Atuagagdliutit - 12.03.1986, Page 10

10
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
NR. I I 1986
GRØN LANDSPOSTEN
Erniinnaq iliuuseqarneq
J.F. Kommunalbestyrelsi nakorsarlu ippassaq aaliangerput
Maniitsumi Kilaaseeqqap Atuarfia erniinnarluinnaq matuneqas-
sasoq sananerani aamaajuitsoq atorneqarsimammat ulorianaa-
teqarnera pissutigalugu. likkat qilaallu qalliutaat aamaajuitsor-
tallit qulloorsimapput alittarsimallutillu taamalu pujoralak uloria-
nartoq nakkaalersimalluni inini atuarfiusuni natissianik pujora-
lammik tigummisunik natilinni. Aamaajuitsoq ulorianartuuvoq
kræfteqalersitisarami, aatsaalli ajoqusiinera malunniuttarpoq
ukiorpassuit qaangiukkaangata. Qalliutaasimasut ulorianartut
maanna peerneqassapput utaqqiisaasumillu atuartitsineqas-
saaq.
Aammali Sisimiuni Nalunnguarfiup Atuarfia, qanga Europap
avannaani nutaaliaanerpaatut oqaatigineqartartoq pitsaarpa-
lunngilaq. Atuarfik taanna Maniitsumilu Kuuttartup Atuarfia
aamma matunngersaarpalupput aamaajuitsup ulorianartorsior-
titsinera pissutigalugu.
Paasisaq tamanna nuanniitsoq quarsaarutiginngitsuugas-
saanngilaq, qanittunnguakkummi nunatsinnut ministeri Tom
Høyem oqarsimammat nunatsinni illuliornermi aamaajuitsoq an-
nikitsunnguaannarmik atorneqartarsimasoq.
Kisiannili tassa paasinarsivoq ministeri isumalluarsaarivallaar-
simasoq. Maannalu tusaratsigu sinerissami atuarfiit pingasut
qangali matoreersimasariaqaraluartut, takorloorneq ajornanngi-
laq illoqarfinni allani aamma ajortoqarsimassasoq.
Danmarkimi inerteqqutaavoq aamaajuitsortallitatorneqarnis-
saat atuarfinnik meeqqanillu paaqqinnittarfinnik sananermi,
maannakkorpiarlu ullut tamaasaartumik matusineqartarpoq
atuarfinnik isiginnaartitsisarfinnillu aamaajuitsup ulorianartor-
siortitsinera pissutigalugu. Minguttitsinnginnissamullu ministe-
riusimasoq oqarsimavoq aamaajuitsortallit tamarmik peerneqar-
tariaqartut.
Taamatorluinnaartaaq isumaqarpoq maani suliffinnik nakku-
tilliisoqarfimmi pisortaq James Bianco, taannami AG-imut
oqaaseqarpoq nangaasoqartariaqanngitsoq atuarfiit sananeqar-
neranni atorneqarsimasut ulorianartut peerneqarnissaannut.
Aammali piaarpallaanngilaq misissusitsissalluni aamaa-
juitsoq nunatsinni illuliornermi qanoq annertutigisumik
atorneqarsimasoq. Atortorisattamakku piiartariaqarputilu-
arsineqarsinnaanngitsumik ajoqusiineqartinnagu. Pitsann-
gorsaanissallu tamakku akissaqartinneqartariaqarput, sila-
tusaarnerunngimmammi peqqinissap tungaatigut sipaaru-
teqarnissaq.
Øjeblikkelig handling
J.F. Kommunalbestyrelsen og distriktslægen besluttede i går,
at Kilaaseeraq Skolen i Maniitsoq skulle lukkes øjeblikkeligt på
grund af asbestfaren. Til skolebyggeriet, der er fra 60'erne er der
anvendt asbestplader, som med tiden er revnet, så de sundheds-
farlige fibre drysser ned i klasseværelserne på gulvbeklædningen
af nålefilt. Asbest er sundhedsfarligt, og skaderne opstår først
mange år efter. Nu skal pladerne fjernes, og imens etableres der
en nødundervisning.
