Atuagagdliutit - 16.10.1975, Síða 25

punarput uvdlurmkut — kalåtdlimit issigalugo . Grønland i dag — set af en grønlænder . nunarput uvdlumfkut — kalåtdlimit issig
kalåtdlit sångitsut
isumaKatigmgitsutdlo
nangmingneK nunamingne
pitsunerssauvdlutik
AngmalortoK Olsenip Kalåtdlit-nunåt pivdlugo oKat-
dlisigssiaralugo agdlauserissaisa åipåt
asassara atuartutit.
kingugdlermik isumaxalersima-
Sunarputit sut tamarmik Kalåt-
dlit-nunåne ajuvigsutut issigigiv-
ka • •. atuarKeriaruk takuvdlugu-
*° ardlaligssuarnik Kagdlikut a-
tugkatigut pitsångorsainexarsima-
ss°k. ugpernarsarneKarsimavor-
dj° atautsimut issigalugo inuniar-
n|kut atugkat Kagfariarsimassut,
kigdlormorpalugkaluartumigdlo i-
nUvdluarniutinik pisiortugkat i-
^atut isumaKalersitsisinauvdlutik
namagtunik aningaussagssaxar-
toic.
inuit ilait imåitunik ilaxartuå-
SaPut inoxatigingne kikunilunit,
eKiasuissusertik, iliniarsimanertik
Piginaunitigdlo pissutigalugit „na-
i’nginaussunit" pitsaunerussunik
atugaKartartunik, soruname ma-
lungnardluartartuput åssersutigi-
niarneKartardlutigdlo „ineriartor-
nerup“ ajungitsumik ingerdlane-
ranut. sorunalume åma nunavtine
tamåkoKarpoK tamånalo pivdlugo
Kujanax. kisiåne ajussårnaxissu-
ikigtuararssuput „xagfavig-
s'naussut“ måssa ukiut 20 tuaviu-
ssamik ineriartortitsineKarsima-
galuartoK. piviussumik oKautigisi-
Paussanik „ingmikut iliniagagdlit
disimassaxartut" pigingilagut —
teknikikut iliniagagdlit xutdler-
nut tugdlerssortut tamarmik pe-
Kangitdlat, sujunertarivigdlugulo
Pigilerniarnerånut sulinexångilax,
^åssa tamåkugaluartut amigauti-
ginerpaussavut. tamatuma sania-
llgut ånilårnartoK tåssaussarpoK
nunasiatut ingerdlatsiviussune
(nunane avdlane amerdlaxissune
Pdnasiausimassune misiligtagkati-
gut) imåitarmat, tåuko „xutdler-
Pamik“ angussaKarsimassut, a-
teerdlanerssait tåssaussardlutik,
sakortorujugssuarmik, agdlåme
ategtugssåungitsumik, nunasiau-
Uingnut nålagaussunut atassar-
intik, sutigutdlo tamatigut tai-
P'atut angussisimanertik xutdler-
saussutut avdlångortikumanago
P'ssutsinik avdlångutsailiuiniar-
n,artartut, taimåineratdlo piåri-
natik piåralutigdlunit pissuserine-
KartarpoK.
Kujanaxaordle inusugtut ilar-
Pagssue, måna issornartorsiuissu-
*P'k nangmingnerdlo erxarsar-
*utik ajornartorsiutivtinik sang-
teissaxalermata, tamavtalo neriu-
■galugo piumavarput piginaune-
Kardlutigdlo piumåssuseKarnig-
SSat suliagssanik tigusiumaner-
tåukume åma ineriartorne-
^Pp Pilersitarai, tamåkunatigutdlo
1110 nunasiausimassune ingerdla-
sarneK maligparput.
