Tíminn - 13.01.1973, Blaðsíða 19

Laugardagur 13. janúar 1973
TÍMINN
19
Sigurður Gizurarson hrl.:
VERÐUR ÍSLENDINGUM
DÆMT í HAG í HAAG?
Landhelgismálið er stórmál is-
lenzku þjóðarinnar nú, og verður
svo vissulega um langa framtið.
Fiskimiðin i kringum landið eru
fjöregg þjóðarinnar.
tslendingar báru gæfu til þess
að standa sem einn maður að
samþykkt Alþingis fyrir tæpu ári
þess efnis, að við helgum okkur
lögsögu yfir 50 milna landhelgi.
Þar gekk maður undir manns
hönd, hvort heldur var veðurbit-
inn sjómaður á útnesi eða bóndi
inni i dal.
I. Hvað er þjóðareining
i landhelgismálinu?
Tvær viðskiptaþjóðir ts-
lendinga um langan aldur hafa þó
ekki viljað sætta sig við þessa
ráðstöfun, þótt hún grundvallist á
lifshagsmunum þjóðarinnar og
rikum sjónarmiðum náttúru-
verndar i ljósi þeirrar eyðingar-
hættu, sem vofir yfir fiskstofnun-
um.
Þessar gömlu viðskiptaþjóðir
tslendinga, Bretar og Þjóðverjar,
styðja málstað sinn sér i lagi við
samning þann, sem tslendingar
gerðu við Breta árið 1961, eftir að
brezku herskipin voru farin af ts-
landsmiðum og þorskastriðinu
þvi i raun lokið.
Margirhafa réttilega bent á, að
þessi samningur frá árinu 1961 er
okkur Islendingum fjötur um fót
nú, þegar á svo miklu riður um
árangur aðgerða islenzku rikis-
stjórnarinnar til verndar fram-
tiðarhagsæld þjóðarinnar. Bretar
og Þjóðverjar hefðu án samn-
ingsins ei haft neitt við að styðj-
ast til að bera landhelgismálið
undir Alþjóðadómstólinn i Haag.
Til málaferla þar hefði þvi aldrei
komið án samningsins frá 1961.
Og þá hefði leikurinn allur orðið
Islendingum auðveldari. Islend-
ingum stafar hætta af dómi Al-
þjóðadómstólsins. Ekki er að
vita, til hvaða aðgerða Bretar og
Þjóðverjar gripa, ef dómur fellur
okkur ekki i vil hjá Alþjóðadóm-
stólnum. Getur þá orðið stutt
sigling brezka herskipaflotans á
Islandsmið.
Þeir, sem stóðu að samningnum
við Breta árið 1961, hafa tekið
mjög óstinnt upp alla gagnrýni á
gerðir sinar. Þeir hafa skirskotað
til þarfarinnar á þjóðareiningu.
Þeir hafa bent á, að það spilli
málstað Islendinga að gera úlfa-
þyt út af þessum samningi, þvi að
andstæðingar okkar megi ekki
finna á okkur, að hér á landi sé
ein hönd uppi á móti annarri i
landhelgismálinu.
Það er einmitt af þessari
ástæðu, sem nú hefur hvarflað að
mér að setjast niður og skrifa
nokkur orð um landhelgismálið.
Þvi að nú gerir stjórnarandstað-
an harða hrið að rikisstjórninni
fyrir aö láta ekki málflutnings-
mann mæta i Haag til að halda
uppi málsvörn fyrir Islendinga.
Deilur um þetta efni rjúfa ekki
siður þjóðareiningu i landhelgis-
málinu en deilur um afleiðingar
samningsins frá 1961. Að minu
áliti eru opinberar umræður um
þessi efni Islendingum þó ekki á
neinn hátt hættulegar gagnvart
andstæðingum okkar i málinu, ef
þærá annað borð eru málefnaleg-
ar. Alþjóðadómstóllinn mun ekki
heldur dæma málið, eftir þvi,
hvað er sagt i blaðaskrifum úti á
Islandi. Og Bretar og Þjóðverjar
geta ekki fundið neinn bilbug á
þjóð, sem tekið hefur ákvörðun
um stækkun lögsögu sinnar i 50
milur með öllum greiddum at-
kvæðum þjóðkjörinna þingfull-
trúa sinna, þótt i dagblöðum hér á
landi sé deilit um gerðir fyrrver-
andi rikisstjórnar eöa núverandi.
Einhugur þjóðarinnar i land-
helgismálinu er hafinn yfir allan
vafa.
II. Afleiöingar gerða
á líðandi stund
Að ber að gá, hverjar megi ætla
afleiðingar gerða okkar á liðandi
stund fyrir framtiðarvélfarnað
þjóðarinnar. Þar er m.a. að leita
svars við þvi, hvort rétt eða rangt
sé að senda málflytjanda til
Haag.
