Atuagagdliutit - 29.05.1980, Blaðsíða 16

AG
Sibiriame eskimut
e r Kumitsul iortar n e rat
Uelenime sånavik. erKumftsuliortOK Hahutan ili'niartitålo Elkej (såmigdleK).
Værkstedet i Uelen. Kunstneren Huhutan med eleven Elkej (til venstre).
ukiut kingugdlerpåt Kulit inger-
dlanerine Sovjetunionenime issig-
tormiut kulturiata, tåssungalo i-
léngutdlugo eskimut kulturiata
itsarssuarmitdle ineriartorsima-
neranik angnertåmik misigssui-
neKalersimavoK. taimailiornerme
sujunertarineKartut ilagisimavåt
kulturit tåuko autdlarnerfiat sia-
ruariartornermingnilo avKUtigi-
ssait aulajangivfiginardlugit. it-
sarnitsanik misigssuinerit tamå-
ko tamåne eskimot eraumitsulior-
tarnerat pivdlugo nutåmik påsi-
ssutigssaKartitsilersimåput, er-'
KumitsuliorneK taimanerssuar-
mut ukioK 2000 matuma sujorna-
nut maligtarineKarsinaussoK suli-
lo atorneKartoK.
Petgymelime petroglyffit
(kigartugkat)
Tjukotkame Petgymelip kuata er-
Kåne itsarnisarsiortup Dikovip
1967-ime navssårai Kaersumut ki-
gartugkat erKumitsut. åssilialiat
Kaersumut kigartorneKarsimå-
put kingornatigutdlo kigartugka-
nik Kagtunerssaliorfik agiardlugo
manigsarneKarsimavdlune. Diko-
vip tåuko taimatut sanåt uvdlu-
lerpai pisonaunerssaussut ukiu-
nik kisitsissarfivta sujornatigut
ukiunut tusintilingnut sujugdler-
nut åmalo ukiunik kisitsissarfivta
kingornatigut ukiunut untriti-
lingnut sujugdlernut imalunit Be-
ringip imåta nunartaine kulturiu-
ssutut pisoKautigalutik. kigar-
tugkatigut OKalugtuarineKarsi-
mavoK tugtunik nujuartanik i-
mavdlo milåmassuinik piniartar-
nerit. tamatuminga tungaveKar-
titsivdlune Dikov OKarpoK åssi-
lialiat tjuktit eskimotdlo sujuai-
ssåinit sananeKarsimåsassut. å-
ssilialiatigut påsineKarsinauvoK
tugtunik nujuartarniarnerme si-
sorautit Kingmitdlo atorneKar-
tarsimassut. ukiåkut Kåinami-
ngånit anguvigkerdlune unåler-
dlunilo tugtut nujuartat nalug-
tarfine piniartarsimavait. ama
pautit atorneKarsimåput. åssilia-
liat ardlåne takuneKarsinauvoK
umiamit arfangniat, måna nalu-
ngisatut ingerdlasimagunartut. i-
nuit ilait eskimot atissåinik ator-
put.
titartagkat erKumitsut naune-
rit svampenik tainenartut ilånik
niarKumikut titartaivfigineKarsi-
massut åssilialiaussunit titartag-
kanit navssåjussunit avdlanit ili-
simaneKarput. Dikovip isumå
maligdlugo taimåitut ugpernar-
sautåuput svampit taimåitut i-
kiarorutaussartut atorneKarsi-
manerinut. titartarneKarnermi-
kut ilutsit atornenartut kingu-
singnerussukut tjuktit eskimot-
dlo erKumitsuliortarnerånut er-
KainartortaKardluarput.
Beringip imåta nunartaine
kulture (uk. 0-500 migssane)
Beringip imåta nunartaine kultu-
re Dikovip isumå nåpertordlugo
Okvik-kulturimit kingusingneru-
vok, nauk ukiut tåuko atunerine
atautsikorsimagaluardlutik. Beri-
ngip imåta nunartaine kulturip
navssårineKarfigai Tjukotka,
Skt. Lawrencep KeKertå åma Dio-
medep KeKertai, tåussumalo ator-
neKarsimanera Alaskame Cape
Barrow tikitdlugo agdlåt malung-
narpoK. kulture tåuna ineriartor-
dluarsimassoK malungnarpoK pi-
niarnermut atortumigut, ilusé pi-
nersausersornerilo pitsauner-
pauvdlualersimavdlutik. piner-
sarneKarnerine malungnarput ti-
tarnerit najungårtut »issit«dlo,
agdlalersutinut ilutserigsågkanut
ilautinenarajugtut, amerdlasuti-
gut nerssutit nianuinik inuitdlo
kinåinik ingmingnut nuiussatut i-
tunik ilaKartitdlugit.
kulturimit tåssånga navssånit
agssortussutigineKarnerssaussut
tåssa sunersut suIok artunik tai-
ssartagkat.
tåuko sumut atorneKarsimane-
rat naninenarnerinitdle agssortu-
ssutigineKalersimåput.
aitsåtdle 70-ikune ilivenarfiusi-
massoK ilivernik 101-nik Beringip
imåta nunartaine kulturimérsu-
nik imalik navssårinenardlunilo
misigssorneKarmat tamatumu-
nga påsissutigssausorinartunik
navssårnenarpoK. tamåkume su-
lugtagdlit naninenarput amerdla-
sutigut sumut Kissuminermut i-
putit itumut aulajangerneKarsi-
massut. ipussup taimåitup isuata
igdluane ardlaligtigut tukartut i-
tumik ikusimassoKartarpoK. ta-
månalo tungavigalugo Dikov isu-
maKarpoK sulugtalik taimåitoK
ernangnamut pavkausimassoK (i-
såsimassoK). norssaK åma Beri-
ngip imåta nunartaine kulturimit
nalunenångitsoK tåussuma isua-
nut åkigutartusimavoK.
