Tíminn - 15.03.1974, Síða 12

12
TÍMINN
Föstudagur 15. marz 1974.
Gísli Vagnsson, Mýrum:
LÖGGJAFINN
OG
ÆÐARFUGLINN
Allt frá þvi að Skallagrimur
Kveldúlfsson lei lólk sitt vaka yfir
eggveri á Alftanesi, hafa ýmsir
bændur haft drjúgar tekjur af
æðarvarpi, og svo er enn. Þó
hefðu þessi hlunnindi getað verið
meiri og almennari, ef löggjafar-
valdið hefði sinnt óskum varpeig-
enda fremur en raun hefur á
orðið.
Þó hafa forfeður vorir sýnt
nokkurn skilning á þessu máli,
þvi f lögbók vorri Grágás segir
eftirfarandi:
..Þernur (kriur), æður og endur
skal enginn maður veiða nær
annars landi en 2 hundruð faðma
tólfræð sé til eggvers annars
manns, og eigi skal meður þá
fugla veiða svo mjög i sinu landi,
þó fyrr sé eggveri hins, að skin-
sömum mönnum 6 þeim er næstir
búa, þyki þess ván, að eggver
spillist af þvi. En ef hann veiðir
annan veg, en nú er mælt, tvigildi
hann fyrir fugla, þá er hann
veiddi, þeim er eggver á, en kon-
ungi hálfa mörk”. (Landsleigu-
bálkur 57kap.).
Þrátt fyrir þessi lagaákvæði
Grágásar, og siðar Jonsbókar,
gerðist það um 1230, aö Viðeyjar-
bóndi lætur Ásgeir prest Guð-
mundsson i Gufunesi hafa itök i
Viðey fyrir að veiða ekki æðarfugl
á Gufunesi. Var presti boðið, að
hann skyldi hafa, hvort er hann
vildi heldur, gullhring þann-er
kom til 12 hundruð eða Lundey, og
kaus hann eyna. (tslenzkt Forn -
bréfasafn 1 bls. 497). A þessu má
sjá, að þá hefur verið stundað
æðarvarp i Viðey og mikil áherzla
lögð á friðun æðarvarpsins.
Við þessi friðunarákvæði lög-
bókanna sat svo til ársins 1787. Þá
eru sett ný lagaákvæði i
verzlunartilskipuninni um friðun
æðarfugls. Er þar bannað að
skjóta æðarfugl eða drepa hann
með hundum eða netum að við-
lagðri 3 marka sekt (lkr) fyrir
hvern fugl i sinu eigin landi, er
enginn nábúanna beið tjón við
það.
Þrátt fyrir þessi nýju laga-
ákvæði sýndi það sig, að æðarfugl
var veiddur i stórum stil og þrátt
fyrir það, að ýmsir mætir menn,
svo sem Isleifur Einarsson, settur
stiftamtmaður. Magnús
Stephensen og Bjarni amtmaður
Thorarensen, legðu til, á árunum
1816—1839, að hert væri á
friðunarlögunum til verndar
æðarfugli. Þessum ágætu mönn
um varð þó litið ágengt. Rentu
kamerinu þótteftir atvikum ekki
þörf á sérstökum lögum um
friðun æðarvarpsins, en þar á
móti taldi þaö viðeigandi, að hin-
um almennu veiöiákvæðum, sem
og friðunarakvæðum æðarfugls-
ins, sem bæði va;ru óljós og á
sundrungu, væri safnaö saman i
eina heild og breylt og bætt eftir
þörfum. (Lovsamning for tsland
13. B. bls 279) A þessum árum
var mikið drepið af æðarfugli, og
töldu þessir fuglamorðingjar sig
hafa heimild til þess sam-
kvæmtJónsbókarlögum og
ákvæðum verzlunartit skipunar-
innar frá 1787, er áður er getið.
Það voru þvi samdar margar
bænaskrár og sendar
Rentukammerinu, og svo tii Al-
þingis, eftir að það kom til. Af
bænaskrám þessum sést, að á 30
bæjum, þar sem aldrei var drep-
inn æöarfugl áður, voru vorið 1844
drepnir 1500 æðarfuglar og
spitalahiutur goldinn af, segir
framsögumaður málsins á þing-
inu. en sögusögn kunnugra
manna kvaðst hann hafa fyrir
þvi.að á téðum bæjum hafi siðast
liðið vor (1845) verið veiddir
helmingi fleiri fuglar eða 3000 og
að sögn hafi komið útsendari úr
Þingeyjarsýslu til að kenma
Eyfirðingum aöferðir við drápið.
