Atuagagdliutit - 05.07.1989, Qupperneq 7

kll.l lM.l SAAQ 7
Plast nunarsuarmi immanut ajoqussuuvoq
Henning Thingip, Namminersornerullutik Oqartussat Avatangiisinut Pinngortitalerinermullu Allaffeqarfianni
atorfillip, immanik minngersaanermik allaaserisaa tupaallannartoq, plast-iminngooq nioqqusiat immani ullumikkut
ima minngersaatigilersimapput uuliaarluememilluunmit ulorianamerulerlutik.
Piffissat
arroriartortarfiit
Matumani takuneqarsinnaapput
plastimit piliat nunani issittuni
pinngortitaannarmiittut qanoq
arroriartortigisamersut:
Pappiarat:.......... Sivikinn. qaamm. 5
Appelsinat qalipaat: . Sivikinn. qaamm. 5
Immuitpuui: ..........Sivikinn. ukiut 5
Cigaretfilterit:... Sivikinn. ukiut 12
Puussiat plastit: ..Sivikinn. ukiut 20
Nyloninit ikaartitikkat: .Sivikinn. ukiut 40
Dunkit poortuutissiallu
plastit: ...........Sivikinn. ukiut 80
Plastskum
(»flamingo«):......Arrunngisaannarput
Ukiualuit matiuna sior-
natigut isumaqartoqar-
tarsimagaluarpoq imma-
nut imarpissuarnullu pi-
koortarneq allanut pi-
koortarnemiit minnger-
saannginnerusartoq. Ki-
sianni immanut pikoor-
neq annertusiartuinnar-
mat t amanna ajornar-
torsiutinngorsimavoq
immani sumiikkaluani-
luunniit, kiisalu pikut
puttaannartartut, kivi-
neq ajortut, allaninngar-
niit mingutsitsineny'us-
suanngorsimapput,
soorlu assersuutigalugu
uuliaarluernemiit.
Pikut tamakku imaanik
minngersaalersut inuit
namminneq pilersitaraat
nioqqusiortarnermikkut qi-
sunnik, saviminissanik, iga-
laaminemik, gumminik, an-
noraaminernik, papiaranik,
plastinik allarpassuarnillu.
Pikut tamakku ilaat kivina-
tik puttaannartarput, ilaati-
gut imarpissuit ikerinnaa-
niiginnartarput allallu im-
map naqqanut kivisarlutik.
Immallu sarfaasa angallat-
tuartaramikkik allaat sine-
rissamut tippus sinnaasar-
paat.
Pikut Kalaallit Nunaata
sineriaani imartaanilu
naammattoortaannakkavut
inuit namminneq piliaraat,
tassa nunamit pikoomer-
mikkut kiisalu umiarsuit
eqqagaralugit. Aammali ila-
qarput pikunik immani pal-
limanngilluinnartuni igin-
neqarsimasunik, sarfamillu
maanga ingerlanneqartar-
tunik. Tamatmnuunakkut
erseqqissameqarpoq imma-
nik mingussaaneq nunarsu-
armi tam armi ajornartorsi-
utaasoq, taamaallaat aaqqe-
riameqarsinnaasoq nunat
»tamarmik« immikkut killi-
liiniarlutik qanoq iliuuse-
qamerisigut.
Inuit qanoq iliuusaat ta-
mangajalluinnarmik arlaa-
tigut sutigulluunniit imma-
mik mingussaaqataalersar-
put. Nunamut eqqagaagalu-
artut amerlanertigut kuuit
kuuffiillu imaanut avala-
kaatittarpaat kiisalu ilaqar-
puttaaq toqqaannartumik
imaanut eqqameqartartu-
nik
Piniutaarsiutlt
Aalisarnermik inuussutis-
sarsiuteqameq mingussaa-
qataasarportaaq. Aalisar-
nermi atortuutit piniutillu
assigiinngitsut annaaneqar-
tarput igiinnarneqartarlu-
tilluunniit; nalunnginner-
paasattalu ilagaat qassutit,
ningittakkat aUunaasaqutil-
lu allat sinerissami sumiik-
kaluaraanniluunniit qissia-
rineq ajornartanngitsut.
Karsit, illerfiusat, puussi-
at, qillertuusat, puiaasat,
dunkit, puut sissamissaaq
tipeqqasut takornartaajun-
naaraluttuinnarput, aalisa-
riutit kisimik eqqagarisi-
manngisaat aammalli nuan-
nariinnarlugu umiartuar-
tartut, umiarsuit niuffagiu-
tit, sakkutuut umiarsuaasa
kiisalu uuliasiorlutik qilleri-
viit. Imaappoq kikkulluun-
niit imaatigut angalasut.
