Morgunblaðið - 22.12.2005, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
LOKSINS ætlar ríkisvaldið að
huga að heildarskipulagi stuðnings-
kerfisins. Hugsanlega að sameina
einhver úrræðin sem það ræður yfir.
Hvers vegna núna? Jú, Byggða-
stofnun er komin niður
fyrir einhver mörk sem
fjármálaeftirlitið hefur
sett fjármálastofn-
unum. Nú er semsagt
tækifærið til að stokka
kerfið upp! Af því til-
efni er kannski rétt að
spyrja nokkurra spurn-
inga: Veit einhver hvað
kerfið á að gera? Til
hvers úrræðin eru?
Hvernig starfsemi
þeirra skarast? Hver
eru t.d. rökin fyrir
„átaki til atvinnusköp-
unar“? Eða með starfrækslu Ný-
sköpunarsjóðs, Iðntæknistofnunar,
atvinnuþróunarfulltrúa? Framtaks-
sjóða? Til hvers er Byggðastofnun?
Þegar frumkvöðlar þessa lands
leita til einhverra af stuðnings-
úrræðum ríkisins er í langflestum til-
vikum farið fram á viðskiptaáætlun,
eða einhverskonar útgáfu af slíku
plaggi. Slíkar ritsmíðar eru sagðar
grundvöllur ákvarðanatöku um að-
komu, lánveitingu eða styrkveitingu.
Í viðskiptaáætluninni skal frum-
kvöðullinn koma á framfæri því sem
máli skiptir.: Þörfinni sem lausn hans
skal mæta, lýsingu á lausninni sjálfri,
markaðnum og fólkinu sem skal
vinna að verkefninu. Ekki má gleyma
fjárhagslegum áætlunum sem skulu
skjóta stoðum undir aðkomu stuðn-
ingsúrræðisins með tilætlaðri arð-
semi.
Þetta er allt eins og það á að vera,
ekki er hægt að ætlast til að stuðn-
ingskerfið komi að öllum hug-
myndum, þær þarf að rökstyðja og
selja. Ef vel á að vera er lögð mikil
vinna í undirbúning slíkra áætlana og
kynninga í kjölfarið. Vinnan við áætl-
unina sjálfa er oftast það sem mestu
máli skiptir, því þannig áttar frum-
kvöðullinn sig best á
eigin virði og þess sem
uppá vantar.
Veit einhver til hvers
Byggðastofnun er?
Hvernig ber að mæla
árangur hennar? Veit
einhver hvaða þörf hún
er að mæta? Hvernig
skal meta hæfni henn-
ar? Er það t.d. ekki al-
veg dásamlegt að um
leið og Byggðastofnun
er að koma að fiskeld-
ismálum á landsbyggð-
inni skuli ríkisvaldið
stofna annað úrræði, AVS sem á að
sinna auknu virði sjávarafla í landinu,
þar sem helsta tækifærið felst í
þorskeldi og fær til þess talsverða
fjármuni á ári hverju. Ef til væri við-
skiptaáætlun fyrir stuðning við
byggð á landsbyggðinni væri hugs-
anlegt að þar stæði að einn af vaxta-
broddunum væri fiskeldi. Væri þá
ekki sniðugt að byggja upp þekkingu
á því sviði innan þess úrræðis sem
sinnir þeim málum, í stað þess að
stofna nýtt?
Hver sagði að tilgangur Byggða-
stofnunar væri að standa undir sér
með lánveitingu á landsbyggðinni?
Þegar það er í eðli starfsemi stofn-
unarinnar að lána til verkefna sem
sökum áhættu er ekki á færi við-
skipta- eða fjárfestingarbanka að
lána til. Sem aftur leiðir af sér að um
leið og lántakinn er orðinn stöndugur
(sem gerist alls ekki í öllum tilvikum)
þá sækja viðskipta- og/eða fjárfest-
ingarbankar í að lána honum. Sem
þýðir að lán Byggðastofnunar eru
greidd upp með hagstæðari lánum
sem Byggðastofnun mun aldrei geta
keppt við vegna útlánatapa sem eru
innbyggð í kerfið. (Því það liggur
ekki fyrir öllum lántakendum
Byggðastofnunar að verða stönd-
ugir.)
Um leið og viðskipta- og/eða fjár-
festingarbanki lánar fyrirtæki sem
Byggðastofnun hefur áður lánað til
og lánin eru notuð til að greiða upp
eldri lán Byggðastofnunar þá hefur
Byggðastofnun náð tilgangi sínum.
