Atuagagdliutit - 01.08.1990, Blaðsíða 9

NR. 87 1990
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPQSTEN
9

mmsmsttmmmtmsmmsmmiimssmmtimsimmiimsftmsmssimmmz
Oqaatsit oqallisaanerini
inuusuttut maqaasinarput
Ukioq manna kulturikkut nersornaasikkap, Christian Berthelsenip, kalaallit
oqaasiinut, utoqqaat sakkortuallaamik isornartorsiunerannut,
oqaluttuarisaanikkut mumingasutut ittunut kalaallinullu inuusuttunut
qallunaatuinnaq oqaluttunut tunngasumik apersorneqarnera
NUUK(PL) - Oqaatsit •
uninngasuunngillat.
Ineriartortuupput, isu-
maqarpungalu utoqqaat
inuusuttut kalaallisut
oqaluttarnerat sakkor-
tuallaamik isornartor-
siort araat.
Taamatut oqarpoq nam-
minersornerusut 1990-imi
kulturikkut nerso rnaasi-
gaat, Christian Berthelsen,
kalaallisut oqaatsitsinnik
ilisimalluartut sallut ilaat.
Massalu »Oqaatsit - kalaalli-
suumiit qallunaatuumut«,
ordbogi, nutaaq saqqum-
meqqammersoq aaqqissui-
sooqataafligigaluarlugu er-
seqqissarpaa oqaatsit inerii-
villugit takussusiomeqar-
sinnaanngitsut.
Sumiuugaluartulluunniit
oqaasi allanngorartuar-
tuupput, kinaluunniillu
oqarsinnaanngilaq ima ima-
lu ittariaqartut. Oqaatsit so-
orunami eriagineqartaria-
qarput, illuatungaagulli
aamma allanngorartuarne-
rat ammafligisariaqarpoq.
Oqaatsit oqaaseqatigiillu
nutaat takkussuuttuar-
tuupput. Nunani allamiut
oqaasii oqaatsitsinnut ila-
liuttartut takkussuuttuar-
put. Taamaattumik inuu-
suttut tusarnaarnissaat
pingaartuuvoq, nukillaar-
sarnagit.
Pissutsit mumingasut
Nersornaatisisoq 73-inik
ukiulik sulilu sulilluaqisoq
kalaallit oqaasiisa ineriar-
tomerat naliliivigissallugu
tunuliaqutassaqarluarpoq.
Oqaasilerisutut kalaallit
oqaasiisa aalajangiusimane-
qarnissaat ineriartortinnis-
saallu pingaarutilinnik nut-
serisarnermigut peqataafli-
gisimavaa - kingullermik
kalaallit nunalerutaata (at-
las), Testamentitoqqallu
nutaamik nutserneqarne-
ranni. Aamma ilinniartitsi-
sutut, atuarfimmi pisorta-
tut nunatsinnilu atuarfe-
qarfinnut qullersatut, ilin-
niartitaanikkut ineriartor-
neq, nunatta nunasiaane-
rup nalaaniit annertooru-
jussuarmik aqqusaarsima-
saa, qaninnerpaakkut ma-
linnaaffigisimavaa, minne-
runngitsumik aamma ka-
laallit oqaasiinut sunniute-
qarsimaqisoq.
- Nunatsinni atuarfeqar-
finnut qullersaavutit 1960-
imiit 1972-imut, tassa ukiu-
ni qulikkaani qallunaat
oqaasiisa atuarfinnut eq-
qunneqarneranni?
- Aap, 60’kullumi atuarti-
taanikkut politikkiat kingu-
sinnerusukkut isornartor-
siorujussuarneqartarsima-
voq.
- Qallunaat oqaasiisa eq-
qunneqarnerat, taamaalil-
lunilu kalaallit oqaasiisa na-
vianartorsiortinneqalerne-
rat, pillugu?
