Tíminn - 15.04.1973, Blaðsíða 27

Sunnudagur 15. aprll 1973.
TÍMINN
27
inn stendur þrjátiu metrum utan
við hitt byggingarsvæðið, með
eigin skurði umhverfis, og hefur
hann sennilega haft sérstaka þýð-
ingu fyrir byggingarmeistarana.
Ef til vill hefur hann verið lykill-
inn að hinu mikilfenglega áformi
þeirra. Nú er hann eins og af-
skekktur klettur, 35 tonn að
þyngd. Hann er sokkinn rúmlega
metra niður i jörðina og jafnvel
þótt hann skeri sig undarlega úr
hinum hluta Stonehenge, er hann
á einhvern hátt hluti af þvi.
Bikarþjóðin stóð framar-
lega í byggingarlist
Það hefur aö likindum tekið
steinaldarmennina marga ára-
tugi aö ljúka fyrsta áfanga Stone-
henge I, eins og visindamenn
kalla það. Nálægt tveim öldum
siðar héldu eftirmenn þeirra
áfram verkinu.
Bikarþjóðin haföi þann sér-
kennilega sið að grafa drykkjar-
bikara með hinum dauðu. A
margan hátt hefur þessi þjóð ver-
ið hin þróaðasta, sem uppi var á
steinöldinni. Þeir kunnu fleira en
að búa til bikara. Einkum höfðu
þeir á að skipa hæfum byggingar-
meisturum, og þeir áttu góð sam-
skipti við umheiminn.
Þeir komu innflytjendur til
Austur-Englands frá Hollandi og
Rinarlöndum. Föstum verzlunar-
leiðum komu þeir á til megin-
landsins. Ein leiðin lá eftir
vesturströnd Wales, inn i Bristol-
flóa til Pembrokeshire, þar sem
bikarmennirnir náðu i blástein,
sem einkennir annan áfanga
Stonehenge.
A timabili Stonehenge II, var
ekki færri en áttatiu þessara blá-
steina komið fyrir i tvöföldum
hring innan við Aubrey-holurnar.
Samtimis var „Avenjúinn” lagð-
ur. Það er gat, sem liggur fram
hjá gamla hælsteininum og nokk-
ur hundruð metra áfram, áður en
hann beygir til austurs til Avonár.
Þessum öðrum áfanga var
aldrei lokið. Við vitum ekki, hvers
vegna bikarþjóðin hætti þessu
starfi, rétt áður en þvi var lokið.
En það er athyglisvert, að þeir
hættu nálega á þeim tima, sem
hægt er að segja, að steinöld ljúki
á Englandi.
Svo komu Wessermenn með
aðra hugmynd. Visindamenn
hafa aldrei orðið ásáttir um það,
hvort Wessermenn hafi verið ný
þjóð, sem hafi setzt að i nágrenn-
inu, eða einfaldlega einhver
blanda af bikarmönnum, sem
komin hefur verið lengra á
þróunarbrautinni. Þetta skiptir
ekki heldur máli. Mikilvægara er
hitt, að þeir voru sú þjóö, sem
rikti á þessu svæði viö byrjun
bronsaldar.
Þeir höfðu þegar skapað mjög
svo skipulagða menningu meö
flókinni valdskiptingu og traust-
um fjárhag, sem var grund-
vallaður á handiðnaði, akuryrkju
og verzlun. Þeir skiptust i kyn-
þætti og fyrir hverjum slikum fór
hershöfðingi. En þetta var frem-
ur friðsamt fólk, sem átti góð
samskipti við fólk viðs vegar um
Evrópu.
Var Krít fyrirmyndin?
Mikils háttar brezkur forn-
fræðingur, R.J.C. Atkinson að
nafni, telur, aö ef til vill hafi
Wessermenn komizt með
verzlunarferðum sinum erlendis i
samband við húsameistara, haft
þá heim með sér og Játið þá
byggja Stonehenge III. Hann
bendir á, að þessar fornu bygg-
ingar hafi sterkt svipmót af húsa-
gerðarlist við Miðjarðarhaf, og aö
það hafi fundizt gripir frá Miö-
jarðarhafslöndum i gröfum
þarna. Auk þess, segir hann, er
ekkert til i Englandi, sem likist
Stonehenge. Hina innfæddu ibúa
myndi hafa brostið reynslu til
þess að geta reist slika byggingu.
Eg álit, segir Atkinsson, að
skýringuna á þessum sérkenni-
lega svipsé að finna i áhrifum frá
hinni mykensku og minoisku
menningu á Krit og þar i grennd.
Sjálft verkið hefur trúlega verið
unnið i þrem áföngum og staöið
yfir i um það bil öld. Fyrst var rif-
in byggingin úr blásteininum, sú
er kalla má Stonehenge II. Sjálfur
var steinninn lagöur til hliðar, til
þess að nota hann siöar.
