Atuagagdliutit - 24.10.1957, Side 4

Kalatdlit-nunåne itsaR angalanilerssarutit
Kavdlunåtsiait uk. 1000 migssåne
Kalåtdlit-nunånut nunasingmata nu-
na iluamik aitsåt navssårineKarpoK,
suj ornatigut tusåmaneKéinarsimaga-
luardlune OKalugtualiåinartutdlunit
takordlorneKartarsimagaluardlune. —
taimanernit ukiune 100-ne Kavsine
Kalåtdlit-nunåt Islandimit Norgemit-
dlo umiarssuartigut atéssuteKarfigine-
KarsimavoK. taimåikaluartordle Kalåt-
dlit-nunåt nunarssup isorpiarssuane i-
tutut isumaKarfigineKarsimavoK, tå-
vungnarnerdlo nalorninartOKåinarane
åmåtaordle avångunartunik nalauta-
Karfiussarsimavdlune. umiarssuarnik
Kalåtdlit-nunånukaraluardlutik tåvå-
ngalunit uteriaraluardlutik umiusima-
ssunik oKalugpalåjussartut ikingeicaut
tamékule angnertunerussumik erKar-
torneKartaratik. KaKutigoraluartumig-
dle umiartut angnertunerussumik oKa-
lugpalårineKarsimassarångata nunanik
umiartut tikisimassåinik — åmåtaor-
dlo Kalåtdlit-nunånik inuinigdlo —
påsissutigssarpagssuit ilånguneKartar-
put.
Kavdlunåtsiait Kalåtdlit-nunåliar-
Kårnerånit Vinlandimigdlo navssårne-
rénit OKalugpalåt ilisimaneKardluartut
mauna erKartorneKåséngitdlat, pisa-
nganartortaKaraluaKissut amerdlane-
rit atuarsimåsavdlugitdlunit tusåmå-
ngitsorungnångingmatigik. amale OKa-
lugpalåt angnikitsut ilisimaneKångit-
sut soKutiginångitsungitdlat:
angalanilerssårutit tamåko pisoKau-
nerpåt ilagåt „Bjørn Breidvikingakap-
pep Irlanderssuarmut angalaneranik"
OKalugpalåK. islandimio téuna kimut
angalaniardlune sujunerfine saKitor-
simavdlugo nunamut Kalåtdlit-nunåta
kujatåne-kitånitumut pisimavoK. nu-
navngoK téussuma inue irlandimiut o-
Kausinut åssingussorujugssuamik o-
KauseKarput, pissartåtalugoK anguti-
tai sagdlit europamiut ilerKuåtut er-
falassulissartortaKardlutik. tamåne a-
ngalaomiardlune åma pissartaK is-
landimio sujumorsimavå, tåunagoK u-
kiorpagssuit tamånisimagaluardlune
sule islandimiutut oKalugtartoK, tåu-
ssumagoK åma nunap inuisa pilersså-
rutipiluinit umiarnerit ånéupai.
tamåko oKalugpalåginaugunartut
angnerussumik isumersomigssåt nia-
nerssutigissariaKarpoK, islandimiutdle
oKalugtuatoKaKarput Kavdlunåtsiait
Kalåtdlit-nunånut pinerat sujorKut-
dlugo irlandimiut Amerikap sineriånut
nunasinerénik. (naluneKångilartaoK
Kavdlunåtsiait sujoncutdlugit irland-
imiut Islandimut pisimassut).
