Tíminn - 19.05.1973, Blaðsíða 14

14
TÍMINN

mm
'.. .. • ■ • w

lags Reykjavíkur, sem hann fór
utan til þess að læra þetta.
— Það hefur þá eingöngu yeriö
fyrir áeggjan Læknafélagsins,
sem hann lagði út á þessa braut?
— Já, liklega hefur það riðið
baggamuninn. En auk þess var
svo ástatt, að bróðir hans var
fatlaður, og vera má, aö þaö hafi
verið búið aö vekja hann til um-
hugsunar um vandamál þess
fólks, sem svo var ástatt um.
Hann haföi lika fengizt við lag-
færingar og viöhald á spelkum,
sem bróðir hans haföi fengið
smiöaðar i Danmörku og vissi þvi
nokkuð um gerð slikra hluta.
— Var dálitið um að menn leit-
uðu til Danmerkur um smiði
gervilima?
— Ég held, . að flestir hafi far-
ið til Danmerkur, ef þeir á annaö
borð reyndu aö bæta úr fötlun
sinni með þvi að fá gervilimi eða
spelkur, þeir sem lamaðir voru.
— Var ekki fyrirtæki föður þins
smátt i sniðum fyrst i stað?
— Auðvitað var byrjunin erfiö,
eins og oftast vill verða. A fyrstu
árum fyrirtækisins voru litlir
peningar i umferð og almenning-
ur auralitill, ekki sizt þeir, sem
ekki voru heilir heilsu og voru at-
vinnulitlir eða jafnvel fengu ekki
neitt að gera við sitt hæfi. Það var
ekki von að þeir sem svo var
ástatt um, hefðu efni á þvi að
kaupa sér gervilimi eða önnur
hjálpartæki vegna fötlunar sinn-
ar. Það var i raun og veru ekki
fyrr en hið opinbera fór aö taka
þátt i kosnaði fólks vegna lömun-
ar þess eða fötlunar, sem veru-
legur skriðurfór að koma á þessa
starfsemi.
— Starfsmenn fyrirtækisins
hafa verið fáir i upphafi?
— Jú þeir voru fári. Fyrst var
faðir minn alveg einn, en svo fór
hann að vera með einn mann i
vinnu, og gekk svo lengi fram eft-
ir.
— Þurfti verkstæðið að smiða
alla þá hluti, sem notaðir voru,
eða var hægt að kaupa eitthvað
að?
— Já, það var einmitt það, sem
þurfti að gera, og það var satt að
segja ákaflega erfitt viðureignar.
Það þurfti meira að segja að
smiða skóna, þvi að heita mátti
að ógerningur væri að fá skósmiði
til þess að smiða skó utan yfir
spelkurnar. En þetta varð til þess
að fyrirtækið tók þá stefnu að
smiða alla hluti sem á þurfti að
halda, jafnt skó sem annað.
Þannig hefur þetta verið alla tið
og er svo enn þann dag i dag.
t dagsins önn
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að hvers kyns lamanir og
fatlanir hafa þjáð menn frá örófi
alda. Mörgum manni hefur staðið
ógn af þvi aö missahönd eða fót,
og ekki að ástæöuiausu, þvi að
lengstaf var það svo, að litið var
hægt ..við sliku að gera.
En nú er öldin önnur, þvi að það
er ekki nóg með að lcngi hafi ver-
ið reynt að bæta úr böli þeirra
sem fyrir fötlun urðu, heldur er
gervilimasmiö orðin viðurkennd
starfsgrein, mér liggur viö aö
segja sjáifstæð visindi. t Rcykja-
vík er eitt fyrirtæki, sem ein-
göngu helgar sig þessu þjóðþrifa-
starfi. Það er Gervilimaverk-
stæði Arnórs Halldórssonar. Viö
og það var forstjórinn, Arnór
Haiidórsson, sem fyrir svörum
varð.
Fimmtugsafmælið
er nýliðið
— Mig langar þá fyrst að
spyrja þig, Arnór: Hvenær var
þetta fyrirtæki stofnað?
— Þaö var stofnað fyrsta dag
októbermánaðar árið 1922, og átti
þvi fimmtugsafmæli á siðast
liðnu hausti. Það var faðir minn,
sem stofnaði fyrirtækið, þá ný-
kominn heim eftir nám i Dan-
mörku.
— Hafði hann lært gervilima-
smiði?
