreglu-
stjóranum í Reykjavík verða 1. jan-
úar nk. samtals um 620 þúsund á
mánuði. Heildarlaun saksóknara
hjá ríkissaksóknaraembættinu eru
aðeins lægri, en saksóknarari hjá
ríkislögreglustjóra er með örlítið
hærri laun. Eftir úrskurð Kjara-
dóms verða laun héraðsdómara 672
þúsund á mánuði.
Ekkert fjallað um
launaþróun í úrskurðinum
Eins og áður segir á Kjaradómur
ekki bara að horfa til launa sam-
bærilegra starfa heldur einnig til
„þróunar kjaramála á vinnumark-
aði“. Í nýjasta úrskurði Kjaradóms
er þó ekkert fjallað um þessa þróun
og ekki gerð nein tilraun til að rök-
styðja dóminn út frá þessari þróun
að öðru leyti en því að fram kemur
að dómurinn taki tillit til þeirrar
2,5% almennu launahækkunar sem
verður um áramót. Í sumum af
fyrri úrskurðum Kjaradóms er þó
fjallað um launaþróun. Þetta á t.d.
við um úrskurð sem felldur var í
árslok 1998. Þar er vísað til grein-
argerðar sem dómurinn fékk frá
Þjóðhagsstofnun um launaþróun og
einnig til breytinga á launavísitölu.
Frá 1. janúar 1999 til dagsins í
dag hafa laun alþingismanna og
ráðherra hækkað um 102%. Launa-
vísitala hefur á sama tíma hækkað
um 51%. Héraðsdómarar hækkuðu
á tímabilinu um 66%.
Eftir nýjasta úrskurð Kjaradóms
hafa laun alþingismanna og ráð-
herra hækkað frá ársbyrjun 1999
um 119%.
Í síðustu þremur úrskurðum
Kjaradóms hefur hann hækkað
laun um samtals 13 prósentustig
(3% 1. janí 2005, 2% 1. júlí 2005 og
8% 1. janúar nk.).
Kjaranefnd hefur á sama tímabili
hækkað almenn laun um 10 pró-
sentustig (3% 1. janúar 2005, 4,5%
1. febrúar 2005 og 2,5% 1. janúar
2006). Á síðustu 12 mánuðum hefur
launavísitala hækkað um 7,3%. Ef
sú almenna launahækkun sem
verður um áramót er bætt við, en
hún er 2,5%, er hækkunin um 10%.
Forsetinn dregst
aftur úr í launum
Það vekur athygli að Kjaradóm-
ur tekur ákvörðun um að hækka
laun forseta Íslands minna en ann-
arra eða um 6% meðan aðrir fá 8%.
Árið 2003 hækkuðu laun alþingis-
manna og ráðherra um 18–19%, en
laun forseta Íslands hækkuðu ekki
neitt. Af þessu má draga þá álykt-
un að Kjaradómur hafi markað þá
stefnu að minnka launabilið milli
forsetans og annarra embættis-
manna. Árið 2001, eftir að forsetinn
hóf að greiða skatta af launum sín-
um, var forsætisráðherra með 43%
af launum forseta Íslands. Í dag er
forsætisráðherra með um 60% af
launum forsetans.
ra og þingmanna
um 100% á 7 árum
Morgunblaðið/Þorkell
manna og nokkurra æðstu embættismanna.

  

 


   
  !"
#$ $!$
#$ %$

& $%' 
(!" )! *$)+#$
(!" )! %  *$)+#$%
 !"
,"-
"% -
./ 0 "
 120%" + -*     / +0  3
   + 0  0  $ 4
$)23  +
% % 3
  $$% +%04

 

    
 %
4 )4  %
4 )4 
&* 0












 $4  "%

        
  
       
 egol@mbl.is
í þágu
uldbingar
eiðslu og
segja sem
meiri ár-
pphafi þó
stefnt var
ur
efði þótt
stöðu Ís-
þátttöku í
að er allt-
mínu mati
sýn á því
vegar og
hann enn-
ðildarríki
að viðræðunum væru rétt um 150.
Við tækjum að sjálfsögðu sjálf-
stæðan þátt í viðræðunum, en til-
heyrðum einnig þeim hópi sem kall-
aður væri G-10. Menn hefðu reynt
að draga upp neikvæða mynd af
þessu samstarfi og haldið fram að
við ættum að yfirgefa það. Hins
vegar væri það þannig innan WTO
að ríki sem ættu líkra hagsmuna að
gæta tækju sig saman einfaldlega
til þess að rödd þeirra gæti heyrst.
Í G-10 ættum við einkum og sér í
lagi samstarf með öðrum EFTA-
ríkjum og ef það væri nú orðinn
óæskilegur félagsskapur spyrði
maður sig að því hvort við ættum
ekki líka að segja okkur úr EFTA.
Guðmundur sagði að það sem
bindi þennan ríkjahóp saman væri
að þau væru öll saman matvælainn-
flytjendur nettó og einnig legðu
þessi ríki mikið upp úr þeim
ákvæðum, sökum þess hvernig
landbúnaður þeirra, væri staddur,
sem vörðuðu þætti sem ekki væri
viðskiptalegs eðlis, en þar gæti ver-
ið um að ræða hluti eins og mat-
vælaöryggi, byggðir, umhverfi og
þess háttar. Gagnrýni þess efnis að
G-10 sé með stefnu sem sé fjand-
samleg þróunarríkjum sé fjar-
stæðukennd. Öll ríkin vilji stuðla að
verulega bættum markaðsaðgangi,
draga verulega úr framleiðslu-
tengdum og markaðstruflandi inn-
anlandsstuðningi og stefna að af-
námi útflutningsbóta.
„Undir þetta er G-10 hópurinn
reiðubúinn að skrifa og taka upp-
byggilegan þátt í þessu, en þó bara
með þeim hætti að það sé tryggt að
innlendum landbúnaði gefist tæki-
færi til að aðlaga sig því sem um
kann að vera samið og að forðast
kollsteypur í þessum efnum. Í öll-
um tilfellum hefur málflutningur
G-10 verið fátækustu þjóðum heims
mjög vinsamlegur,“ sagði Guð-
mundur ennfremur.
„Þessi gagnrýni er ósanngjörn
og til þess fallin að draga upp mjög
skakka mynd af því hvernig Ísland
hagar málflutningi sínum og stend-
ur vörð um sína hagsmuni í þessu
fjölþjóðlega viðskiptakerfi,“ sagði
Guðmundur að lokum.
-fundarins biðleikur
öku Íslands í G-10, segir ráðuneytisstjóri
ðustu
ttis-
úrskurð-
ð fá 26
en for-
arkaðar-
gi um
un emb-
dir
sl. Í júní
nýju um
4,5%. Í úrskurðinum er vísað sér-
staklega til hækkana félagsmanna
í Bandalagi háskólamanna sem
sömdu í febrúar. Úrskurðurinn
var afturvirkur, þ.e. hann var lát-
inn gilda fimm mánuði aftur í tím-
ann.
Kjaranefnd úrskurðaði um laun
að nýju 13. desember sl. og var
hann um 2,5% almenna hækkun,
sem er sama hækkun og þorri
launafólks fær um áramót.
nd ákveður
kkun launa