Tíminn - 29.07.1971, Blaðsíða 11

ftmrruDAGUR 29. júií mi
TlMINN
11
Dr. RICHARD BECK:
Ox viður af vísi
4
Aratugum saman hafir dag-
blaðið Vísir verið mér kærkom
mn gestur heiman um haf. Það
hefir flutt mér fréttir bæði úr
Reykjavík og víðs vegar af
landinu, að erlendum fréttum
ógleymdum, og þá ekki sízt af
Norðurlöndutn, samhliða fróð-
legum greinum um íslenzk
landsmál, bókmenntir og listir,
og önnur menningarmál. Þar
með er þó eigi allt talið, því
að fjölbreytni í efnisvali hefir
svipmerkt Vísi frá upphafi
»ega og fram á þennan dag:,
en sú vegferð er löng orðin,
því að síðastliðið haust átti
hann sér 60 ár að baki.
Þótti mér mjög vænt um
það, er ég frétti, að fornvin-
ur minn, Axel Thorsteinsson,
rithöfundur, hefði tekizt það
verk á hendur að skrifa sögu
Vísis í tilefni af 60 ára afmæli
blaðsins. Hann hefir um langt
árabil verið starfsmaður þess
sem blaðamaður og seinustu ár
in sem aðstoðarritstjóri, en lét
af því starfi í árslok 1969. Er
hann því flestum kunnugri
sögu Vísis frá byrjun, eins og
glöggt kemur fram í bók hans
um það efni. En hún kom út
snemma á þessu ári á vegum
Bókaútgáfunnar Rökkur, er
hefir með höndum aðalútsölu
hennar.
Bókin ber heitið Óx viður af
vísi, og sýnist mér það alveg
tiiválið, snjallt og hitta ágæt-
iega í mark. Því að enginn
fær lesið svo sögu blaðsins,
minnugur þess, að það fór af
stað undir nafninu „Visir til
dagblaðs í Reykjavík“, að hon-
sm verði eigi ljóst, að upp af
þeim „vfsi“, þein) frjóanga er
stofnandinn, Einar Gujinars-
aon, piantaði fyrir 60 árum,
hefir sprottið limaríkt tré, sem
staðið hefir af sér þá storma,
er Æqákvæmilega hafa um það
liðsðð á langri leið. En Vísir
hefir blaðið heitið frá 14. febr-
áar 1911 og síðan komið út
sem dagblað á hverjum virk-
Hm degL Enda ber saga Axels
mfirfyrirsögnina „Dagblað í
sextán ár“.
Það var að tilmælum nú-
verandi ritstjóra Vísis, Jónasar
Kristjánssonar, að Axel Thor-
steinsson tókst það á hendur
að rita sögu blaðsins. Segist
hann, í eftirmála sínum, hafa
færzt heldur undan í fyrstu af
ýmsum ástæðum, en bætir síð-
an við:
„En vitanlega komst ég svo
8ð þeirri niðurstöðu, að mér
væri ekki stætt á öðru sem
gömlum Vísismanna en reyna
þetta, gera það, sem ég taldi
mér fært, eða að ganga frá
bók, sem yrði drög að sögu
blaðsins, frásögn, lýsing á liðn-
um tíma, að meginefni um
stofnun blaðsins og frumbýl-
ingsár og ritstjórnarár þeirra
Jakobs Möllers og Páls Stein-
grímssonar, ásamt ágripi, sem
næði til þess tíma, sem enn er
eigi fjær en svo, að hann er
ógleymdur. Um þetta varð eng
inn ágreiningur. Af framan-
greindum ástæðum og vegna
þess, að mér varð því hugstæð-
ara því lengur sem ég hug-
leiddi hlutverk mitt, að gera
gamla tímanum sem bezt skil,
nær frásögn mín aðeins til loka
þess tímabils, sem Hersteinn
Pálsson var einn ritstjóri. Þá
(1961) urðu enn þáttaskil.