Men det er også galt fat med Nalunnguarfiup Atuarfia i Sisi-
miut, som i sin blev betegnet som Nordeuropas formeste. Sko-
len og Kuuttartup Atuarfia i Maniitsoq er også truet med lukning
på grund af asbestfaren.
Man kan ikke undgå at blive chokeret over den uheldsvangre
opdagelse, umiddelbart efter grønlandsminister Tom Høyems
udtalelse om, at anvendelse af asbest og asbestholdige materia-
ler altid har haft et særdeles begrænset omfang i boligbyggeriet
i Grønland.
Men nu viser det sig, at ministeren har været alt for optimi-
stisk. Nu da det er konstateret, at tre skoler på kysten burde væ-
re lukket for længst, kan man godt forestille sig, at der også må
være noget galt i andre byer.
I Danmark er der forbud for anvendelse af asbestplader i insti-
tutionsbyggeri, og netop nu lukkes der daglig institutioner, tea-
tre og andre bygninger på grund af asbestrisikoen. Og en tidlige-
re miljøminister har udtalt, at de steder, hvor kan være fare for
asbest burde uskadeliggøres.
Den opfattelse deles fuldt ud af vor egen chef for arbejdstilsy-
net James Bianco, som til AG udtaler sig, at man ikke må tøve
med fjerne de sundhesfarlige materialer fra skolerne.
Men det er heller ikke for tidligt at sætte en undersøgelse
i gang, i hvor stort et omfang materialer af asbest har været
anvendt i byggeriet i Grønland. Disse materialer må pilles
ned, inden der sker uoprettelige skader. Og der må findes
midler til disse forbedringer, for det er uforsvarligt at spare,
når det gælder sundheden.
Isumaliutersuut • Kronik ______________________
Soqqusaatsuliortarnerit
amiilaarnartut naammalerput!
All. Nuummi Arnat Suleqatigiit
1985-imi nunatsinni pinngitsaaliilluni arnerinerit, arnereriaraluarnerit, meeqqanik
atoqateqarnikkut atornerluisimanerit tamakkulu assinginik pisartut politinit
nalunaarsorneqarsimasut katillutik 163-upput. Pissutsit taama amiilaarnarluinnartigisut
nipangiusimaannarneqassappat?
Ukorsii-aa, qangali piffissanngo-
reersimagaluarpoq oqassalluni:
Naammaleqaaq! Akuersaaginnar-
neqarsinnaanngilaq ukiut tamakki-
allugit pinngitsaaliilluni atoqati-
giinninnikkut ajortuliornerit amer-
laqisut nipaatsumik qaangiinnar-
neqartarnerat. Nalunaarsukkammi
amerlareeraluaqisut amerlaqaat ar-
nat meeqqallu mittatigisaasarsima-
nerminnik nipangiussisimaannar-
tut.
Pissutsilli taama amiilaarnartigi-
galuartut kina qisuariassava? Kia-
luunniit inuunermik asattuussisup
sulissutigisariaqalerpaa soqqusaat-
suliornerit tamakkua amiilaarnar-
tut nungusarneqalernissaannut pe-
qataassalluni.
Meeqqanik atoqateqarnikkut a-
jortuliortarnerit, arnanik pinngit-
saaliilluni arnerisarnerit — taama-
tut pinerluuteqartarnerit nunatsin-
ni ajoraluartumik nalinginnaasoru-
jussuupput. Allaammi meeranngu-
it amerlaqaat suli perornatik, inuu-
nerminni soqqusaatsuliortarnerit
tamakku kingunerinik ajoquserne-
qartartut — qaanginngisaannagas-
saminnik. Arnat amerlaqaat misi-
gisaqapilussimanermik kingune-
rannik annilaanngaannalersimasut
— ersisut — toqqissisimanatillu i-
nuulersimasut.
Pissutsit taama kipiluttunartigi-
lersimasut nipangiusimaannarnis-
saannut pissutissaqanngilavut —
kinaluunnimmi inuunermik asat-
tuussisoq sulluni pissutsinut taama
amiilaarnartigisunut akuersaagin-
narsinnaava?