Hún hefur átt þátt í að stofna,
styrkja og viðhalda fyrirtæki sem
hefur vaxið í að verða álitlegur lán-
taki hjá bönkunum, sem bera aðrar
mælistikur á verkefnin/lántakana en
Byggðastofnun er ætlað að gera.
Er ekki kominn tími til að gera
sömu kröfu til ríkisvaldsins og það
gerir til viðskiptavina stuðningskerf-
isins síns? Að menn setjist niður og
átti sig á þörfinni, lausnunum, mark-
aðnum, fólkinu og fjárhagnum. Skipti
kerfinu upp þannig að von sé til þess
að hvert úrræði geti sinnt sínu skil-
greinda hlutverki og það sé mælt á
viðunandi hátt.
Byggðastofnun, við-
skiptaáætlanir og kerfið
Sverrir Geirdal fjallar um
málefni Byggðastofnunar ’… það er í eðli starf-semi stofnunarinnar að
lána til verkefna sem
sökum áhættu er ekki
á færi viðskipta- eða
fjárfestingarbanka að
lána til.‘
Sverrir Geirdal
Höfundur er ráðgjafi í Ráðlagi ehf.
NÝ SKÝRSLA norrænna sam-
keppnisyfirvalda staðfestir að neyt-
endur á Norðurlöndunum greiða
hærra verð fyrir matvöru en íbúar í
öðrum löndum Evrópu. Hún stað-
festir einnig það, sem ljóst hefur
verið, að hér á Íslandi
eru innflutnings-
hömlur á búvörur
meginástæðan fyrir
háu matvöruverði.
Það ber að lýsa
ánægju með það að
úttekt af þessu tagi sé
gerð. Við hjá Högum
fögnum henni og telj-
um að hún sé stórt
skref í þá átt að hér á
landi muni verða
gerðar verulegar
breytingar á þeim
þáttum sem hafa áhrif
á verðmyndun á mat-
vörumarkaði. Í þá átt
að á Íslandi geti neyt-
endur keypt matvöru
á sambærilegu verði
og í öðrum löndum
Evrópu. Skýrslan
staðfestir enn fremur
að við erum á svipuðu
reki og aðrar Norð-
urlandaþjóðir hvað
varðar markaðs-
aðstæður og stærð
fyrirtækja á mat-
vörumarkaði og að Ís-
land sker sig ekki úr í
þeim efnum.
Það er von okkar að
skýrslan muni verða
til þess að stjórnvöld
muni átta sig á því að
óhóflegir vernd-
artollar geta ekki þrif-
ist hér á landi mikið
lengur, þar sem þjóð-
inni er haldið í gísl-
ingu vegna þröngra
sérhagsmuna.
Álagning í matvöruverslun á Ís-
landi er ekki hærri en álagning
sambærilegra verslana í sam-
anburðarlöndum. En það er einmitt
álagningin, sem er mælikvarði á
skilvirkni verslunarinnar. Ég held
því fram að rekstur verslana Bón-
uss standist álagningarsamanburð
hvar sem er í okkar helstu sam-
anburðarlöndum. Tilkoma Bónus
hefur lækkað matvöruverð til ís-
lenskra heimila meira en nokkuð
annað á undanförnum áratugum.
Þessu til marks var Jóhannesi
Jónssyni, stofnanda Bónus, í vik-
unni veitt viðurkenning ísfirskrar
alþýðu. Ástæðan er ekki síst að nú
er verðlag á matvöru á Ísafirði það
sama og í Reykjavík. Þar sem Bón-
us býður lægsta matvöruverð á Ís-
landi, eiga Vestfirðingar nú greiða
leið að lægsta verði landsins, en
höfðu áður greitt hæsta verð á land-
inu.
Innflutningshömlur á búvörur
eru helsta ástæðan fyrir háu vöru-
verði eins og fram kemur í fram-
angreindri skýrslu. Forsvarsmenn
bænda vilja skiljanlega beina spjót-
unum í aðrar áttir og benda m.a.
réttilega á smæð markaðar og fjar-
lægð frá öðrum löndum. Einnig
nefna þeir hækkun í hafi. Um það
vil ég segja að nálægt 70% af mat-
vöruinnkaupum Haga eru af inn-
lendum framleiðendum. Þar til við-
bótar eru rúmlega 20% af
innkaupum Haga af íslenskum inn-
flutningsfyrirtækjum. Innan við
10% af okkar innkaupum er okkar
eigin innflutningur. Umræða um
hækkun í hafi á því við aðra en okk-
ur þar sem um 90% af okkar inn-
kaupum fara fram í íslenskum
krónum á Íslandi.