Ukiuni kingullerpaani
plastit allallu atortussiat as-
sigiinngitsunik akuukkat,
atortussiassanit akuu-
gaanngitsunit sanaajunn-
gitsut, nioqqusiaasalermata
aalisarnermik inuussutis-
sarsiuteqartut immanik
minngersaanermut anner-
toorujussuarmik peqataa-
lersimapput.
N aatsorsomeqar simavoq
Nunarsuarmi aalisariutit
ukiut tamaasa piniutaar-
siutigisartagaat imaluun-
niit imaanut igiinnartagaat
atortukutik 100.000 tonsit
missiliortaraat. Kiisalu -
Alaskap sineriaani misissui-
nerit aallaavigalugit - naat-
sorsorneqarsimavoq Nunar-
suarmi an gallatit tamarmi-
usut (aalisariutit pinnagit)
ullut tamaasa imaannut
pikoorutigisaraat qillertuu-
sat 4.800.000, puiaasat
300.000 aamma puussiat
plastikit 450.000. Tamak-
korpassuamullu suli aam-
ma ilannguttariaqassapput
aalisariutit, kilisaatit, umi-
arsuit tunisassiorfiit taa-
maaqataasalu eqqartagaat-
taaq.
Plast ajornerpaavoq
Plastimik nioqqusiat ullu-
mikkut pikoorutigineqar-
tartunut allanut sanilliutis-
sagaanni immanik minnger-
saanerpaapput. Plastimik
nioqqusiat annikitsualuk-
kuutaarlugit nallorlugillu
aserortemeqarsinnaagalu-
arput, allanulli naleqqiullu-
git arriinneeraararsuarmik
nungujartortarput. Plasti-
mik nioqqusiarpassuit put-
tallaarilluinnartuusarput
sarfamillu nunarsuaq kaa-
jallavillugu sunut tamaan-
ga, allaat ilimananngitsuu-
saanut, tissukaanneqartar-
lutik.
Atlantikup
avan na’ tungaani pikunik
misissuineqarsimavoq, ta-
maanilu imaani tissukartut
amerlanerpaartaat plasti-
mik nioqqutissiaasimapput
- pikut tissukartut to tredje-
delii plasticiusimapput!
Plastimik nioqqusiat suu-
neri nalunaarsomeqarsima-
sut amerlasuupilorujus-
suupput, sulilu amerliartor-
tu as sallutik inuit nassaar-
tugaasa assigiinngitsut
amerliar tomerat peqatiga-
lugu, »kakkanneqqusaanne-
qartuartillugu« tamakku
ikiliartornavianngimmata.
Naak aserluinnarmiittuni
- uppernanngingajattumil-
luunniit - tikinneqajuitsun-
gajanni kiisalu aalisarfut,
imaatigut an gal lafSi t nuna-
mi tunisassiorfiit ungasita-
rujussuini pikut tipeqqasor-
passuit n as saassaas arput.
USA-p Kitaata avannarpi-
aani sinerissami inuit kaju-
mittut peqatigalugit sissa-
mut tipinikunik katersiner-
mi ullup affaannaa pikut 26
tons sinnerlugit oqimaatsi-
gisut qallomeqarsimapput,
tamakkulu ilagisimallugit
styrofaniminersuit 48.898,
plastimit allunaasiat 2.055,
allunaasakut allat 6.117, im-
miaaqqat puukuisa qiller-
tuusat matukui 1.442, pui-
aasat plastikkit qillertuusal-
lu 4.787, aalisamermi ator-
tukut nylonomit plastimil-
luunniit sanaat 1.097, kiisa-
lu inuussutissanut poortuu-
tissiat assigiinngitsut plasti-
mik sanaat 5.339.
Avani avanerujussuaq -
Canadap avannaarpiarsua-
ni - pikut tipisimasut nas-
saarineqartartut kilomete-
rinik tuusintilippassuarnik
ungasitsigisumeersuusar-
put. Sinerissap ilaannaa aa-
saq ataasiinnarluunniit sa-
liiffigigaluaraanni kingu-
ninngua taamaaqaterpassui
tipioralereersarput inuit
atugartuut perlukui, eqqaa-
sitsiniartussaagaluartut ta-
makkunatigut minngersaa-
nerup qanoq pissuanartor-
siortitsilersimatigineranik.
Imminut aallarniutigiit
Nunani issittumik klima-
qartuni, soorlu maani Ka-
laallit Nunatsinni, atortus-
siat pinngortitap arriitsua-
raararsuarmik arrortikki-
artuaartarpai (Skema ta-
kuuk).
Nuannarisanngilarput pi-
suttuartilluta, aa li sariart il-
luta imaluunniit akunnerup
naanerani umiartuaqat-
taartilluta inuit allat pikoo-
rutigisimasaat naammat-
toortaraangatsigik. Taa-
maattumik asimiitillutit
maangaannaq pikuunngi-
saannartit - nunamut imaa-
nulluunniit. Pikutit ikual-
lattakkit, imaluunniit
angerlaallugit eqqaavissu-
armut illussi silataaniittu-
mut igittakkit.