- Aap, kisianni aamma eq-
qaamasariaqarpoq taamani
qallunaat oqaasiisa ilinniar-
neqarnissaannut piumasa-
qaatit angisoorujussuum-
mata. Kalaallit politikeriisa
paatsoorneqarsinnaanngit-
sumik oqaatigaat inuusut-
tut Danmarkimi ilinniaga-
qarsinnaasariaqar tu t,
oqaatsivullu taamaaliornis-
samut akimmifTiussanngit-
sut. Allarpassuartulli ilil-
lunga paasilluinnarsimava-
ra taamaaliorneq oqaatsit-
sinnut ajoqutaasussaasoq.
Ilinniartitsisut kalaallit taa-
mani amigaatigaavut, me-
eqqallu amerlaqalutik. Taa-
maattumillu ilinniartitsisut
qallunaat nunatsinnut tiki-
sittariaqarsivagut, sukkaqi-
sumillu meeqqat atuarfian-
ni ilinniartitsisut 75 procen-
tii qallunaajulerput. Tassa
pissutsit mumingasorpas-
suit ilaat. Siunissaq unga-
sinnerusoq isigalugu kalaal-
lit ilinniagaqartut pissarsia-
riumallugit inuusuttut qal-
lunaat oqaasiinnik ilinniar-
tariaqarput, amerlasuullu
taamaalillutik kalaallisut
patajaatsumik oqalussin-
naajunnaarput. Kingorna-
gut ilaatigut uanga pisuu-
tinniarneqartarsimavunga
kalaallit oqaasiinik sumigin-
naasimasutut, nalunngeqa-
tiginnissutigali peqqissimis-
sutissaqanngilaq. Allatum-
mi ilioriusissaqanngilagut.
Pissutsillu mumingassutaat
taanna ullumimut atuup-
poq. Kalaallit amerlasuut
ilinniagaqarsimalerput, ine-
riartornerlu malunnavissu-
mik sunniuteqarfigilersi-
mallugu, Ilisimatusarfim-
mili - universitetimi - GU-
mi Ilinniarfissuarfimmilu -
seminariami - ilinniartitsi-
neq suli qallunaat oqaasii
atorlugit ingerlanneqarpoq,
kalaallinimmi ilinniagar-
tuunik naammattunik suli
pissars isimannginnatta.
Inuiaqatigiit kalaallit piu-
masaat malillugit ingerlan-
neqassappata inuusuttut al-
latut ajornartumik qallu-
naat oqaasiinnik, inuiaal-
luunniit allat oqaasiinnik,
ilinniartinneqartariaqar-
put, taamaalillutik ilinnia-
gassat pisariaqartinneqar-
tut angusaqarfigissammati-
gik, angerlariarlutillu ilinni-
artitsillutik, ilisimatuujus-
sutsikkut misissuillutik ka-
laallilluunnit atugaat aal-
laavigalugit aqutsillutik.
Taamaaliorneq muminga-
sumik periaaseqameruvoq,
allamilli aqqutissaqanngin-
natta mumingassut taanna
nassuerutigiinnartariaqar-
parput. Taassuma saniati-
gut allamik mumingassute-
qalersimavugut. Utoqqaa-
nerusut, inuusuttut angine-
rusunik ilixmiagaqaqqullu-
git, taamanikkut inuusut-
tut qallunaat oqaasiinnik
ilinniartinneqaqqullugit ki-
migiisersimasut maanna
inuusuttunik uparuartuisa-
lerput kalaallisut oqalun-
nerminni patajaatsuunn-
ginnerarlugit. Isumaqar-
punga taamaaliorneq eqqor-
tuliornerunngitsoq. Inger-
lariaqqikkumalluta pissut-
sinik mumingasunik atuga-
qartariaqarsimanerput nas-
suerutigisariaqarparput.
Inuusuttut
maqaasivai
- Ukiuni arlaqalersuni Dan-
markimi najugaqarputit
akulikitsumilli nunatsin-
niittarlutit. Oqaatsitta ine-
riartomerat qanoq naliler-
piuk?