(Alþingist. 1845, bls. 298)
Árangurinn af þessum bæna-
skrám varö opiö bréf 21. april
1847, um fulla friðun æðarfugls á
tslandi. Hljóðar 1. gr. þess
þannig: „Enginn má nokkur-
staðar á tsland drepa æðarfugl á
sjó eða iandi, á sinm jörð eða
annara, meö skotum eða hundum
eða netjum, eða nokkrum öðrum
hætti”. Siðan hefur litil breyting
orðið á friðunarlögum annað en
sektaákvæði hækkuð og bann lagt
við æðaregggjasölu eða förgun á
nokkurn hátt að viðlögðum sekt
um.
Þessi lagaákvæði urðu til þess
að draga til muna úr æöarfugla-
drápi og sölu á eggjum. Þó urðu
margir til að brjóta lögin, bæði
með fulgadrápi og eggjasölu, en
nú mun að mestu eða öllu hætt að
drepa fuglinn af ráðnum hug.
Kem ég nánar að þvi siðar.
En æðarfuglinn á sér fleiri óvini
en manninn. Ails konar vargfugl-
ar hafa herjað á hann og gera
enn. Framtakssamir menn sáu,
að við svo búið mátti ekki standa.
Þá var það, að nokkrir bændur
við Breiðafjörö og i Strandasýslu
stofnuðu með sér félag til
eyðingar flugvargi, er herjaði
mjög á æðarfuglinn, og var öllum
æðarvarpseigendum, og öðrum
sem áhuga höfðu á málinu, gefinn
kostur á að gerast meðlimir i
félaginu. Félagið hlaut nafnið:
Æðarræktarfélag Breiðfirðinga
og við Strandaflóa, en var i dag-
legu tali nefnt „Vargafélagið”.
Voru nú kosnir fulltrúar til að
setja félaginu lög og ákveða gjald
fyrir hvern drepinn vargfugl.
Fyrsti fulltrúafundurinn var
haldinn á Akureyjum á Breiða-
firði 27.-29. september 1884.
Verðlaun fyrir drepinn vargfugl
voru þessi:
Fyrir fullorðinn örn
kr. 20-
fyrir arnarunga kr. 5.-
fyrir svartbak Kr 1-
fyrir hrafn kjóa máv og fálka
Kr. 0.50
Stóú svo i tvö ár.
Næsta ár voru verðlaun greidd
alls kr. 2273,50 fyrir alls 2760
vargfugla. Æðarræktarfélag
Breiðfirðinga og við Strandaflóa
starfaði til ársins 1893, eða meðan
formanni þess Péturs Eggerz
naut við, en hann mun hafa látizt
á þvi ári.
Ekki er mér kunnugt um dún-
tekju á félagssvæðinu á þeim ár-
um sem félagið starfaöi, en á
árunum 1858—1872, að báðum ár-
um meðtöldum,eðaá 15árum,er
dúntekjan alls i Barðarstrandar
sýslu 11,915 pd. eða 398 1/2 kg. á
ári aö meðaltali. 1 Strandasýslu
er dúntekjan alls á sama tima
10201 pd eða 340 kr. á ári að
meöaltali. 1914, er dúntekjan
orðin i Barðastrandasýslu alls 566
kg. Sama ár er dúntekjan i
Strandasýslu alls 338 kg.
Aukningin er ekki stór, en þess
ber að gæta, að á árunum 1881 og
það framyfir aldamót, og jafnvel
lengur voru mörg hörð ár og isa-
lög mikil að Ströndum, og 1882
lagði Breiðafjörð svo að farið var
á hestum ofan af nesjum út i
Flatey. Hins er einnig að gæta, að
1914 var mjög hart vor og hrak-
viörasamt. Þá var dúntekja af
öllu landinu 656 kg. minni en árið
áður.
Árið 1889 stofnuðu Sléttungar
(Melrakkasléttu) með sér æðar-
ræktarfélag, en það starfaði að-
eins fá ár. Ekki verður séö af
fundargerðum félagsins hversu
margir vargfuglar hafa verið
drepnir á þeim árum, sem félagið
starfaði. Ég tel þó engan vafa á,
að veruleg nothafi orðið að báðum
þessum félögum. Hiröing og um-
gengni i varplöndum batnaöi til
stórra muna og eggjataka
minnkaði frá þvi sem áður var.
Samkvæmt verzlunarskýrslum,
var seldur dúnn úr Þingeyjar-
sýslum á árunum 1858—1872, aö
báðum órum meötöldum, alls
9350 pd eða 312 kg. að meöaltali á
ári. Árið 1914 er það hvorki meira
né minna en 726 kg„ sem er talið
fram af dún i sýslunni. Sam-
kvæmt tölum frá Hagstofu Is-
lands, teknum úr búnaðarskýrsl-
um 1913, er dúntekjan af öllu
landinu þaðár4577 kg. Þaö er það
mesta, sem hann hefur orðið.