oKalugtuarissame avdlame erKartor-
neKarpoK Bjørn Einarssonip Kalåtdlit-
nunånut ingerdlaortitdlune torugdlit
arnat inusugtut nukarit ikardlugssuar-
mut tinigkångat nuissartumut pisima-
ssut ånåusimagai. torugdligit ingming-
nik ånåussissoK ilumorfigiumavdlugo
ugpernarsaivfigisimavåt, Bjørn Einar-
ssonilo Kalåtdlit-nunåninine tamåt
nerissagssanik ajorssauteKarsimångi-
laK, torugdligingoK tåuko pinerrare-
Kingmata. torugdliuvngoK åipåta tå-
ssa nuånarisså Einarssonikut emi-
nguat inordlåK kivssumiåsavdlugo ine-
Kussutfsavdlugulunit. EinarssonivngoK
nulia nasaKarmat åma torugdleK ar-
naK nasaKarumatdlersimavoK natsior-
simavdlunilo arferit inaluinit katitig-
kamik. Bjørn Einarsson Islandimut u-
tilermat ilaorKuneKångeriaramik to-
rugdligit “tåuko ivnårssukut imånut ti-
nginarsimåput. (KulamångilaK kisi-
mitdlutik Kavdlunåtsiait avdlat akor-
nåne inunigssaK ånilångatigileriarami-
ko).
ukiune akugdlerne pisimassunik is-
landimiut agdlagautitoKåine åma eski-
mut Kavdlunåtsiaitdlo ikioKatigigtar-
nerat erKartorneKarsimavoK:
„taimaitdlunigoK nuliarit ardlaling-
nik kivfissardlutik Kalåtdlit-nunånut
ingerdlaniardlutik tåmarsimåput u-
miuvdlutigdlo. ilagissait avdlat tamar-
mik ipisimåput åiparit tåuko kisimik
ånagtortauvdlutik. umiarnerit såriar-
figssaeruterugtortut torugdleK angut-
arnardlo tikiusimåput. torugdleK ar-
nap ånorågssaK ålen pingasut umiar-
nerup nuliata niaKuanut nermusimavå
uviatalo niaKuanut alen mardluk ner-
mutdlugit. umiarnerit igdlerfiussar-
ssuarmut ikivdlugit erssugdlugit to-
rugdligit tåuko Gardarime biskorpe-
Karfiup ungalugåta erKånut ingerdlå-
simavait tamaungalo pissukamikik i-
mussaiariardlugit igdlerfiussanitdlo
niuteriardlugit Kimagsimavdlugit. i-
mågdlångoK umiarnerit taimatut å-
nåuneKarput".
ukiut akugdlit nalåne Europame
Kalåtdlit-nunåta erKå umassorujulig-
ssuartut ersinartuligssuartutdlo takor-
dlorneKartarpoK. islandimiut angala-
nilerssårutåine Davis-strædet tåssau-
sorineKartarsimavoK imaK umassoru-
juligssuaK nunarssuarmik kaujatdlai-
SSOK.
angalassut perdlasinatik utertarå-
ngamik misigissatik ingassagtajårtu-
mik oKalugpalårissarsimavait. tamåna
takuneKarsinauvoK Adamp Bremeni-
miup friserit Kalåtdlit-nunåliamiler-
ssårutait tungavigalugit ukiut 1000 i-
ngerdlaneréne agdlautigisimassåtigut:
imarpigssuarme åma avdlanik KeKer-
taKarporoK, tåukunånga Kalåtdlit-nu-
nåt mingnerssaunane. tåuna Norgep
sineriånit uvdlut tatdlimat arfineK
mardlugdlunft ornigtarissame ipoK. —
téssanimiut imamit Korsungmik Kali-
pauteKarput. taimåitumigdlugoruna
nunåt nunamik Korsungmik taineKar-
tartoK. (Erik AugpalårtoK Kalåtdlit-
nunånik atsisimangmat tamåna Adam-
ip sianigisimångilå). Kalåtdlit-nunå-
miungoK islandimiutut inuput, kisiåni-
ligoK perKarnitsorssuvdlutik umiar-
tortutdlo piaivfigissåinardlugit. OKau-
tigångoK ungasingitsukut kristumiu-
ssuseK tåjavkununga ångusimassoK. —
(tåuko erKartorneKartut Kavdlunåt-
siausimésåput).