Meerartavut
sernissortariaqalerpavut
Qanittukkut nunatsinni politime-
stereqarfiup ukiumoortumik nalu-
naarusiarisimasai tamanut saq-
qummersinneqaqqammerput. Soq-
qusaatsuliortarnerpassuit akor-
nanni pinngitsaaliinikkut atoqati-
ginnittarnerit nalunaarutigineqar-
simasut tupinnaannartumik amer-
lapput, katillutik 163-usimagamik.
Kisitsisillu taakkua akornanniipput
meeqqat 49-it ilaqutariissutsip ilua-
ni atornerlunneqarsimasut, kiisalu
allatigut meeqqanik atornerluisar-
nerit.
Meeqqanik, pingaartumillu nivi-
arsiarannguanik, atornerluisarne-
rup qanoq amiilaarnarluinnartigi-
sinnaanera kialuunniit inunnik isu-
maginninnermi sullissisuusup, i-
nuulluunniit allap ajornartorsium-
mik tamassuminnga qanimut ilisi-
masaqartup nalunngilaa.
Ulluinnarni sullissinitsinni nuan-
ninngitsunik naapitsiuartarpugut.
Oqaluuserisatsinnullu assersuuti-
tut taasinnaavarput niviarsiaraq
ataataminit pinngitsaalineqarluni
arneriffigineqarsimasoq — ullu-
mikkut niviarsiaqqap taassuma i-
nuunera qanoq ippa? Annilaanga-
juaannalernikuuvoq, tatamiuaar-
tunngorsimalluni. Ilaquttaminut
atassuteqarnera sussaajunnaarni-
kuuvoq — anaanaasummi angutaa
panimminut pinngitsaalisimasoq
suli inooqatigaa. Niviarsiaraq taan-
na inuusuttuaranngulersoq qanoq
siunissaqarpa?
Ilaqutariissutsip iluani ataataa-
sup meeqqaminut qaninngoorniar-
tarnera mittatilliisarneraluunniit
ilimagisamit nalinginnaanerujus-
suusoq paasinarsiartuinnarpoq.
Pissutsilli taamaattut kanngugine-
qarlutik isertuunneqartarmata
amerlaqisut misigisaqapilussima-
galuarlutik nipangersimaannartar-
put — naak pisimasut tamakkua er-
loqissutigigaluaqalugit, amerlaner-
saasalu inuunertik naallugu akor-
nutissarsiffigisimagaluarlugit.
Meeqqat inersimasunit atorner-
lunneqartarnerat qanoq nalingin-
naatigisoq ukiut tamaasa nalunaar-
suisimanerit takutittarpaat. Pissut-
silli taamaattut annertunerusumik
oqaluuserineqarnatik qaanngiin-
narneqartarput — naak tamassuma
oqallisigineqarnissaa, qanorlu ili-
uuseqarfigineqarnissaa pisariaqar-
luinnaleraluartoq. Misigisaqapi-
lussimasunulli ikiuutaassagalua-
qaaq pissutsit tamakku oqallisigi-
neqarnerullutillu qanoq iliuuseqar-
figiniarneqarnerusuuppata.
Ullutsinni meerartatta qanoq
atugaqartitaanerat pillugu oqallin-
nerulernissaq pisariaqarluinnaler-
simavoq. Meeqqammi peroriartor-
tut taama amerlatigisut misigisaqa-
pilutsitaareertillugit inersimasuu-
sugut akisussaasutut sassartariaqa-
lerpugut, piumasaralugulu pissutsit
akuerineqarsinnaanngitsut qanoq
iliuseqarfigineqarnissaat. Pissut-
simmi taakkorpiaat piviusuutillugit
suli oqarsinnaanerpugut: Inuiqati-
giit meeqqaminnik asattuussisut?
Nikanarsakkat amerlavallaaqaat
Pinngitsaaliinikkut arnerisimanerit
arnereriaraluarnerilluunniit nalu-
naarsorneqarsimasut ukiumi qaa-
ngiuttumi kisitsisinngorlugit
110-usimapput. Ukiullu siulii eq-
qaassagaanni taamatut pinerluute-
qarsimanerit meeqqanik atornerlu-
isimanerit ilanngullugit pissutsit
taamatulli amiilaarnartigipput, tas-
sa 1984-imi nalunaarsukkat katillu-
tik 118-usimagamik, 1983-imi 114-
ullutik, 1982-imilu 131-usimallu-
tik.