Vorið 1914 er eitt það kaldasta
og hrakviðrasamasta ,sem komið
hefur ó þessari öld, meðalhitinn
fyrir april—mai aðeins 0 gráöa,
enda er dúntekjan þaö vor aöeins
3921 kg. af ölu landinu. 1916 er
hann aftur kominn i 4355 kg. Úr
þvi fer að smá draga úr dúntekju
landsmanna og 1929 er siðasta
árið sem hann nær 4000 kg.|940 er
hann kominn niður i 3241 kg. og
enn heldur æðararpið að dragast
saman. 1960, er siðasta árið sem
dúnninn nær 2000 kg, og þrem
árum siðar er hann ekki nema
1648 kg.
Hér á Mýrum var dúntekjan 25
kg. vorið 1936. Arið 1964 er hann
110 kg, en siðan hefur hann
minnkað ár frá ári og er nú ekki
nema helmingur við það sem
áður var, eða laus 50 kg. og er
mér kunnugt um að svo er
ástandið viðar á landinu og jafn-
vel enn verra.
Orsakir til þessa munu vera
margþættar, svo sem fólksfæð á
heimilum og þá lakari umhirða
en þörf er á. Sifellt fleiri varp-
jarðir, sem fara i eyði. Svo er það
minkurinn og þó fyrst og fremst
stóraukning svartbaks og hrafns.
Fjöldi svartbaksins er orðinn það
mikill, að jafnvel fugla-
fræðingarnir viðurkenna að hann
sé orðinn plága á öllu norðurhveii
jarðar. Svo veita þessir sér-
fræðingar vöngum yfir þvi hvað
hægt sé að gera til að fækka þess
um vargi, en ekkert er gert og
alltaf fjölgar honum. Þó gerist
það, að nokkrir áhugasamir
menn um ’æðarvarpsrækt sáu, að
við svo búið var ei hægt að una.
Þeir komu sér þvi saman um að
stofna landssamtök æðvarvarps
eigenda. Stofnfundurinn var
haldinn 29. nóv. 1969, i Bændahöll-
inni i Reykjavik og sátu fundinn
um 40 fulltrúar viðsvegar að af
landinu.
Nokkru áður var stofnað æðar-
verndarfélag Vestfjarða með 16
þátttakendum. Svæði þess náði þó
ekki nema yfir V-tsafjarðarsýslu
og til Patreksfjarðar. Voru þeir
allir skráðir i landssamtökunum,
sem hlaut nafnið: Æðarræktar-
félag tslands. Tilgangur félagsins
var fyrst og fremst: Verndun
æðarfuglsins og að fjölga honum
ef unnt væri. Annað: Bætt með-
ferð á dún og að fá gæðamat á
hann. Þriðja :Leiðbeiningar
þjónusta. Formaður félagsins var
kosinn Gisli Kristjánsson rit-
stjóri. öllum fundarmönnum kom
saman um, að fyrsta skilyrði til
að fjölga æðarfuglinum
væri að fækka varginum, og
þá fyrst og fremst svartbaknum.
Varpeigendur telja fækkun
vargsins vel framkvæmanlega,
enda búnir að fá nokkra reynslu
af þvi með svefnlyfi. Sveinn
Einarsson veiðistjóri var einnig
búinn að reyna það með mjög
góðum árangri. Þess er þó rétt að
geta, að varpeigendur höföu ekki
heimild Alþingis fyrir notkun
þessara lyfja og var þeim þvi
fljótlega bannað að nota það
nema i mjög smáum stil. Hver
varpeigandi gat fengið eina 100
skammta af fenemalum svefnlyfi
hjá Lyfjaverzlun rikisins, með
þvi að leggja fram vottorð frá
sýslumanni eða bæjarfógeta, um
að umsækjandi hefði yfir að ráða
friðlýstu varplandi. Lyfið mátti
svo ekki nota nema frá 15. mai til
15. júli og þá aðeins i egg.Þessir
fáu skammtar komu að sáralitl-
um notum, það er helst að hægt er
að ná nokkrum hröfnum á þá, en
svartbaknum fjölgar hlutfalls-
lega meira með hverju ári sem
liður og hirða æðarungana jafn-
óðum og þeir koma i sjóinn.
Stjórn Æðarræktarfélagsins
leitaði þá til fjárveitingarnefndar
Alþingis og nokkurra þingmanna
og fór þess á leit að Alþingi veitti
litilsháttar fjárhæð til fækkunar
varginum, og að sveini Einarss.
veiðistjóra yrði falin framkvæmd
verksins, en hann er tvimælalaust
færasti maðurinn til að sjá um
þetta verk svo það beri góðan
árangur. Hann hefur góöa
reynslu af að nota svefnlyf, og svo
hefur hann notað svokallað felli-
net með ágætum árangri, en til
framkvæmdanna vantar fé.
Málaleitun stjórnar Æ.F.l. bar
engan árangur. Þá var leitað til
Framhald á bls. 19