- Qularutiginngilluarpara
oqaatsivut patajaalligalut-
tuinnartut. Amerliartuin-
nartut oqaatsivut atoruma-
vaat, taamaattumik ineriar-
torneq ajunngitsutut isigaa-
ra. Radiokkulli aqqusiner-
miluunniit kalaallisut oqa-
luttut tusaaleraangakkit
siutikka ippigusussinnaasa-
qaat. Tamanna ajorluinnar-
tutut misiginarsinnaasar-
poq. Oqaatsilli ineriartor-
tinneqassappata piumasa-
qaat siulleq tassa atorneqas-
sasut. Tamatuma kingorna
oqallisaaj uar tar iaqarpoq
oqaaseqatigiit qanoq ittuu-
sariaqarnersut, kalaallisut
oqariartaatsit nutaat qanoq
taaneqartassanersut, oqaa-
sersiat qanoq ilillugit oqaat-
sitsinnut naleqquttumik
pulatinneqassanersut. Inui-
aat kikkulluunniit oqaasii-
nut tunngatillugu oqallisaa-
juartariaqarpoq oqalunner-
mi suut eqqortuunersut
suullu ajortuunersut. Taa-
maattariaqarpoq, taamaas-
sallunilu, tamatuminngali
oqallisiginninnermi inuu-
suttut amigaatigeqaakka.
Oqaatsitta ineriartortinne-
qarnerannut navianartoru-
jussuuvoq taakkua oqalut-
tarnerata sakkortuallaamik
isornartorsiorneratigut
oqaatsitsinnik atuinerisa
ineriartortinnissaannik
unitsissallugit.
Oqaatsivut
ernumananngillat
- Oqaatsivut siunissaqar-
pat?
Oqaatsivut emuma-
nanngillat. Nunarput nam-
minersornerulermalli isu-
maqarpunga patajaalliga-
luttuinnartut - massa pis-
sutsit mumingasortaqaralu-
aqisut. Massa avataaniit
sunnigaaneq sakkortusiar-
tuinnaraluartoq, siunissa-
milu qallunaat allamiul-
luunniit oqaasiinnik atui-
sinnaaneq pisariaqartussaa-
galuartoq, kalaallit oqaasii
puiorneqanngisaannartus-
saapput. Ernumassute-
qanngivippunga.
- Kalaallisut oqalunneq
ukiut 20-it qaangiuppata
qanoq ittuussava?
- Allassussaavoq, sulili ka-
laallisuujussallutik.
- Qallunaat oqaasiinik
akuugaaleraluttuinnartus-
saanngillat?
- Inuiassuit oqaasii ta-
marmik allamiut oqaasiinik
akoorneqartarput, aamma
kalaallit oqaasii. Tamatu-
munngali peqatigitillugu
oqaatsit nutaat ineriartor-
tinneqartuarput, illuatun-
gaagullu allamiut oqaasii
oqaatsitsinnut ilaaleru-
maarput.
- Isumaqarpit amerlane-
rujartuinnartut kalaallisut
oqalussinnaagaluarlutik
qallunaatut oqalunnerule-
rumaartut?
- Marluinnik oqaasiliusu-
gut akuttunngitsumik
oqaatsit taakkua nikerarlu-
git atortarpavut. Tamanna
ilaatigut iluaqutaasinnaa-
sarpoq. Allatigulli immaqa
eqiasunneruallaaginnar-
poq. Ersarissumilli takusin-
naavara ukiut ingerlanerini
oqaatsivut aamma marluin-
nik oqaasilinnit atugaalera-
luttuinnartut.
Kalaallit qallunaatut
oqaluttut
- Kalaallisut oqallorinneq,
oqallorlunnerluunniit - taa-
maakkaluartoq kalaaleqar-
poq inuusuttunik qallunaa-
nik kalaallinillu angajoq-
qaalinnik, perorsimasullu
qallunaat oqaasii ilitsoqqul-
lugit, kalaallisut oqalussin-
naanngitsut, annikitsuin-
narmilluunniit oqalusin-
naasut?