Inuiaqatigiit qanoq ikitsigigalu-
arnerput tunngavigalugu kisitsisit
taakkarsorneqartut ikigisassaan-
ngilluinnarput. Taakkulu ersersit-
sipput angutit meeqqanik arnanillu
pinngitsaaliisartut qanoq amerlati-
ginerannik. Ukiut tamakkiallugit
arnat niviarsiaqqallu amerlaqisut
misigisaqapilutsinneqartarput, i-
nuunermik sinnerani puigugassa-
rinngisaminnik timikkut tarnikkul-
lu soqqusaatsuliorfigineqartarlutik
ikilerneqartarlutillu. Arnat meeq-
qallu nikanarsakkat, ersiortitat
toqqissisimanatillu inuusut "
sooq?
Ukiuni kingullerni suaartaatigiU'
arsimavarput inuiattut naqisimane-
qarata inuunissarput — taamatut
piumasaqarneq pissusissamisoor-
tuuvoq pisariaqarlunilu. Inuiaqati"
giilli akunnitsinni pinngitsaaliinik-
kut atoqateqartarnerup arnanik
meeqqanillu naqisimanninnerune-
ra sooq maluginngitsuusaaginnas-
savarput? Sooq nakkaakkiartor-
neq inuillu ataasiakkaat inuuneran-
nik suusupaginninnerujussuaq 3'
kueriinnarneqarsinnaava? Sooq ar-
nat meeqqallu taama amerlatigisut
taamak tujorminartigisumik inuu-
nissaqartitaassappat?
Misigittaatsuuneq — qanorlu
iliuuseqartariaqalerneq
Angutit pinngitsaaliillutik arnerisi-
masut arlaqarput pineqaatissinne-
qareernermik kingorna taamatut
ajortigisumik iliuuseqaqqittartut
— amerlaqaallu taamatut pinerluu-
teqarsimagaluarlutik annertuneru-
sumik iliuuseqarfigineqaratik ani-
guisitaasartut. Taamatut misigit'
taatsuliortarnermi eqqugaasartut
tamatigut naammaginartumik ki-
ngunilimmillu sullinneqarsinnaa-
neq ajorput — taamaalillutillu inut-
aqatigiit akornanni inooqataaniar-
sarisarput ersiortuullutik, pissusis-
samisoortumillu atoqateqarsinnaa-
junnaarsimallutik tujorminartu-
mik inuuneqalersimasut.
Pissutsit tamakkua atuutillugit
kingumut aperisariaqalerput:
Inuiaqatigiit-uku qanoq ittut piler-
sinniarivut? Qanoq iliussaagut inu-
iaqatigiit akunnitsinni pissutsit taa-
maattut pitsaaliussallugit? Aaqqis-
suulluakkamik suliniuteqalernissa-
mut tamatta peqataasariaqalerpu-
gut — ileqqupalaammi taama amii-
laarnartigisut qaangiataaginnassa-
gutsigit pissusissamisuuginnartutut
isigineqaqqajaalerunarput.
Naammagittarneq naammale-
qaaq! Politikerit allallu akisussaa-
sut pissutsit tamakku eqeersimaar-
figinerusariaqalerpaat. Piumasari-
sariaqalerporlu pissutsit taakkar-
sorneqartut pillugit pisortatigoor-
tumik misissuititsinissaq. Inuillu
akisussaasuusut pissutsit tamakku
aaqqinniarnissaannut inuiaqati-
giinnut kaammattuinerusariaqaler-
put, suliniuteqarnerulerlutillu.
Naggataatigut arnaqativut kik-
kulluunnit kajumissaarusuppavut
pissutsit taakkarsorneqartut eqeer-
simaarfigineruleqqullugit — soq-
qusaatsuliortarnerimmi naamma-
leqaat, akuersaaginnarneqarsin-
naajunnaarlutillu!