Dr. Gunnlaugur Þórðarson hrl.
hefur öðrum mönnum oftar kvatt
sér hljóðs um landhelgismálið, og
það fyrir langa löngu. Hann ræddi
þá um stóra landhelgi, eins og þá
sem við nú höfum eignað okkur,
sem raunverulegt keppikefli. En
hann fékk ekki þá mikla áheyrn
ráðandi manna. Nú er Gunnlaug-
ur með vissum hætti orðinn spá-
maður i sinu eigin föðurlandi i lif-
anda lifi. Er það meira en mörg-
um öðrum hefur hlotnazt. Verð-
skuldar Gunnlaugur opinbera
viðurkenningu fyrir frumkvæði
sitt og hugrekki til sjálfstæðra
skoðana á þessum vettvangi á
liðnum árum. Hann hefur nú enn
einu sinni lagt fram skerf til opin-
berrar umræðu með grein sinni i
Morgunblaðinu 9. janúar sl.:
„Opið bréf til Islendinga”.
Að þessu sinni get ég þvi miður
ekki verið sammála vini minum,
dr. Gunnlaugi Þórðarsyni, þegar
hann gerist ákafur talsmaður
þess, að Islendingar leggi land-
helgismálið undir dóm þeirra
mennsku manna, sem sitja i
Haag.
III. Röksemdir gegn því að
leggja landhelgismálið
undir Alþjóðadómstólinn i
Haag
Gunnlaugur vikur að röksemd-
um, sem hann telur helzt hafa
verið haldið á loft gegn þvi að
leggja málið undir Alþjóðadóm-
stólinn i Haag.
Fyrstu röksemd andstæðinga
landhelgismálflutnings i Haag
telur hann vera hinn mikla kostn-
að, er af þvi hljótist fyrir Is-
lendinga.
Ekki leikur vafi á, að ógrynni
fjár mundi kosta að láta flytja
landhelgismálið fyrir Islendinga
hönd i Haag. Til þess þyrfti sveit
lærðra lögfræðinga, innlendra og
erlendra.
Norðmenn eru nálægt tuttugu
sinnum fjölmennari en tslending-
ar og eiga á að skipa einvalaliði
lærdóms- og visindamanna i lög-
fræði. Þegar þeir áttu i land-
helgisdeilu sinni við Breta fyrir
Alþjóðadómstólnum treystu þeir
sér þó ekki til að láta Norðmann
flytja málið fyrir sig sem aðal-
málflytjanda. Höfuðmálflytjandi
þeirra var Svissneskur prófessor
i þjóðarétti, sem getið hafði sér
orðstir fyrir málflutning i alþjóð-
legum deilumálum.
Þá nefnir Gunnlaugur aðra
mótbáruna gegn þvi, að Is-
lendingar leggi landhelgismálið
undir Alþjóðadómstólinn. Hún sé
sú, að málinu verði stefnt i tvi-
sýnu með þvi að láta Alþjóða-
dómstólinn fjalla um það.
Ekki vikur Gunnlaugur beinlin-
is að þvi, hvers vegna hann telur
þessa röksemd vera léttvæga,
heldur snýr sér að tillöguflutningi
rikisstjórnar Islands á Alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna.
Að kjarna málsins er komið,
þegar vikið er samtimis að Alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna
og Alþjóðadómstólnum i Haag.
Allsherjarþingið gegnir nú á dög-
um hlutverki sem áhrifamikill
aðili um framvindu þjóðaréttar
og hefur álitlegan visi að lög-
gjafarvaldi. Það var þvi þjóðráð
að freista þess að virkja vald
Allsherjarþingsins til nýsköpunar
þjóðaréttarins. Sannast það ekki
sizt á þvi, að tillöguflutningur Is-
lendinga bar þar góðan ávöxt.
Samþykkt Allsherjarþingsins er
okkur mikill styrkur. Fyrirfram
mátti og leiða likur að samþykkt-
inni, þar sem þegar var vitað um
afstöðu fulltrúa fjölda rikja hins
svokallaða Þriðja Heims.
En hvers vegna er landhelgis-
málinu teflt að minu áliti i hættu
með þvi að leggja málið undir Al-
þjóðadómstólinn i Haag?
Siguröur Gizurarson hrl.
IV. Hvers konar stofnun er
Alþjóðadómstó 11inn í
Haag?
Alþjóðadómstóllinn er að
meginstefnu ekki löggjafaraðili.
Hann er dómstóll, eins og nafngift
hans bendir til. Þetta getur ráðið
úrslitum um málalyktir i Haag, ef
Alþjóðadómstóllinn leggur efnis-
dóm á landhelgisdeiluna. 1 fræði-
ritum um þjóðarétt hefur á sið-
ustu árum mest borið á kenning-
unni um 12 milna landhelgi sem
hámarkslandhelgi. 1 Alþjóða-
dómstólnum i Haag hafa á undan-
förnum áratugum tiðum setið
lærdómsmenn þeir, sem fræðirit i
þjóðarétti hafa samið. Og þeir
hafa komizt að niðurstöðum sin-
um samkvæmt hefðbundnum
reglum, sem mótaðar hafa verið
af stórveldunum. Þegar í ljósi
þessa er hættan brýn, að Alþjóða-
dómstóllinn gerist íslendingum
andsnúinn i landhelgismálinu. En
vonandi fá samþykktir, eins og
sú, sem Allsherjarþingið gerði
fyrir skemmstu hróflað við kenn-
ingum fræðimanna um réttar-
stöðuna i landhelgismálum. Slik-
ar samþykktir stuðla að fram-
vindu þjóðaréttar, og fá þvi ef til
vill orkað á hugi dómaranna i
Haag.