^OKatigit enungavigsut
^ornarto^iutit erssiutaussutdlo
rn.®ls*naujumavdlugit, sujugdler-
Pit agdlagkavne taissåka, imaxa
ers.SaunfrPsa0K atausiåkårdlugit
sernigsainigssaK. tåssale inuit
råausifkft inoxatigingne akune-
n»å ? *nPnerat påsiniaravtigo, i-
nia* tUar^ar*aKari;arP0K erssersitsi-
v r artuSut oKautsit „uvanga u-
Kun^8 ° p*ka“ atortardlugit naler-
g; !ard'ugit „tåuko tåukualo pi-
ait a!nu^> taimåitumigdlo pissari-
Pui,Vlgp°K inuiaKatigiussutsime i-
ersserKigsunik åssigingitsu-
nik mardlungnik atugagdlit, ka-
låtdlit danskitdlo issiginiåsavdlu-
git. sujuningånitdle OKautigerKår-
tariaKarpara, misiliniarneru-
ngingmat kalåtdlit kukuniarniar-
dlugit piniåinardlugo danskit i-
pertiternigssait. kalåtdlime ingi-
liungivigput, inugtut nalinginar-
tut iput, ilånilume agsut ajorna-
kusorsinaussarpoK nunavtine
danskiunigssax, pingitsailissatut-
dlo sumivfeKartariaKalerdlune, i-
noKatigingne „eKungavigsune", i-
luamik påsiuminaitsumik pissu-
seKarnerat pivdlugo iternga tikit-
dlugo påsisinåungisane.
OKarérpunga kalåtdlit tåssau-
ssut sånginerussut isumaKatiging-
natigdlo nangmingneK nunaming-
ne inoKatigingne atdlexutaussut.
Danmarkime inuk nalinginaussu-
mik Kåumarsarsimassup kiavdlu-
nit iliniarnertujungikaluardlune
iliniarsimassoK påsisinauvå, ukiu-
ne untritilikutåne inoKatigiusima-
gåine, aningaussat pinagit neri-
ssagssarsiatdle tungavigalugit i-
nusimagåine, åp inoKatigit årxig-
ssuneråne nangminerme såkuge-
riatågagssaKångitsoK, isumaminik
avdlanut unangmigdleriartitsisi-
naussunik, avatånérsumik såkor-
tumik teknikikut erKussineKarne-
rane inoKatigitdlo najorKutaisigut
iluarsåussinerne ineriartortitsi-
nerme, ilaKartugssamik dansker-
pagssuit aggianerånik. oxautsiti-
gut iliniarsimanikutdlo agsorujug-
ssuaK akornuteKarpugut danski-
nut agdlagfigtigut ingerdlatsissu-
nut angneruniarnigssamut suju-
lerssuissunut åmalo danskinut
privatimik ingerdlatsissunut, nu-
navtine nunasissunut, åmåtaoK
pissutigalugo danskit tamåko piv-
figssaKaratigdlo kajumigissaKå-
ngingmata avdlanik iliniartitsi-
nigssamut (tåssauna atorfeKartu-
nga aulajangersimassumik suliag-
ssaxa rdlunga, agdlagsimångilardlo
isumaKatigissutivne iliniartitsisa-
ssunga). tåssa imåipoK autdlar-
Kåumutdle avdlatut ajornartumik
issigingnårtugssångortitausima-
vugut, taimatut pexatåunginerput
saniatigut åma suniuteKarpoK, ka-
låtdlit angnertujårtumik aningau-
ssarsiniarnerme peKatåunginerå-
nik, taimåitumigdlo aningaussa-
lersueKataunigssamut aningau-
ssarsiornermut pissariaKartunik
aningaussauteKarata sulexatauv-
dluarnigssamut. sorunalume åssi-
gingitsumik aningaussarsiaKartit-
sinerit atutut tamatuminga ang-
nertumik pissoKatåuput.
„atorsinåungilaK“
avdlaussoK unauvon, politikikut
agdlagfeKarnertigutdlo ineriartor-
titsinigssamut anguniagagssat pi-
lersitaunerat, kisiånile uvdluinar-
ne inunerme, uvdluinarne suli-
nerme, inup misigivdluartarå,
„oxautsine atorfigssaKångitsut —
inussautsine suleriautsine inussu-
tigssarsiori autsine atorsinåungit-
sut“.
uvdluinarne taima ajornikuju-
åinaråine, tupigissagssåungilaK,
nikatdlorsimarpalungneK, soKuti-
gissaKarpiångineK, nikanarneru-
ssutut misigineK, inoKatigingnut-
dlo nutånut kukuvigsumik naler-
KutiingorsarniarneK, avdlatut a-
jornartumik åssigingitsorpagssu-
artigut nikatdlunganartunik er-
ssiuteKartåsassoK, agsut Kujarut-
dlugit atorniarneKartartunik tai-
måinerainigssamut, „tåssa taimåi-
put“.