- Aap, ineriartornerup aq-
qusaarsimasattta tamanna
nassatariinnarpaa. Ilaat aa-
lajangissajunnarsipput inui-
aqatigiinnut danskinut ilaa-
lerumallutik, allalli nunat-
sinniikkumassapput, massa
kalaallisut oqalussinnaann-
gikkaluarlutik. Taakkua tu-
nuinnannginneqarnissaat
pingaartorujussuuvoq. Nu-
natsinnimi siunissaqarput.
Isumaqartoqarpoq
oqaatsit - tassalu kalaallit
oqaasii - kulturikkut isiga-
lugu tassatuaasut kalaalius-
sutsimut uppernarsaataa-
sut, inoqarlunilu kalaallinik
qallunaatuinnaq oqalusin-
naasunik mattussisartunik?
- Ajuusaarnarluinnarpoq.
Inuusuttut taakkua oqaat-
sitigut inissisimanerat tas-
saaginnarpoq nunatta oqa-
luttuarisaanerani nutaaju-
nerusumi pissutsit mumin-
gasumik ingerlanerisa kin-
gunerat. Qularutiginngil-
luinnarpara oqaatsivut ka-
laallisut kinaas su seqar ner-
mut pingaartorujussuusut,
kalaallisulli oqalusinnaann-
gikkaluaraanniluunniit, an-
gerlarsimaiTimminni oqaat-
sitsinnik ilikkarsimasutulli,
misigissutsikkut nunatsin-
nimiuunermik sakkortutigi-
sumik misigisimasoqarto-
qarsinnaavoq. Neriuutigaa-
ralu kalaallit taakkua toq-
qissisimasumik inissiflis-
sarsiumaartut, nunatsinni
qallunaaqartuartillugu
inuiaqatigiinni taakkua
atorflssaqartinneqartus-
saammata.
Marluinnik oqaasillit
amerlanerusut
- Isumaqarpit nunarput ar-
laanni kalaallisuinnaq oqa-
lufTiulerumaartoq?
- Naamik, tamanna ilima-
ginngilara. Nunarput avam-
mut ammaraluttuinnarpoq.
Avammut attaveqarneq alli-
artuinnassooq. Tamatuma
saniatigut naatsorsuutigaa-
ra tikisitanik ukiorpassuar-
ni atorfissaqartitsisoqassa-
soq, isumaqarpungalu ka-
laallit amerliartuinnartut
marluinnik oqaasilinngoru-
maartut.
- Tikisitat siunissami ka-
laallisut oqaluttalissappat?
- Ikittuinnaat - amerla-
nersaat naamik.
Christian Berthelsen
maannakkut Københavnip
Universitetiani Eskimolo-
gisk Institut-imi ilinniartit-
sisuuvoq, maannalu atua-
garsuarnik nutaanik sulia-
rinnilluni aallartilerluni.
Ilaatigut kalaallit oqaluttu-
arisaanerisa atuakkiarine-
qameri iluarsaattussaavai
amigaataasullu ilanngullu-
git, aammalu Testamenti-
taap nutaamik nutsemeqar-
nissaani aaqqissuisunut
ilaasortaalluni.
w .t nivKsmi $>

3000 NUUK TJLF.2H944
S BUND & SKINDPRODUKTEK
Glit. KUNST* HUSF CAVKARTIKUEH KUNS'L'KOKT SOUVKNIUS SMYKKER gH):

FLUGGER
malervarer
HEMPELS
skibsmaling
DUPONT
autolak
DEKORIMA
kunstartikler
Nuuk Farvelager ApS
Industrivej 9 Boi 295 3900 Nuuk 2 33 96
Mange forskellige
mønstre og farver
priser fra
NUUK BOLIG
MONTERING« <
INDUSTRIVEJ 7 • TIF 2 5233 • BOX 78 • 3900 NUUK