— Já, það var hún semhann
haföi veriö að læra. Hann var
eitt ár á gervilima-
verkstæði i Danmörku, en
hér á landi var enginn, sem gat
gert slika hluti á þeim tima, og
þaö var fyrir tilstuðlan Læknafé-
Skósmiður aö sniða leöur.
Timamyndir: Gunnar
Laugardagur 19. mai 1973
Laugardagur 19. mai 1973
TÍMINN
15
Unnið að spelkum
■
j .
— Er þá komin deildaskipting
á verkstæðisvinnuna hjá ykkur?
— Já, i rauninni er það alveg
rétt. Það eru ákveðnar stúlkur,
sem sauma sjúkrabeltin, skó-
smiðir smiða skóna, sonur minn
og maöur með honum smiða
gervilimina, enn aðrir smiða
spelkur, og þannig mætti lengur
telja. Enn fremur er hér maður,
sem hefur ærinn starfa við að
halda við áhöldum og smiða ný,
þegar eitthvað vantar.
Á læknisfræðilegum
grundvelli
— Nú er þetta i raun réttri
læknisfræði, sem hér er á ferð-
inni. Senda læknar þá sjúklingana
til ykkar, eða hvað?
— Það er bezt að Halldór sonur
minn svari þessu, þvi að hér er
komið inn á hans svið.
— Já, hvað segir þú um þetta,
Halldór?
— Yfirleitt göngum við frá
mótunum sjálfir, en við fáum lika
oft sjúkdómslýsingu frá læknin-
um, sem stundað hefur viðkom-
andi sjúkling. Það er alveg rétt,
aö við þurfum að hafa vissa
grundvallarþekkingu i likams-
fræði.
— Þú ert mjög lærður maður,
Halldór, i gervilimasmiði. Eru
ykkur kennd viss atriöi læknis-
fræðinnar?
— Já. Þeir kenná liffærafræði
og lifeðlisfræöi, enda er nauðsyn-
legtfyrir okkur að þekkja manns-
likamann og þá galla, sem fram
geta komið á honum, og hvernig
bezt er að snúast við þeim.
— Og sjúklingarnir koma til
ykkar?
— Já, þeir gera það, þvi aö við
þurfum fyrst og fremst að geta
skoðað fólkið til þess að sjá með
Hanzki og gervihönd. Hvort
tveggja ótrúlega eðlilegt.
neinir tveir menn nákvæmlega
eins, og allra sizt að þeir hafi ver-
ið eins, áður en þeir slösuöust eða
urðu fyrir lömun af öðrum ástæð-
um.
— Er þá nokkur leið að smiða
fyrirfram eða að eiga lager af
gervilimum?
— Þessu má i rauninni svara
bæði játandi og neitandi. Það er
má heita tilgangslaust að liggja
með fullsmiðaða gervilimi, en
það er hægt að smiða einstaka
hluta til þess að byggja upp með,
þegar á þarf að halda. Það er
hægt að eiga til skrúfur, hjarir og
hálfunnið hráefni, sem svo er lag-
að til, eftir þvi sem þörfin krefur
hverju sinni.
— Liður nokkurn tima svo
mánuður, eða jafnvel vika, að þið
séuð ekki beðnir að smiða
gervilimi, einn eða fleiri.
— Þetta er ákaflega' misjafnt.
Það er meðal annars árstiða-
bundið. Það er leitað til okkar alls
staðar að af landinu, og þess
vegna er það alveg eðlilegt, að
samgöngurnar hafi nokkur áhrif
á það, hversu ör viðskiptin eru.
En það er alltaf verið að vinna,
allan ársins hring. Sveiflurnar
eru ekki svo miklar, að ekki sé
alltaf nóg að gera.
— Er þá annrikið mest á
sumrin?
— Já. A sumrin kemur lang-
flest fólk til okkar og þá er ævin-
lega mest að gera.
Spelkur geta
miklu bjargað
— Koma flestir til ykkar, sem
eiga við örðugleika að striða
vegna lömunar eða fötlunar?
Hvað heldur þú um það, Arnór?
— Nei, langt i frá. Það er til
fjöldi fólks, sem þyrfti á aðstoð að
halda, til dæmis bara vegna þess,
að fætur þess eru ekki jafnlangir,
og það þyrfti þvi sérstaka skó.
Sumir eru svo mikið lamaðir, að'
þeir eiga mjög erfitt um gang, en
þannig á sig komið gengur fólk
árum og áratugum saman, án
þess að fá sér neitt til styrktar.