ajoraluartumik sulivfingme pi-
naratik inuit atausiåkåt agsut i-
nutortartut angnertoKissunik. iv-
dlit atuartutit Kanox misigisimå-
savit, Kitornatit ilingnukarångata
atuarfingme atuagkatik nagsar-
dlugit ikiulårxuvdlutik? tamati-
gut ikiorsinaussarnagit. KanoK i-
sumaKarpit tamatigut ikiuisinåu-
nginerit pivdlugo Kaxugo ornigta-
rungnåisagåtit, tåssa iluaKutausi-
nåungitsutut issigilerdlutit? KanoK
OKåsavit Kitornavnut, nuånårdlu-
tik DanmarkimérérsimassoK tikit-
dluarKujartoruvko ilaKutaringne
inugsiarnersune pigigsårtunilo
Danmarkime „igdloKarfingme iki-
ngutigissame" najugaKarsimagpat,
tåunalo, OKalugtuarsinardlune Ka-
noK ajungitsigissumik pineKarsi-
mavdlune, mérKatut issertungitsi-
galune angerdlarsimavfine pitsoK
issornartorsiulerpago?
mitagdlernertut malungniuteru-
jugssuartartoK kalåtdlit uvdlui-
narne inuneråne tåssauvoK, suliv-
fik fabrikiugaluarpat, igdluliorti-
terfik imalunit atuarfik angisu-
mik akigssarsiaKardlune oxautigi-
neKartordlo agsut iliniardluarsi-
massoK, suliaminik nåmagsing-
nigsinåungigpat aitsåt kalåtdlimit
akigssautikineroKissumit oxauti-
giniarnexartumitdlo iliniardluar-
simångitsumit sulivfingmine ta-
kornagkamine ikiornexartinane.
tamåna isumaxarpox kalåtdlip
nåmagsiniartariaxarai nangminex
suliagssane danskiussuvdlo suli-
agssaisa ilai åma ilångutdlugit. a-
tuartutit sujumut isumerérsimå-
ngitsutit, pissutsit taimaititdlugit
sordlex „atorfigssaxarneruva" su-
liat nåmagsiniarnigssåinut? soru-
nalume pilersarput åipåne nuånå-
rungnaernex åipånilo tarnikut er-
xartunexarnex, taimatut mikine-
russornine pivdlugo sule angne-
russumik piumassaxalersarmat
„danskingorsainigssamik" „tai-
måitugssångortitsiniamermik" ka-
låtdlit uvdluinarne inuneråne. „o-
xausipalårssuit tåuko xaxortu-
mut amilingmut ilikagagssåungi-
vigput — ilå?“
tamåko isumaxarput xarasar-
ssortarissatigut agssagssortarissa-
tigutdlo påsissariaxartariput ka-
låtdlit iliniarsimanerat amigar-
tox.
danskit iliniartitsissausiat
sapingisax tamåkivigdlugo åma
tamåna iluarsiniarnexartarpox.
tåssanile kugsserngup igdluatigut
nåkarnexåinartarpoK, tåssa ugpe-
rinexarajungmat kalåtdlimut a-
jornånginerussox danskisut oxa-
lugsinaulernigssax, tåssa iliniar-
titseriausex tamarme årxigssune-
xarsimangmat danskit piumassa-
rissartagait atuinardlugit. aker-
dliussoxalerångat tauva agpinar-
nexartarpox kussaginexaxissoK
„åssigilernigssax" oxardlunilo nå-
lagauvfiup atautsip iluane mar-
dlungnik ingmikortunik pitsåu-
ssusilingnik iliniartitseriausexar-
nex ajornartox — kalåtdlit mé-
rartait taima pitsautigissumik i-
liniarsimåsåput kingorna danski-
sut sapingitsigisavdlutik Jyllandi-
me, Bornholmime Sjællandimilu-
nit inulisagaluarunik.