Gunnar G. Schram lögfræðing-
ur var þá ráðinn að blaðinu
sem ritstjóri, og voru þeir Her
steinn og hann báðir ritstjór-
ar, þar til í maí 1963, og hefði
Hersteinn þá starfað við blað-
ið í 27 ár, verið ritstjóri í 21
ár, að meðtöldum þeim tíma,
er hann var aðstoðarrit-
stjóri“.
En því hefir þessi kafli eft-
irmálans verið sérstaklega til
færður hér, að hann lýsir því
glögglega, hvernig höfundur
hefir afmarkað sér sögusviðið,
og er skylt að hafa það í huga,
þegar dómur er lagður á verk
hans.
Hann tjaldar sviðið með
Axel Thorsteinsson
gagnorðmn inngangi, þar. sem'
hann lýsir honum • fyrstu ril-..
raunum, sem gerðar voeu fil.
þess að stofna íslenzkt tiág-
blað, og getur þeirra braut-
ryðjenda, sem þar koma við
sögu. Þessu næst lýsir hann, í
stuttu máli, ástandinu og bæj-
arlífi í Reykjavík á þeim árum,
og þeim menningarbrag er
þar ríkti. Síðan telur hann upp
hin helztu blöð og tímarit frá
því tímabili, og dvelur sérstak-
lega við blaðið Ingólf og rit-
stjóra þess. Segir hann rétti-
lega: „Árin frá 1896 til 1910
eru forsaga íslenzkra dag-
blaða". í megindráttum dreg-
ur höfundur, í lok inngangs-
ins, athygli að þeim miklu
breytingum, sem urðu á ís-
lenzku þjóðlífi á fyrsta tug ald
arinnar.
Kemur þá að meginmáli bók-
arinnar, en þar rekur höfund-
ur ítarlega tildrög stofnunar
Vísis og, í tímaröð, sfarfsferil
stofnandans, Einars Gunnars-
sonar, og eftirmanna hans í
ritstjórnarsessinum fram til
ársins 1961, en þeir voru:
Gunnar Sigurðsson frá Sela
læk, Hjörtur Hjartarson,
Andrés Bjömsson, Jakob Möll-
er, Páll Steingrímsson, Baldur
Sveinsson, Kristján Guðlaugs-
son og Hersteinn Pálsson.
Þessi niðurröðun efnisins er
bæði eðlileg og skipuleg. Afar
fróðlegt er að lesa kaflann um
stofnanda blaðsins og sögu
frumbýlingsáranna, en það er í
senn baráttu- og sigursaga. Rit
stjórarnir, sem fylgdu frum-
herjanum í spor, skipuðu
þann sess mjög misjafnlega
lengi, og gætir áhrifa þeirra að
sama skapi misjafnlega. En um
það, fram til ársins 1938, fer
Axel þessum orðum:
x,,Af Vísismönnum á því
skeiði, sem fjallað er um hér
að framan, settu þeir svip sinn
á blaðið öðrum fremur: Jakob
Möller, Páll Steingrímsson og
Baldur Sveinsson“.
Frásögn höfundar um starfs-
feril þeitra ber því vitni, að
sú staðhæfing er á traustum
rökum byggð. Seinni ritstjór-
arnir, sem tóku við af hinum
ofannefndu, þeir Kristján Guð
laugsson og Hersteinn Pálsson,
skipuðu einnig sessinn með
sóma og mörkuðu djúp spor í
sögu blaðsins.
En öll er saga Vísis, þróun-
ar hans og aukins áhrifavalds,
litrík og athyglisverð að sama
skapi. Sú saga er einnig drjúg
ur skerfur og merkilegur til
þjóðmála- og athafnasögu og
menningarsögu Reykjavíkur,
og þjóðarinnar í hcild sinni.
Koma þar við sögu, auk rit-
stjóranna, fjölda margir aðrir
hæfileika- og merkismenn,
ekki sízt í hópi menntamanna
og rithöfunda.