atausinåungitsuvngoK imavigssuar-
me KeKertaK Vinlandimik atilik nav-
ssårisimavå. taimagoK tåuna atserne-
KarsimavoK vinigssat sume tamåne
naussarmata. karrerpagssuingoK tå-
ssane siaruarterneKångikaluardlutik
naussartut tusåmaneKarmata tamåna
OKalugtualiåinartut isumaKarfigissa-
riaKångilaK, Kavdlunåtdligoruna tati-
ginardluartut angalanilerssårångamik
tamåna erKartorsimagåt. (Adamip tai-
ma agdiagkame tungavigisimavå Dan-
markip kungiata Svend Estridsønip o-
Kalugpalåva, oKalugpalårdlo tåuna
Vinlandip navssårineKarneranik OKa-
lugpalåjussartut pisoKaunerssaråt, ta-
matumunga tungatitdlugo islandimiut
oKalugpalårutitoKéinit pisoKauneruv-
dlune). KeKertavngoK tåussuma unga-
tåne inuvfigssaussumik nunaKångilaK
ungasingnerussumitutdligoK sikor-
ssuamik ulivkårput pujorssuardlo i-
ngassagdluinardlune. uvdloroK atauseK
ingerdlarKigkåine siko aulåikagssuaK
tikitariaKarpoK. tamånagoK ungasi-
ngitsukut norgemiut kungiata angala-
torssup Haraldip (Haarderaadip) ug-
pemarsisimavå. avangnårssuane iman
isorartussusia misigssorsimagaluarpå,
nunarssuvdle isuane tamåne kigdle-
Karfik pujoKartuåinarmat angerdla-
mut, såginarsimavoK perKamigdlo Kit-
dluårigsorssuit itinerssuarmut atassut
KångerKavigdlugit ånarKavigsorsimav-
dlune. (avdlåkut OKalugpalårineKar-
poic Kavdlunåtsiait Kalåtdlit-nunåni-
tut pikititsiniarsimangmata pitdlaiar-
tordlune Norgep kungia tåvungnarsi-
massoK. tamånale kingusingnerussd-
kut pisimåsagunarpoK oKalugpalåp ag-
dlangneKarnerata nalåne Kavdlunåt-
siait Kalåtdlit-nunånitut sule Norgep
kungianut atalersimångingmata).
åmagoK Adame oKalugpalåruneKar-
simavoK Alebrandime biskorpiunerup
nalåne (1040 migss.) friserit akimasut
ardlagdlit imarssuaK napivdlugo inger-
dlaniardlutik avangnamut autdlarsi-
massut, oKautigineKartarméngfiK kug-
ssup Weserip akuanit autdlaråine a-
vangnamut nunasiagssaKångitsoK i-
måinarssuaK isoKångitsoK kisime su-
jumugagssauvdlune. tåuko friserit nu-
nånit erinarssuatårdlutik kitsatik a-
moriutigalugit autdlarsimåput. Dan-
mark Kångeramiko Shetlandime Ke-
Kertånguit ilait Orkneyif tikisimavait.
tåuko Kångeramikik imåinarssuaK så-
merdleralugo Norgelo talerpigdleralu-
go ingerdlåmersutdlardlutik Island
sermitartoK tikisimavåt. tåssångånit
K’alaserssup tungånut autdlarsimåput
KeKertatdlo sujuline OKautigineKarér-
sut Kångeramikik Gute pissarssuaK ki-
siat tunårtaralugo autdlarsimåput, er-
nlnardligoK sikuligssuarmut tårtuinar-
ssuarmutdlo piput. ataligoK tåssångåi-
naK umiartortut pivdluaitsut sukasor-
ssuarmik imarssup itinerssuata tungå-
nut Kalialanerssuarmit autdlaruneKar-
simåput, unerivfiup angmanerssuata
tungånut Kitdluårigsorssuarmut. tinig-
kångångoK imaK tåssuna mitdluneKar-
tarpoK ulilerångatdlo tåssuna Kapug-
torssuvdlune aniassardlune. GutigoK
nåkingnigtorssuaK kisiat tarnimik å-
nåuneKarnigssånik tordlulavfigalugo
mitdluguneKardlutik autdlarugtordlu-
tik umiarssuit ilait imarssup tasamu-
nga itinerssuarmut nagsatarisimavai,
ulilermatdlo imarssuaK Kapugtorssuv-
dlune anialitdlarmat umiarssuit sivne-
russut sumut tamaunga siåmartitausi-
piavdlutik. taimatut Gutip ikiuinerati-
gut énagtitaugamik navianartorssuaK
Kimagtersimavåt maligssuit kaumissa-
ratik tamaviat ipugdlutik.