åmame nipå tusarneraluaxaoK.
oxarfigingale atuartutit, Dan-
markime iliniartitseriausex avdlå-
ngortitåusagaluarpat oxartoxar-
dlune Kitornatit Japanime japa-
nimiutut inusavdlutik, amerika-
miutut Amerikame imalunit aju-
kukaluartut kalåtdlistu Kalåtdlit-
nunåne inunigssamut?
oxarumagunarputit — „arrå —
arrå. Danmarkime iliniartitaunex
årxigssusimassariaxarpoK mérxap
nunamine inuiaxatime akornåne
atugåinilo inunigssamut".
tauva ilait oxarumåsåput: åp
kisiåne kalåtdlit iliniartitsinermut
iliniarsimassut kalåtdlisut oxau-
sigdlit ikigpatdlårput. taimåitu-
mik avdlatut ajornartumik dan-
skit iliniartitsissut pissariaxarpa-
vut, måssa nalungikaluardlugo o-
xautsit pissutigalugit nalugami-
kik il. il. pitsauvdluångikaluartut.
aggersisinaujumavdlugit avdlatut
ajornartumik akigssarsiaisigut ta-
pivfigissariaxarpavut avdlatigut
ajungitsorsiagssalersordlugit.
tauva påsinarsisaox uvagut o-
xaruvta: asassåka ikingutit — u-
kiox måna agdlagparput 1975 a-
jomartorsiutdlo atutuarsimavox
1953-imit sujornatigutdlume. pia-
rérsimaguvse akuerisavdlugit „pi-
kordlungnerussut" imalunit „ili-
niardluarsimånginerussut" iliniar-
titsissugssat — åmalume piarér-
simavdluse aggersitaxardluaru-
mavdlune aningaussatigut taper-
dlugit, sox tauva xangarssuardle
nåmagtumik iliusexarsimångilase
kalåtdlit iliniartitsissutut iliniaru-
malersardlugit „akitsordlugit",
taimailivdlune iliniartitsissutut
suliax aningaussatigut pilerinarsi-
sitdlugo? pexatigalugo „atordluar-
sinaunerussut" „iliniardluarsima-
nerussutdlo" pigssarsiarisimåsaga-
luarpavut, pigssarisimåsagaluar-
parputdlo erxigsisimanerussumik
åmalo atuartunut angajorxånut-
dlo inungnut pitsaunerussumik a-
tuarfexarnex.
OKautsit kulturilo
pissareriardlugit
tauva tugdlé tuavinax agssortui-
nialisåput patsisiginiardlugo ka-
låtdlisut iliniutigssanik atuagka-
nik namagtunik pexångitsox. tå-
ssunga oxåinarsinauvugut iliniu-
tigssanik kalåtdlisunik naxiteri-
nexalerérsimangmat 1930-kunile
akerdliuvfiginexardlune danskit
pissortåinit kigaitdlagsagkamik.
taimanikut aningaussagssailexi-
nex pissutausimagpat, sule uv-
dlumikut tamatumuna ajornartor-
siut angneruvox. taima agssortu-
nex någssåungitsumut ingerdlasi-
nauvox, uvagutdle måne kisame
påsilersimavarput, danskingorsai-
niardlune ilungersornerit, inui-
angnut avdlanut ilångussiniarne-
rit 1953-ivdle sujornagut pilersi-
massut. iluaxutaunaviångilax pi-
ssortat danskiussut tupagdlutik
ussersuatålisagaluarpata ugper-
narsainialerdlutigdlo erxainexar-
sinåungitsordlunit kalåtdlit oxau-
sisa kulturiatalo toxuniamigssait.
issiginerdluta sianivdluångitsu-
gut?
inup kiavdlunit isumaliorsinau-
ssup sukutdlunit pissutsit paitsor-
sinåungilai imåitut:
1. atuarfingme OKautsit periaut-
sitdlo danskiuput
2. agdlagfingne oxautsit danskiå-
put
3. sulivfingne oxautsit danskiuput
4. erxartussivingne politinilo o-
xautsit danskiuput
5. nangminerssorfiussune imerni-
artarfingnilo oxautsit danskiu-
put
6. niuvernerme niuvertarfingnilo
oxautsit danskiuput.
kalåtdlisutdlo kalåtdlinutdlo tu-
ngassut pigissat migdlisarnexarsi-
måput „angerdlarsimavfinarme"
atugagssatut, tamåko kalåtdlisut
oxalungnex ukiune 20-narnilunit
atatisinaunerpait toxunagit?