1 staðinn fyrir bygginguna, sem
rifin hafði verið, reistu Wesser-
menn hvirfingu úr sléttu grjóti. I
báðum tilvikum voru steinarnir
felldir saman á þann hátt, að þeir
mynduðu hlið. Tveir voru reistir
upp, en sá þriðji lá eins og bjálki
ofan á þeim. Það voru fimm slik
hlið i skeifulöguðu þyrpingunni,
og þrjátiu umhverfis hana.
Siðan voru tuttugu blástein-
anna valdir úr og þeim komið fyr-
ir inni i skeifunni. Til þess að fá
rúm fyrir afganginn, var grafinn
tvöfaldur hringur af holum, (sem
nú hafa verið merktar með y og
z), umhverfis hringinn úr slétta
grjótinu.
En verkinu var aldrei lokið. Ef
til vill hafa þeir orðið að hætta við
það vegna einhverra utanað kom-
andi orsaka, striðs eða, náttúru-
hamfara.
Má vera, að húsameistararnir
hafi blátt áfram skipt um skoðun.
En stanzinn er aðeins einn af
mörgum minni háttar leyndar-
dómum i sambandi við byggingu
Stonehenge.
Hvað sem öðru liður: Wesser-
menn höfðu ákveðið að komast af
án nokkurrar skeifu úr blásteini,
þegar þeir hófu aftur verkið
nokkrum árum síðar.
Blásteinarnir, sem eftir voru,
voru aftur fluttir inn i sléttgrýtis-
hringinn og mynduöu nú þéttan,
lokaðan hring.
Hvers vegna voru þeir að
byggja í fimm hundruð ár?
Hringurinn með Aubrey-holun-
um, hringurinn með sléttu stein-
unum, y og z holurnar, blásteins-
hringurinn, — allt vitnar þetta um
meira en fimm hundruð ára
byggingarstarf. Við verðum að
ætla, að það hafi verið eitthvert
markmið með öllu þessu.
Hið merkilegast við Stonehenge
er ekki heldur það, að það skuli
vera til, jafnvel þótt stærð þess sé
mikilfengleg, heldur hitt, hvers
vegna það er til.
Samkvæmt nýlegum útreikn-
ingi, tók það hálfa aðra milljón
vinnudaga aö reisa Stonehenge.
(Og er þá gert ráð fyrir, að meira
en fjörutiu manns hafi unnið i 24
klukkustundir á dag i hundrað
ár).
Það hefur kostað mikla um-
hugsun og útsjónarsemi að flytja
þessa þungu steina langar leiðir.
Framkvæmdin hefur einnig kraf-
izt mikilla fjármuna, sem sam-
félagið hefði vel getað variö á
annan hátt.
Hinn þekkti stjörnufræðingur,
prófessor Gerald S. Hawkins, hef-
ur reiknað út kostnaðinn við þetta
mikla mannvirki. Geimferða-
áætlanir Bandarikjamanna kosta
um það bil einn hundraðshluta
þjóðarframleiðslunnar, segir
hann. Stonehenge hlýtur að hafa
tekið til sin að minnsta kosti til-
svarandi hluta i þessu forna sam-
félagi. Starfið viö byggingarnar
hefur ef til vill krafizt meiri fórna
af þessari fornþjóð, en geim-
ferðaáætlanirnar af okkur, og
þess vegna kann þetta að hafa
veriðenn þýðingarmeira fyrirþá.
En verkiö var meira en fram-
lagðir peningar og vinnukraftur.
Það var knúið fram af hvöt, holl-
ustu, sem aldirnar gátu ekki máð
út. Einhver rik þörf hefur staðiö
að baki.
Var þetta erfiðisins og
kostnaðarins vert? Byggði fólk
fortiðarinnar Stonehenge sem
vitnisburð um eigin dugnað? Eöa
þjónaði það hærra tilgangi? I
stuttu máli sagt: Hvað þýðir
Stonehenge?
Læknir að nafni John Smith
benti þegar árið 1771 á það, aö
hælsteinninn hefði eftirtakanlega
afstöðu i sambandi við sólarupp-
komu um mitt sumar. Hann haföi
tekið eftir þvi, að lengsta dag árs-
ins er hægt að standa i miðju
svæðisins og sjá sólina koma upp
rétt yfir þessum staka steini. En
samtimamenn hans litu á þetta
sem tilviljun eina, ef þeir þá
leiddu að þvi hugann á annaö
borð.
Næstu kynslóðir voru i vafa um
þetta mál. Enginn visindamaður
með sjálfsvirðingu var fús til þess
að viðurkenna, að þess háttar
vitsmunalegt áform hefði verið
hugsanlegt.
Svariö frá
tímaákvöröunarvélinni.
Ariö 1961 notaði prófessor How-
kins timaákvörðunarvélina til
þess aö vinna það verk, sem vis-
indin höföu vanrækt i nærri tvær
aldir. Hann mataði vélina á upp-
lýsingum um Stonehenge, sem
hægt var að sjá i samhengi við
stefnur áttavitans og hreyfingar
himintunglanna. Var hægt aö
finna eitthvert kerfi með þessu
móti? Svarið var jákvætt. Marg-
ar af hinum 170 par-afstöðum i
Stonehenge, sem Hawkins hafði
valið sem forsendu, sýndu vissa
samsvörun við hreyfingu sólar.