Maður mætir svo að segja dag-
lega fólki, sem nauðsynlega
þyrfti á hjálpartækjum aö halda,
en lætur af einhverjum ástæöum
ekki verða af þvi að afla þeirra.
— Nú verður lamaður fótur
ekki heilbrigður við það eitt að
vera settur i grind. En er þá mikil
bót að spelkunum?
— Já, mikil ósköp. Hugsaðu
þér mann, með bilaö hné. Hann
getur ekki gengið nema með þvi
að styðja hendinni niður á liðinn
við hvert skref. Spelkan læsir
hnénu. liðurinn kemst ekki úr
skorðum og maðurinn gengur
eins og hann sé með staurfót. En
það eru liðamót á spelkunni, og
þegar maðurinn sezt, opnast þau
og hann situr eðlilega með bæði
hnén bogin, eins og alheilbrigður
maður, en þarf ekki að rétta
neinn staurfót fram á gólfið.
Þegar maðurinn stendur upp
aftur, læsast liðamótin á
grindinni sjálfkrafa, um leið og
stigið er i fótinn.
Sama er að segja um mann,
sem til dæmis gengur með mátt-
vana ökklalið. Hann hlýtur
óhjákvæmilega að reka niður
tærnar við hvert skref, og getur i
rauninni alls ekki gengið, fremur
en maðurinn með lamaða hnéð.
En með réttri gerð af spelkum er
hægt að ráða bót á þessu.
Arnór Halldórsson forstjóri.
eigin augum, hvernig hinn veiki
likamshluti litur út. Að slálfsögðu
sendir þá læknirinn lika sinar
skýrslur, en við þurfum jafnt
fyrir þvi að skoða sjúklinginn til
þess að vita hvað viö á.
— Ykkar smið hlýtur að vera
einstaklingsbundin i hverju til-
felli um sig?
— Alveg rétt. Það slasast varla
— Hugsum okkur mann, sem
misst hefur annan fót sinn og
gengur við gervifót. Verður ekki
gangur hans erfiður og óþægi-
legur?
— Það er ákaflega viðkvæmt
mál, ef það heyrist á göngulagi
manna, að fæturnir séu ekki eins.
Það má ekki koma fyrir að það
glymji i eins og rekin sé niður
spýta, þegar stigið er i annan
fótinn en ekki hinn. Það er lika
farið að framleiða svo mjúka
framleista, að þeir taka af allt
högg, enda verður þess alls ekki
vart, þegar hlustað er á fótatak
fólks, hvort það gengur á gervi-
fæti eða ekki.
Fólk á aö notfæra sér þetta
— Við verðum nú vist að fara
að slá botninn i þetta spjall, en er
ekki eitthvað, sem þú vilt taka
fram að lokum, Arnór?
— Jú. Mér finnst ástæða til
þess aðbenda öllum, sem eiga viö
einhverja erfiðleika að striða
vegna lömunar eða annars konar
fötlunar, á að tala um það við
lækninn sinn og vita, hvort ekki er
hægt að bæta á einhvern hátt úr
þvi, sem .aflaga hefur farið. Að
sjálfsögðu er lika öllum heimilt
að koma hingað, ef vera kynni, að
sú þjónusta sem hér er veitt, gæti
komiö að einhverju gagni. Kostn-
aðarhliðina á þessu þarf enginn
maður framar að óttast. Nú er
svo vel um þetta hugsað af rikis-
ins hálfu, að kostnaður af slikum
hlutum er mestan part greiddur
af hinu opinbera.
Þegar Arnór Halldórsson hefur
svo mælt, er ekki annað eftir, en
að þakka þeim feðgunum spjallið,
og ljúka siöan þessum linum með
þeirri hvatningu til allra sem hlut
eiga að máli, að nota sér sem bezt
þá kosti, sem okkar tæknivædda
velferöarþjóðfélag hefur upp á að
bjóða, og láta einskis ófreistað i
þeirri viðleitni að bæta úr þvi,
sem úrskeiðis kann að hafa
gengið um heilsufar þess.
—VS
'KípfésÉtti®
Gibsmót siipað.
Sýnishorn af framleiðsiu verk stæðisins
Smiður að störfum.
Vinnukrókur á gervihandlegg.
Hér eru þeir feðgarnir, Arnór Halldórsson og Halldór Arórsson aö móta gibs á veikan fót.