Haraldur Benediktsson, formað-
ur Bændasamtaka Íslands, bendir á
í grein í Morgunblaðinu að m.a.
sykur og sælgæti hafi verið 67%
dýrara á Íslandi en í Evrópusam-
bandinu skv. könnun árið 2003.
Haraldur veit sennilega að hið op-
inbera tekur til sín 122% álag ofan á
strásykur frá höfninni í Reykjavík
til neytanda í formi vörugjalda og
virðisaukaskatts. Erlent sælgæti
fær með sama hætti á
sig yfir 50% álögur. Af
hverju skyldu inn-
fluttar jólapiparkökur
taka á sig 66% álögur
hins opinbera við að
ferðast þessa sömu
leið? Eða appelsínusafi
65% álögur? Í þessu
sambandi er rétt að
benda á að íslenskir
sælgætisframleiðendur
keppa við innflutt sæl-
gæti. Þrátt fyrir það
eru hér öflugir sælgæt-
isframleiðendur, sem
standast samkeppni við
risastóra alþjóðlega
framleiðendur. Í frétt
Sjónvarpsins í gær
kom fram að brauð var
ódýrara í Bónus en í
Danmörku.
Það er öllum ljóst að
það verður ekki hægt
að bjóða matvöru á
lægra verði nema og
þegar við afnemum bú-
vörutolla og aðrar op-
inberar álögur sem
notaðar eru til neyslu-
stýringar, samanber
vörugjöld og tolla. Á
Íslandi væri auðveld-
lega hægt að bjóða
mun meira úrval af
matvöru á Evr-
ópuverði. Ofurtollar
koma því miður í veg
fyrir það. Sem dæmi
má nefna að hér á landi
hefur undanfarna mán-
uði verið skortur á
kjúklingabringum. Ef Hagar flytja
þær inn þurfum við að greiða 325%
í opinberar álögur ofan á innkaups-
verð þrátt fyrir þennan skort. Ef
við vildum auka vöruúrval af kjöt-
áleggi og flytja inn hunangsristaða
kalkúnaskinku, þyrftum við að
greiða 340% í opinberar álögur ofan
á innkaupsverð. Þessi dæmi sýna að
enginn þarf að vera hissa á því að
verðlagið er eins og það er.
Það eru þó ekki aðeins tollar og
vörugjöld, sem valda háu vöruverði.
Við búum við tvíþrepa virð-
isaukaskattskerfi þar sem mat-
vörur eru flokkuð niður í tvo flokka,
14 og 24,5 prósenta skattflokka.
Þetta er óhentugt og notað til
neyslustýringar. Eðlilegast væri að
samræma skattkerfið og einfalda
það. Það mætti ætla að mat-
vöruverð myndi lækka um a.m.k. 20
prósent hér á landi ef innflutnings-
hömlur yrðu afnumdar og komið
yrði á einu skattþrepi. Stjórnvöld
ættu að hugleiða að fella niður
vörugjöld og tolla og hafa einungis
eitt virðisaukaskattþrep, sem gæti
verið hærra en það 14% þrep, sem
nú er við lýði, t.d. 17 prósent. Hag-
ur neytenda er ótvíræður af breyt-
ingum af þessu tagi.
Hagar vilja taka þátt í því að
lækka matvöruverð á Íslandi. Til
þess bjóðum við fram krafta okkar
og opnum okkar dyr fyrir þeim sem
vilja taka þátt í því með okkur.
Skýrsla samkeppnisyfirvalda á
Norðurlöndunum er fyrsta skrefið í
áttina að lægra matvöruverði.
Frumforsendan verður eftir sem
áður alltaf sú, að afnema verður
innflutningsverð búvöru og lækka
álögur á matvöru til þess að vinna
megi betur að hag íslenskra neyt-
enda. Það hljóta allir að sjá.
Áfangaskýrsla
í átt til lægra
vöruverðs
Finnur Árnason fjallar
um matvöruverð
Finnur Árnason
’Það er öllumljóst að það
verður ekki
hægt að bjóða
matvöru á
lægra verði
nema og þegar
við afnemum
búvörutolla og
aðrar opinberar
álögur sem not-
aðar eru til
neyslustýr-
ingar, samanber
vörugjöld og
tolla.‘
Höfundur er forstjóri Haga.