Og afstaðan var saman sett af
steini, steinholu, hliði eða mið-
punkti. Hawkins hafði áður gert
ráð fyrir þvi að finna samsvörun
við sólina, en sér til undrunar
komst hann að raun um, að par-
afstöðurnar stóðu reyndar oft i
ákveðnu sambandi við mánann.
Og þar sem hreyfingar tungls eru
að sinu leyti langtum flóknari
heldur en hreyfingar sólar, kom
það á óvart að rekast einmitt á
þau mið þar i Stonehenge.
Hawkins matáði vélina meö
nýjum upplýsingum. Þær náðu
lika yfir hinar hlutfallslegu af-
stöður tii sólar og mána, ekki eins
og þær eru núna, heldur eins og
þær voru árið 1500 fyrir Krists
burð.
Arangurinn af þessum útreikn-
ingi var reyndar enn þá meira
fræðandi. Vélin fann samtals tiu
sólar-samhvörf og fjórtán sam-
hvörf við mánann. Það er mikil-
vægt að gefa þvi gaum, að öll hin
tuttugu og fjögur samhvörf i
grunnmyndinni eru á milli lykil-
afstaðna miðpunkts svæðisins,
„avenjúins”, eða mikilvægasta
möndulsins, stóru steinhliðanna
og hinna undarlega settu steina
við innganginn. Sérhver þessara
lykilafstaðna samræmdist hin-
um, þannig að saman bentu þær i
mót þeim stað, sem sól eða tungl
komu upp, eða þar sem þau gengu
undir. Þetta sannar, aö þessar
miðlinur voru mikilvæg, vel út-
reiknuð frumatriði i fyrirætlun-
inni. Það, sem Stonehenge snerist
um, var sól og tungl.
En hvers vegna?
Var Stonehenge hreint og beint
byggt sem stjörnuathugunar-
stöð? Ef svo var, hver var þá til-
gangurinn? Að fylgjast með árs-
tiðaskiptum? Sjá fyrir sól-
myrkva? Það er erfitt að finna
liklega skýringu á þvi, hvers
vegna frumstæðir ættflokkar á
Englandi hinu forna gátu fórnað
svo miklu i svo tiltölulega smá-
vægilegu augnamiði. Ef til vill er
þvi heldur þannig farið, að við
leggjum of mikiö af okkar eigin
tæknilegu þekkingu i útskýringar
okkar. Þeir, sem byggðu Stone-
henge kunna að hafa viljað reisa
hof, sem ieinhverjum mæli hæfðu
sól og tungli, i þeim tilgangi að ná
sambandi við guðdómleg öfl, og
að auka dulrænt vald prestanna.
Sambland stjörnufræöi og notk-
unar heimildaratriða getur gefið
okkur innsýn i þá tækni, sem ligg-
ur að baki þessara gömlu rústa.
En það þýðir ekki, að við höfum
fundið hina endanlegu lausn.
Þvi meira sem við höfum leitt i
ljós af hinu torskilda Stonehenge,
þeim mun meir veröur sjálfur
leyndardómurinn freistandi.
Hvers vegna var Stonehenge
reist?
Við þvi fáum við aldrei óyggj-
andi svar.
Þýtt og endursagt. S.Sv.
Svvcden ísvélin
mjólkar bezt!
Sweden FlavorMate ísvélin hefur tvo
stúta, sinn fyrir hvort bragðið - og
þann þriðja, sem blandar þeim saman.
Bjóðið vanillu - jarðaberja, jarðaberja-
appelsínu, appelsinu-súkkulaði ... næstum
ótakmarkað úrval af nýjum freistandi
blöndum, og sjáið vöruna renna út eins ört
og vélin afkastar.
Og Sweden er bæði fljótvirk og þægileg.
Hún er fótstigin og báðar hendur þvi
frjálsar við afgreiðsluna. Skrúfið frá krana
og vélin hreinsar sig sjálf. Fæst með
áföstum bragðkrönum.
Örugg viðgerðarþjónusta.
Reynslan sýnir að Sweden isvélin sparar
ekki aðeins sporin - hún er líka sérlega
hagkvæm i rekstri.
Nú mætti ætla að svo fullkomin vél
hljóti að vera mjög dýr. En einnig það
kemur á óvart, þegar þér spyrjið okkur
(sími 38900) um verð á Sweden
FlavorMate og (einfaidari og enn ódýrari)
Sweden SoftServer ísvélunum.
Neytendum og isbændum um allan
heim kemur saman um að Sweden ísvélar
mjólki bezt.
FLAVORMATE
SOFTSERVER
SAMBAND ISLENZKRA SAMVINNUFÉLAGA
^Véladeild
Ánkllll A <1 nrui/ i a % / i i/ r i 111 onnnn
C lt*DCRSNIP AR00H0
ÁRMÚLA 3 REYKJAVÍK, SÍMI 38900