Jafnframt lýsingunni á starfs
ferli ritstjóranna, er æviferill
þeirra rakinn í megindráttum,
og;tekur það einriig til margra
annarra starfsmanna blaðsins.
Sýnir það bæði réttsýni höf-
undar og eykur fróðleiksgildi
bókarinnar,
En í „Minningabrotum“ sín-
um frá starfsárunum 1924—
1938 segir Axel mjög skemmti-
lega frá æsku- og unglingsár-
um sínum í Reykjavík og starfs
árum sínum við Vísi. Getur
hann þar fjölda manna, rit-
stjóranna og annarra, sem
hann vann með eða kynntist á
þyi l^nga starfsfímabiti sínu.
Og auðfundin er hlýja hans til
samstarfsfólkáins, hvaða sess,
sem það skipaði í starfsliðinu.
Og ekki gleymir hann „litla
sölufólkinu", blaðburðar- og
sölubörnunum, eins og 1 síðar
verður aftur vikið að.
Að öllu athuguðu er bók
þessi prýðisvel samin, af mik-
illi vandvirkni og auðsjáan-
legri viðleitni til þess að segja
það eitt, er höfundur veit
sannast og réttast. Bókin er
einnig, eins og þegar hefir ver
ið gefið í skyn, hin skilmerki-
legasta um efnisskipun og jafn
framt læsileg vel. Hún er 205
bls. að stærð, að nafnaskrá með
talinni.
Þessi saga bér því glöggt
vitni, að Vísir hefir eigi aðeins
verið, í vaxandi mæli, fjöl-
breytt blað að efni, heldur
einnig í ýmsum greinum braut
ryðjandi í íslenzkri blaða-
mennsku. Hann hefir einnig
verið frjálslynt blað, þar sem
menn með ólíkustu skoðanir
hafa átt þess kost að láta þær
í ljós á opinberum vettvangi.
Okkur íslendingum vestan
hafs hefir Vísir verið mjög vin-
veittur frá byrjun. Fer Axel
um það þessum orðum (bls.
23): .„Þegar í 2. tbl. eru bæj-
ar fréttir auknar að miklum
mun og birt fyrsta fréttin um
Vestur-íslendinga og þeim
aldrei gleymt í ritstjórnartíð
Einars“. Af eigin reynd veit
ég, að þau ummæli eiga jafnt
réttilega við um eftirmenn
hans í ritstjórnarsessinum fyrr
og síðar. Hefir Vísir á sínum
langa ferli flutt fjölda frétta-
greina um Vestur-íslendinga,
ritgerðir um skáld þeirra, svo
sem á aldarafmæli Stephans G.
Stephanssonar, og um merkis-
tímamót í sögu þeirra, meðal
anna’rs um 50 ára afmæli Þjóð-
ræknifélags íslendinga í Vest-
urheimi (1969), að eitthvað sé
talið af slíku efni blaðsins.
Auk meginmáls bókarinnar,
er í henni mjög merkilegur við
auki, „Konan við hlið baráttu-
mannsins“, en það er frásögn
Margrétar Hjartardóttur Lín-
dal, seinni konu Einars Gunn-
arssonar, um „Fortíð og fyrstu
daga Vísis“, sem birtist í Jóla-
blaði Vísis 1950. Er viðtal
þetta gagnfróðlegt^og bregður
birtu á stofnun blaðsins og
baráttusögu þess framan af ár-
um, og lýsir jafnframt stofn-
anda þess og fyrstEnitstjóra.
Framháld á bls. 10.
Húsbyggjertdur! Kynnið yður fyrst og
síðast ADAX rafmagnsþilofnana. — Þeir
standa fremst, hvað varðar útlit, öryggi
og sparneytni. Tvöfalt thermostat.
Auðveldir í uppsetningu. Létt þrif.
Margar stærðir og gerðir.
3 ÁRA ÁBYRGÐ
Sjáið þér hjá okkur
Einar Farestveit & co. hf raftækjaverziun
Bergstaðastræti 10A. Sími 16995
t
i