sugdlinertut sulue siårsimassu-
tut iluseKardlutik sulugtagdlit
tåuko inungmut emainartunik
malungnartoKartarput. tjuktit
Kanon ugperissaKarneråne ilisi-
matut amerdlasut isumåt nåper-
tordlugo eskimonit agsut suner-
neKarsimassume sugdlineK tå-
ssautineKarpoK imap umassuinik
nungutsissartoK. taimatut isu-
maKarneK ilumorsorinarpoK, ar-
nat nålagåussusenartut, sordlo
»savssuma arnå« uvdlut nutaune-
russut tikitdlugit eskimut ugperi-
ssaKarneråne pingårtitaungmata.
taineKartutut Beringip imåta
nunartaine kulturimit atorneKar-
simassumit navssåt avdlat plner-
sarneKarsimassut amerdlåput. ili-
vitorKane nanineKartarput sau-
nernit Kiperugkat puissit, aorfit,
arferit, nånut tingmissatdlo åssi-
nge, åmale inussiat nanineKartar-
dlutik. såt atortorissat amerdla-
sutigut sutut umassutut iluse-
Kartarput. takugssaugajugput-
dlo umassut titartagkat kaujat-
dlagteriaråine titartarnere ing-
mingnut atåinardlutik umassutut
avdlatut iluseKalersartut.
1947-me navssåtigut påsissu-
tigssarsineKarsimavoK eskimop
emumitsuliortua såkunik sunik
atortoKarsimaneranut ukiut tu-
sintigdlit mardlugsuit matuma
sujornatigut. tåssame ilivitoma-
me navssårineKarpoK savik savi-
minermit sanåK. åma 1959-ime
navssårtoKarKigpoK.
tukat pinarsagauvdluartut ili-
simatunik erKarsalersitsisimåput
tamåko umassunut nangminer-
nut atugagssiaunatik ugperissar-
ssornermutdle atorneKarsima-
ssut. emarsaut tåuna Okladniko-
vimit åma Mitlj anskaj amit aker-
dlilerneKarpoK, taimailiorner-
mingnilo tungavigalugo eskimot
pingortitarssuaK pivdlugo KanoK
isumaKarnerånik »issit«-dlo erKU-
mitsuliornerme KanoK pingårute-
KartineKarnerånik påsiniaivdlu-
agdlagtOK: Peter Jessen
arKigsårneK. Okladnikovip oKau-
tigå tukap issimik pinersautita-
Karnera isumaKartOK såkorissap
takungnigsinauneranik. isse så-
kumut tarniuvoK åmalo tamatu-
munga peKataussumik piniartu-
mik pissauneKalersitsivoK angi-
sumik issertortumigdlo. pingorti-
tarssuaK ajugauvfigisinåungikåi-
ne ajungisårfigissariaKarpoK pi-
ssaunermigdlo avdlane pigssarsi-
ortariaKardlune inuvfigisinauju-
mavdlugo. taimanikut inussoK
uvdlumikututdle nangmineK pi-
ngortitarssuvdlo akunermingne
avigsåruteKartitsingilaK. pingor-
titarssup pissaunere avatangi-
ssailo inugtut tarneKarput. såt
piniarnermut atassut ingmlkut a-
ngåkuarnermut tungassumik pi-
ngåruteKartitåuput, erssersine-
Kartarput pinersausersuinertigut
ilusilersuinitigutdlo. pingortitar-
ssuarme inåneKarneK inuit ner-
ssutitdlo inånerinik kinåussusi-
lerneKartarpoK. nerssutit pinia-
gagssat eskimåmut tåssåuput å-
massut inånermut aulajangisså-
ssut. åmassut piniagarineKångit-
sut soKUtiginauteKartineKångit-
dlat, agdlåme eskimåt OKausine
autdlarKåumutdle taigåteKarti-
neKarsimanatik.
ilåne inuit nerssutitdlo atautsi-
mut titartarneKarsimassarput.
tamåna kingumut takåssutig-
ssauvoK pingortitarssuarmik ner-
ssutinigdlo atausioKatigingning-
nermut.
inåp åmassångortarneranik er-
KarsauteKartarneK Beringip imå-
ta nunartaine kulturime tamarme
pigineKarpoK eskimotdlo erøar-
sartausiåne pigineKalersimavdlu-
ne.
Karsorsaussap katdlutaussar-
tup igdluatungåne kigartorneKar-
simavoK auveK arnaviaK piarKa-
minik kingmiartoK, igdluatungå-
nilo inuk arnaK nerssutitut niaKU-
lik. tåssauvoK savssuma arnå
Sedna-mik taineKartartoK. eski-
mot oKalugtuautåine ilisimane-
KarpoK arnamik OKalugtuaK, tåu-
nalo auvingortoK imavdlo narKa-
niortut Kivdlerut umassut inuitdlo åssinginik åssiliartalik ukiut untritigdlit 1.-mit 5.-mut atuneråne sanane- Til venstre bor med dyre- og menneskeskikkelser fra 1. —5. århundrede. Til højre pibe af hvalrostand om-
KarsimassoK. talerpigdliuvoK pujortaut aorfup tugåvanit sanåK ukioK 1900-p migssånit. kring 1900-tallet.
16