JÓLIN eru rauð, þau glansa,
þau eru björt af litríkum ljósa-
perum og hlý af ótal kertaljósum
og fallegri tónlist. Þau anga af
góðum mat, borðin
svigna, fólk í fal-
legum nýjum fötum
brosir í faðmi fjöl-
skyldunnar. Bjartar
minningar um jólin
verma. Við erum
hamingjusöm þjóð.
Eitthvað truflar
þessa mynd, allt sem
maður ekki skilur
veldur óróa.
Bankarnir eru
samstiga í að halda
uppi háu vaxtastigi
og dýrri þjónustu,
þeir launa vel sínum yfirmönnum,
mánaðarlaunin að minnsta kosti
árslaun þeirra lægstlaunuðu inn-
an bankanna. Það er að vísu ekki
nóg, æðstu stjórnendur verða líka
að fá nokkur hundruð milljónir,
jafnvel milljarða virði bónus fyrir
að standa sig í vinnunni. Á sama
tíma veldur það háværum deilum
þegar á að leiðrétta skammarlega
lág laun og menn æpa óðaverð-
bólga, ábyrgðarleysi.
Veikindi og heilsubrestur eiga
ekki að vera ávísun á fátækt.
Læknisþjónusta er orðin mun-
aður fyrir marga, það leiðir til
þess að seinna er gripið inn í
heilsufar fólks en áður, það leiðir
svo til enn dýrari aðgerða á dýru,
fínu hátæknisjúkrahúsunum okk-
ar. Hvað svo, ef fólk
nær ekki heilsu og á
ekki digra sjóði? Þá á
það ekki að miklu að
hverfa, það sér fram
á að skrimta, búa við
kröpp kjör. Til hvers,
hljóta margir þeirra
að spyrja sig, sem
lenda í þessum að-
stæðum.
Stjórnendur þessa
lands hafa ekki þorað
að koma hér á við-
urkenndum neyslu-
staðli til viðmiðunar
við ákvörðun bóta, lægstu launa
og skattleysismarka. Þeir vita
sem er, að bætur, hvaða nafni
sem nefnast og lægstu laun, duga
ekki fyrir framfærslu.
Sömu stjórnvöld trúa því ekki
að það séu ekki allir jafn ham-
ingjusamir á Íslandi.
Sumu fólki hefur safnast fé,
jafnvel veit ekki aura sinna tal,
eins og sagt var. Hann hlýtur að
vera í þeim hópi, maðurinn sem
kaupir hús í toppstandi fyrir 90
milljónir til þess eins að rífa það
og byggja annað ennþá flottara.
Þvílíkt virðingarleysi fyrir
verðmætum skekkir siðgæðisvit-
und fólks.
Öryrki býr í tjaldi í Öskjuhlíð,
bætur duga ekki fyrir húsnæði og
mat, þá er að velja, húsnæði eða
mat, hann valdi matinn. Konan
sem rætt var við í Morgunblaðinu
fyrir nokkrum vikum, valdi hús-
næðið, hún átti ekki mat.
Það er hægt að kaupa margar
íbúðir fyrir 90 milljónir.
Hvort sem við viljum vita eða
ekki, er til heimilislaust fólk á
götum borgarinnar, jafnvel fátæk
börn sem þekkja jólin fyrst og
fremst af síðum auglýsingabæk-
linga, foreldrar sem sjá ekki aðra
leið til að halda jól með börn-
unum sínum, en að leita á náðir
hjálparsamtaka, standa í biðröð
eftir úthlutun á fötum og mat
sem það hefur ekki efni á að
kaupa.
Svo er talað um mikilvægi þess
að fólk hafi gott sjálfsmat, haldi
sjálfsvirðingu sinni.
Það er samt gott að vita að
kettirnir í Kattholti búa við gott
atlæti, mala saddir í birtu og yl
jólanna.
Vangaveltur á aðventu
María Elínborg Ingvadóttir
fjallar um íslenskt
samfélag á jólum ’Hvort sem við viljumvita eða ekki er til
heimilislaust fólk á
götum borgarinnar,
jafnvel fátæk börn sem
þekkja jólin fyrst og
fremst af síðum auglýs-
ingabæklinga …‘
María E. Ingvadóttir
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Fréttir í tölvupósti