Puussuat plastimit sa-
naat Kalaallit Nunaanni
ajomartorsiutiginerpaava-
gut. Puussiat plastit nu-
naannarmut iginneqarsi-
masut nunamiittuassapput
ukiut tulliit untritillit an-
gullugit. Kinguaassagullu
tamakkuninnga qimatsivi-
gisariaqanngilagut. Imaat-
tariaqanngilaq meeqqavut
qimatsivigissagivut Kalaal-
lit Nunaannik ima mingut-
sitaareersimatigisumik,
soorlu nuna angajoqqaatta
taamaalillugu uatsinnut qi-
massimagaattaaq.
Puussiat plastit atoqqit-
takkit. Arlalippassuariar-
lutit pisiniarfiUutigisinnaa-
vatit. Puussiat plastit
atunngikkaluarlugit puussi-
at pappiarat imaluunniit
papkarsit sorpassuamut
poortuutigineqarsinnaap-
put. Pisiniarflliutigisarta-
gassannik allanulluunniit
atortagassannik taskiusali-
saartarit amermik, canvasi-
mik allamiUuunniit taamaa-
qatingaj aannik sanaamik.
Eqqarsaatigeriaruk plas-
timik nioqqusianik qanoq
atuitiginerlutit aammalu
maangaannaq igittakkatit
sumut pisarnersut. Avatan-
giisitit eqqarsaatigikkit -
taakkununnga eqqarsaati-
geqqunak.
Kalaallit
Nunaanni
Kilisaateqarfik
Box 1035.3900 Nuuk. Tlf. 2 44 44. Telex 90685
Qalorsualiorfik, Nuuk....................Tlf. 2 44 43
Qaluleriffik, llulissat..................Tlf. 4 35 00
Qaluleriffik, Qasigiannguit..............Tlf. 4 55 44
Qaluleriffik, Sisimiut....................Tlf. 1 5010
Qaluleriffik, Paamiut....................Tlf. 1 75 45
Qalorsuaasivik, Narsaq....................Tlf. 311 00
Aalisamermi umiarsuarnilu
atortuutinik
NIQQUTEQARNEQILUARSAASSINERLU
Qilanaareqaat Raajarniat qilanaareqaat Japanimi Car-
nitechip tunisassiorfiliaa namminerluinnaq imminut in-
gerlattoq. 700.000 kronenik akeqarpoq Bella Centerimi-
lu Aalisamermut atortuutinik Takutitsinersuarmi nit-
tarsaanneqarluni. Raajat tunisassiarisinnaavai uuttor-
neriniit poortoreernissaannut - manna tikillugu kartoni-
nut poortuineq assaannarmik ingerlanneqartarsimaga-
luarpoq. Aamma kemikali amut errortuisinnaassuseqar-
poq Camitechittaaq piorsarsimasaanut Japanimut raa-
janut tuniniagassanut atugassiaralugu. Inuit tamakku-
ninnga paasisimasaqartut m aski nap atugaalernissaa qi-
lanaareqaat, atuutilivillunili piginnaasai paasivitsinna-
git annertunerusumik oqaaseqarilgineqarumanngikkal-
larluni. Maskinap naammassisinnaavai angutit tunisas-
siorfimmi sisamat arfinillilluunniit naammassisinnaasa-
ralui, taamaakkaluartorli arlaatigut ajoquteqalaalerluni-
lu univilluni tam armi unittarsimavoq. Taamaattumik
maskinap piginnaassusia sanngoequtaalu aatsaat paasi-
neqarsinnaalissapput »atuutileqqaarnerani nappaataa-
sa« suuneri paasiortorneqaleriarpata. (Ass.: Søren Mad-
sen).
Store forventninger. Rejefiskere stiller store forventnin-
ger til denne nyudviklede, fuldautomatiske Japan-linie
fra firmaet Camitech. Linien, der koster omkring
700.000 kroner, blev vist på fiskerimessen »World Fis-
hing Exhibition« i Bella Center. Den er designet til fuld-
automatisk at klare afvejning og pakning af rejer i så godt
som enhver karton-størrelse - en proces, der ellers fore-
går manuelt. Og den er specielt fremstillet til at følge
umiddelbart efter det kemikaliebad, som Carnitech også
har designet til Japan-produktion. Fagfolk inden for
branchen knytter som nævnt store forventninger til den
nye maskine, men afventer samtidig testresultater fra
forsøg under realistiske omstændigheder. Maskinen er i
stand til at erstatte fire til seks mand på fabriksdækket,
men på den anden side vil en defekt i systemet også helt
stoppe produktionen. Maskinens succes eller fiasko vil
derfor helt komme til at at afhænge af, hvor mange og
hvor alvorlige »børnesygdomme« den viser sig at være
behæftet med. (Foto: Søren Madsen)