Af þeim ástæðum, sem hér hafa
verið raktar, tel ég viturlega þá
ákvörðun utanrikisráðherra og
rikisstjórnar Islands að mæta
ekki fyrir Alþjóðadómstólnum, en
að vinna að sama skapi ötular að
framgangi málsins innan vé-
banda þeirra alþjóðastofnana,
sem talizt geta réttarskapandi i
fjölskyldu þjóðanna. Þannig hátt-
ar um Allsherjarþingið og lög-
fræðinefndir Sameinuðu þjóð-
anna. Ber og að þakka sendinefnd
Islands hjá Sameinuðu þjóðunum
gott starf.
V. Hvaö getum við lært af
kenningum prófessors Alf
Ross?
1 siöari hluta greinar sinnar
vitnar Gunnlaugur Þórðarson til
greinar professors Alf Ross, sem
er einn mikilhæfasti lögfræðingur
Norðurianda i stjórnskipunarrétti
og þjóðarétti. Gunnlaugur minnir
réttilega á orðstir þessa lög-
fræðings i heimsbyggðinni. Leyfi
ég mér þvi hér að taka orðrétt
upp úr grein Gunnlaugs þýðingu
hans á lokaorðum i grein Alf Ross
i Weekendavisen 6. okt. 1972, sem
hafði fyrirsögnina „Fyrirlitning
Islands á Alþjóðadómstólnum”.
„Sambandið milii valds (van-
máttar) og réttar (óréttar) hefur
þróazt á einkennilegan hátt. A 19.
öld hefði deila á borð við þessa
verið leyst með valdi. Brezki flot-
inn hefði varla þurft að hleypa af
skoti, aðeins að sýna sig á miðun-
um, til þess — að réttu eða óréttu
— að kröfur Bretlands yrðu virt-
ar. Ef til vill væri réttara að
segja, að ágreiningurinn hefði
aldrei orðið djúpur á þann hátt,
þvi vitneskjan um yfirburðavald
Bretlands hefði komið i veg fyrir
slika ögrun.
Nú hefur ný hugmyndafræði
þrengt sér inn i miilirfkjasam-
skipti. Riki hafa svarið hátiðiega
fyrir að valdi verði beitt við að
knýja innanlandsstjórnmál i
gegn. Einkum er valdbeiting for-
dæmd i samskiptum stórvelda og
smárikja. Ramakvein myndu
heyrast, ef Heath færi eins að við
tslendinga og Disraeli hefði trú-
lega farið að fyrir rúmum 100 ár-
um.
Þessari takmörkun valdbeit-
ingar i miliirikjamálum ber að
fagna isama mæli, sem hún tákn-
ar, að rétturinn kemur i stað
valdsins. En þvi miður er þetta
yfirleitt ekki raunin. Engin þau
alþjóðastjórnvöld eru til, sem
vald hafa til að framfylgja á-
kvörðunum (úrskurðum) dóm-
stólsins. Og þar sem valdbeiting
þjóða er fordæmd, getur smáriki
sem island óhult litilsvirt réttinn
og hlegið upp i opið geðið á stór-
veldunum. Hafi það áður verið
valdið, sem stjórnaði réttinum,
þá er það núna vanmátturinn sem
stjórnar óréttinum.”
Hvers vegna áfellist Alf Ross
tslendinga? Er þaö fyrir þá sök
eina, að Islendingar vilja ekki
leggja mál sin undir Alþjóðadóm-
stól, sem tvisýnt er, hvernig felli
dóm i landhelgismálinu? Að minu
áliti er svo ekki aðallega. 1 niður-
lagi orða sinna get ég ekki betur
séð en, að Alf Ross sé þegar búinn
að dæma landhelgisútfærslu Is-
lendinga sem lögleysu að alþjóða-
lögum. Hann segir Islendinga
stjórna órétti með vanmætti sin-
um og litilsvirða réttinn. Af þessu
er áfellisdómur Alf Ross sprott-
inn og þvi, að Islendingar hafa
ekki hlýtt leiðarvisun Alþjóða-
dómstólsins frá þvi i sumar.
Orð Alf Ross gefa tilefni til að
flétta upp i riti hans„Lærebog i
folkeret”, sem gefin var út i
Framhald á 25 siðu.
Húsgögn eins og þér viljið hafa þau
Sófasettið Hertoginn
er sófasettið sem unga fólkið óskar sér
HÚSGAGNAHÚSIÐ
Auðbrekku 63 — Kópavogi — Sími 4-16-94