politikerit inigssisimanerat
påsinardluåsagaluarpox atuartox
måna oxåsagpat: kisiånime tama-
tigut tusartuardlugulo atuarpar-
put kalåtdlit politikeré aulajangi-
nigssane pexatautitaussut kigsau-
tigisimavdlugulo taima ineriar-
tortitsinexåsassox.
erxarsautigeriarsiuk ilivse
nangmingneK politikikut sulisso-
xarfigissase folketingime, kom-
munine amtinilo. ilivse politikikut
partise ima angitigissut, tåuko a-
kornåne ilaxardlutik issiginexar-
sinaussunik inoxatigingnut tunga-
ssunut tamanut ingmikutårtunut
ilisimassaxardluinartunik taima-
tutdlo teknikimut tungassunik.
taimåikaluartox nåmagigtaitdli-
ortarput teknikikut pissortat ag-
dlagfigtigutdlo pissortat imatut
suleriausexartarmata, iluamik av-
dlångortiterxuvdlugit periarfig-
ssaxarane oxåinartariaxalersi-
tauvdlune åp. kamåumerdlutik
någgåraluarångata ingmikut på-
sisimassalingnit igkamut pågussa-
tut sapilersitaussarput. nåmagig-
taitdliutigait „ugsagsårutåinauga-
mik“.
xanox isumaxarpit atuartutit
kalåtdlit politikerialungue misigi-
ssartut? partine årxigssussani-
ngitdlat, tamarmigdlo avdlatut a-
jornartumik danskit politikerinit
misiligtagaxångineroxaut, sut ta-
maisa sangminiartugssauvait, ino-
Katigingne teknikimutdlo tunga-
ssutigut, tåssame igdluatungeri-
ssugssauvait naggatågut ingmikut
ilisimassagdlit ilivse politikerivse
ajornartorsiorfigissartagait. pexa-
tigalugo ilivse politikerivsinut ili-
karnikoxissunut angumangniar-
tugssåuput sorpagssuarne isuma-
xatigingniarfiussartune. xanox a-
ngitigissumik periarfigssaxarpat
piviussumik taigutåinåungitsu-
migdlo suniutexarniarnigssamut?
soruname ilerxuliutlnarnexarsi-
mavcx danskit politikerisa ag-
dlagfigtigutdlo ingerdlatitsissuisa,
aulajanginerit åssigingitsut „i-
ngerdlatinartardlugit" kalåtdlit
politikeritigut sulivfexarfine, so-
xutiginago tåuko pissugssautitau-
nersut taimåinginersutdlunit, av-
dlatdlo kingusingnerussukut nå-
magigtaitdlioraluarpata, narruju-
misimassumik nipagdlutik oxar-
tarput tamåko tåssaussut kalåt-
dlit politikerisa nangmingneK
kigsautigissait, takuinaruk una u-
nalo aulajangersarsimassåt. kalåt-
dlitdlo politikererpagssuisa soru-
name, måssa piviussunik tunga-
vikikaluaxalutik, agdlåt tungavi-
miningue takunex ajornapajår-
tardlutik, avdlatut ajornarumik
igitaujumanatik, tamåko pissortat
isumaxatigineråinartarpait ilu-
morsårdlutigdlo nalunaertardlu-
tik, agsut erxarsardluarxårdlutik
taimailiorsimavdlutik, tåssame
nangmingneK erxarsarsinauga-
mik.
pissoxarångatdle, nipaitsumik
pissugssat angisorssuit piarérsar-
nexarsimavdlutik, taimailivdlutik
nangmingnex agdlåt pivfigssa-
Karfigerpiarnagitdlunit taigutåi-
narmik akuerssinigssamut, tauva
ilumut pissoKardluarsinaussarpoK,
avdlat inunermutdlo atåssutexar-
nerussut inuiaxatigit Kalåtdlit-
nunåne sulivfexarfine ilisimati-
taunigssamut angumerssisanatig-
dlunit. tauvalo kingugdlerne pisi-
massune imatut pissusiviussut er-
xordlugit oxartoKåinarpoK erxig-
sisimassumik sunersimanexarpa-
lungitsumigdlo, tåssa puiuinarsi-
manerardlutik.
inuiåime tamarmik iliniagag-
ssatik akilerxårtariaxarpait.
AngmalortoK Olsen.
25