pujorssuaK ulorianartoK tårssuardlo
anigoramikik ilimagingerKingnårdlugo
KeKertaK sujumorsimavåt ivnårssug-
ssuarnik kaujatdlagsimassoK igdloKar-
figtut patdligtailissatut itdlune. tiki-
sartik misigssordluarumavdlugo nuna-
mut ikårsimåput tåssanilo inungnik
nåpitsisimavdlutik, tåukugoK uvdlukut
nunap iluane Kangåtane torKorsima-
ssartut. KangåtångoK tamåko iserta-
riånlput kultit Kumuåtarpagssuit av-
dlatdlo sagfiugagssat akisorssuit. anga-
lassut tamåkuningarpagssuaK tigorai-
simåput tuavinardlo umiarssuarming-
nut uternialersimavdlutik tasséngåi-
nardle takulersimavait inuit angisor-
ssuit, inorujugssuamik pissagait, ki-
ngunermingnit aggersut. tåukugoK su-
jornåne Kingmerujugssuit pangatdlu-
put. inorujugssuit tamåko angalassut i-
låt anguneralugo ilaisa tåkuåne imai-
liatdlangnerinarmut seKugtersimavåt.
ilait umiarssuarmingnut ikårdlutik a-
niguisimåput, måssa inorujugssuit niv-
dliassorssuvdlutik imavingmut piner-
mingnut agdlåt malerssortorssugåtik.
tåssångånit friserit perdlasinatik Bre-
menimut apusimåput biskorpiunerdlo
misigissamingnik tamanik OKalugtusi-
mavdlugo åmalo ånagtitaunertik a-
ngerdlartitaunertigdlo Kujaniutigalugo
pigdliuteKarsimavdlutik.
(Kumuåtanik kultiussunik OKalugpa-
låK pissuteKåinarsimagunarpoK friserit
uj ajaissarnertik issertuniarsimangmå-
ssuk, imaKalo pisussutit angerdlauta-
tik Islandimit Kavdlunåtsiainitdlunit
Kalåtdlit-nunånitunit ujajagarisima-
ssatik navsuiautigssaKartiniarsimang-
matigik, naluneKångilarme Kavdlunåt-
siait Kalåtdlit-nunånitut taimanikut
ujajaissunit europamiunit angnertu-
mik piaivfigineKartarsimassut.)
Norgep kungiata Haakonip 1271-me
Kalåtdlit-nunåmiunik pitdlaiartorsi-
maneranik svenskit biskorpiat Olai
Magni OKalugpalårpoK: „Kalåtdlit-
nunåne kungip ujajaissut sujumorsi-
mavai amernik amilingnik angatdla-
tigdlit. tåuko umiarssuit såssutarsima-
vait kujåvisa nalaisigut putuniarssa-
ralugit. angatdlatit taimåitut amernik
amigdlit mardluk kungip tigussarsima-
vai, tåukulo Oslome oKalugfissårssup
Karmainut nivingarneKarsimåput."
kungip sujumorsimassai eskimujusi-
måsåput, oKalugpalårineKartarmåme
eskimut niuvfagiartut umiarssuåinik
taimatut såssusissarsimassut. kingu-
mut ugpemarsinaussut kigdlerordlu-
git OKalugpalåK erKartorneKartoK tu-
sarparput, taimåitordle OKalugpalåK
piumassarssutåinavigtut isumaKarfigi-
ssagssåungilaK ilimanarsinaungmat
Kavdlunåtsiait umiarssuåinik Kissfl-
ssunik sujumuigångamik eskimut Kåi-
namit itserngisa kigdligisigut niordlu-
git kivisitsiniartarsimåsassut.
biskorpe tåuna Olai OKalugtuarpoK
Kalåtdlit-nunane inuit igdlue umiar-
ssuarmut pusingassumut erKainartut
takuneKartarsimassut, tåssamigoK i-
nuit tåuko igdluliortarmata arferit
saornge sauniliutdlugit ivssuatsiånik
paornaKutinigdlo simigsordlugit. åmå-
taoK Kingmerssuit angatdlatitdlo a-
mernik amigdlit erKartomeKarmata
nåpineKarsimassut eskimujusangati-
nardluinarput OKalugpalårissatdlo ug-
pernardluarsinauvdlutik.
erKumitsumik ugpemardluångitsu-
migdlo OKalugpalåKarpoK angungoK
Dithmar Blefken avangnamuinarssuaK
ingerdlaniardlune Islandimut perKår-
simassoK. téssane måtuvfingme angut
tagpitsoK sujumorsimavå, tåunagoK
Kalåtdlit-nunane inungorsimassoK pe-
rorninilo tikitdlugo tåvanisimavdlune.
tåunagoK tårtumik ameKarpoK siligtu-
migdlo OKalugpalåKarpoK angungoK
ne pissutsinik aperssorneKarångame o-
KalugtuartarpoK tåvanimiut inuarug-
dligaussut inugtut issikugdlit merKor-
torssuit, takisunik umigdlit påsigssåu-
ngitsunigdlo OKalugtausigdlit. tigussa-
rineKarsimavdlutingoK umasinåungit-
dlat aulisagåinaitdlo inussutigalugit.
OKalugpalåK tamåna tusarsinardlugo
Dithmar ilagissailo Kalåtdlit-nunåliar-
niardlutik piarérsalersimåput. tåvu-
nga apukamik nunamut ikårsimåput a-
ngutérånguardlo umerujugssualik to-
KungassoK navssårisimavdlugo. sania-
niporoK angatdlat amånik aulisagkat-
dlo saornginik saunilik amernik u-
ngerdlagtussanik amilik. angatdlåmu-
ngoK avataussat sisamat aulajangersi-
måput. touungassoroK mikissunguvoK
tårtumik ameKardlune siligtumigdlo
kinaKardlune erKumitsunigdlo kakior-
neKardlune. aulisagkångoK aminik pi-
nerdluinartunik atissaKarpoK. (puissit
europamiutorKat aulisagkanik pissar-
simavait.) toKungassoroK ivigarssuar-
nik perdlåussamik Kalipautilingmik
naKorutaussaKarpoK, tåunalugoK ag-
dlalersorneKarsimavoK siutaussångua-
nik arfineK mardlungnik. inuit tai-
maingajagtut arfineK mardluk vene—
tiamiut umiarssuåta imåinarme nav-
ssårisimagai oKalugpalårineKarpoK,
KularnångilaroK Kalåtdlit-nunåningå-
nit såvitausimåssut.
OKalugpalåK tåuna ilåtigut ugpemå-
ngitsortaKaraluaKissoK taimåitoK ar-
dlaligtigut kalåtdlinut erKainartorKar-
poK, angatdlåmigdlo amernik amiling-
mik avataussanigdlo OKalugpalåK er-
Karsautéinarssutainaviarane.
Kalåtdlit-nunåliarnilerssårutit inui-
nigdlo nåpitsissarnermik OKalugpalåt
måne erKartorneKartut, Kavdlunåt-
siait Islandime OKalugpalåtoKait er-
Kåisångikåine, tamanit pisoKaunerpåu-
put Europamilo ukiut akugdlit nalåne,
tåssa uk. 1000—-1400-vdlo akornåne ta-
marmik pisimavdlutik. taimatungajak
angalaortarnerit ardlaligpagssusima-
gunaraluarput månile erKartorneKartut
kisimik amiåkussortauvdlutik. 1400-
mit ukiut 100 tugdliussut ingerdlane-
réne Kalåtdlit-nunanit pissunik oKa-
lugpalåKångivigpoK — taimane Kalåt-
dlit-nunåt Europap avatånitutut iler-
simagaluarmat europamiunit tikineKå-
saersimavdlune, tamatumalume ki-
ngorna kingumut navssårnianik anga-
laortoKartoruiugssuångorsimavoK ki-
ngumut Kalåtdlit-nunåt ilisimaneKa-
lersiniardlugo.
Mads Lidegaard.
4