Atuagagdliutit - 04.11.1991, Qupperneq 5

NR. 127 1991_________________________________________ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN____________________________________________5

Åmr nip qal ipaataa inuiaq atigiiuussutsimi Hu pingaartitsineq
Aaqqissuisuunermit Philip Lauritzen-imit, Atuagagdliutut/Grønlandsposten.
Ammip qalipaataa tunn-
gavigalugu assigiinngi-
sitsineq sumiluunniit
saqqummersinnaavoq.
Ajoraluartumik!
Kommunistiussutip
nalaani juutinik maler-
suineqaqaaq - anti-semi-
tisme - kommunistiussu-
serli nungukkaluarmal-
luunniit t amanna pit-
sanngoriarsimanngivip-
poq. Nunani kangillerni
tamani juutinik maler-
suineq annertusiartor-
poq. Budapestimi juutit
oqaluffiat politiinit un-
guneqarsimavoq. Anin-
gaasaqarnikkut allann-
gortiterinermi ajornar-
torsiorfioqisumi juutit
ilutsisimaarpallaarne-
rarlugit pasillemeqar-
put, aningaasarsiorluar-
pallaaqimmata.
Tysklandimi nazistit nu-
taat inuusuttunik utoqqar-
nillu sunniileraluttuinnar-
put,. Tysklandimmi m ar luk
katigutsinneqarnerat, ta-
matumalu kingunerisaanik
aningaasarsiornikkkut ajor-
nartorsiorneq naamma-
ginngilluinnaramikku.
Danmarkimi innuttaasut
44 procentii isumaqarput -
isummanik paasiniaaneq
naapertorlugu - innuttaasut
1 procentingajai nunani alla-
ni inunngorsimasuusut
Danmarkimi ullumikkut
aningaasaqarnikkut ajor-
nartorsiornermut suliffis-
saaleqinerujussuarmullu pi-
suunerpaasut. Den Danske
Foreningilu assilitittartut
qernertumik amiUit qallu-
naat ussassaarusiaanni ilaa-
tinneqartanngissaannik
isumaat tapersersorneqar-
torujussuuvoq, ullumikkul-
lu pissutsit siumut takorloo-
reersinnaasimasuugunikkit
isertorlutik akiuuttut juuti-
nik nazistit nungaasaavis-
suinit annaattarsimanngik-
kaluaraat isumaqarlutik.
AMMIP QALIPAATA
tunngavigalugu assigiinngi-
sitseriaaseq assigiinngitsor-
passuarnik iluseqarluni saq-
qummersinnaavoq, tam ar-
milli assigiissutigalugu
»ajornartorsiutit patsise-
qartariaqartut«. Paatsivee-
runnerup, ilisimaatsuune-
rup kiisalu soriarsinnaann-
gitsutut neriuutissaqann-
gitsutullu misigisimanerup
nalaani arlaat akisussaatin-
neqartariaqarput. Ajornar-
torsiutinut tamanut pisuu-
titsiumanerujussuaq qaa-
ngerneqarsinnaanngiusar-
toq pileriartorsimagunar-
poq, akisussaassutsimillu
inissiisoqartariaqarpoq ta-
manit paasineqarsinnaasu-
mik. Taamatullu pisuutitsi-
neq naapertuilluanngitsigi-
nersulli ajornanngitsigaaq,
innuttaaqataasut takornar-
tat, allatut qalipaatilinnik
nujallit, allatulluunniit qali-
paatilimmik amillit pisuu-
tissagaanni. Taava paasiu-
minaatsut assigiinngitsut,
soorlu politikki, aningaasa-
qarneq namminerluunniit
inuunneq ilannguttariaaru-
tissapput. Tamaalilluni al-
lat pisuutinneqarsinnaalis-
sapput, kamaanneqarsin-
naalissallutillu.
Tamanna ajoraluartumik
nuannarineqakkajuttarpoq.
Ajornartorsiutit taamaalil-
luni qaangerneqartarput,
allallu kisimik ajornartor-
siutaalerlutik. Misigissutsit
toqqortiinnarunnaarlugit
saqqummersinneqartarput,
ajornartorsiuffiullu nalaani
tamanna amerlasoorpassu-
arnit pisariaqartinneqarta-
qaaq.
Taamaaliornikkut ami-
laarnartumik, ulorianartu-
mik naapertuilluanngeqisu-
millu aallartitsisoqartar-
poq. Inuit pisuussuteqann-
gitsut pisuutinneqartarput
misigissutsitigut pakatsisi-
taasimanerit nalerisarniar-
lugit, tamannalu inuiaqati-
giinni amerlanerussuteqar-
tuni ikinnerussuteqartunut
ataatsinut aralinnulluun-
niit atorneqarajuttarpoq.
Taammaattumik aallar-
tinnialiinnartoq suaartaati-
gilersariaqarpoq, taamalil-
luni ammip qalipaataa
tunngavigalugu malersui-
nerit illersuinerillu piaar-
nerpaamikk unitsinneqar-
sinnaaqqullugit. Taman-
narpiaq patsisaavoq AG sep-
temberimi (AG nr. 111) qisu-
ariarmat naalakkersuisuni
ilaasortaq Henriette Ras-
mussen oqarmat Nuummi
akunnittarfiutillit qallunaa-
jummata, taava...
NAALAKKERSUISUNI
ilaasortaq AG-p isomartor-
siormagu arlallit ajuallaati-
gaat. AG-mi nr. 116-imi Bo-
lethe Papisip pisut Henriet-
te Rasmussenip FN-ip
ataatsimeersuartitsinerani
saqqummiussai pillugit al-
lappoq »nammineerlutit pi-
sut najuufligisimagaluaruk-
kit uagutsitut pisunik isi-
ginnittutulli kanngusutsigi-
simassagaluarputit«. Taa-
maalluarsinnaavormi, Hen-
riette Rasmussenimilli isor-
nartorsiuinermi pineqann-
gilaq Hotel Hans Egedemi
sulisoq ajortumik ajunngit-
sumilluunniit pissusilersor-
simanersoq. Pissusilersor-
neq aalajangersimasoq isor-
nartorsiussaguniuk taamal-
liorsinnaatitaalluinnarpoq.
Tassanili inuup ataatsip pis-
susilersomera qallunaat
taamasa pillugit apeqqu-
tinngortippaa.
AG-p normuani tassani
savalimmiormiu Roland
Thomsen, immaqa AG-mi
akissussaalluni aaqqissui-
soq (uanga) qallunaajum-
mat allappoq Henriette Ras-
mussenip oqaassi ammip
qalipaataa tunngavigalugu
assigiinngisitsiniarnerunn-
gitsut, inuiaassutsimilli pin-
gaartitsinermik takutitsisi-
nerusut, oqaatigalugulu
»inuiaassutsimik pingaar-
titsineq ullutsunni saqqu-
milaarlualersimasoq«, tas-
sanilu Letlandip, Litauenip
Etslandillu namminersuler-
niarlutik kifiaanngissuseqa-
lernissaminnik ilungersuu-
tiginninnerat innersuussu-
tigalugu.
Aamma erseqqissarlugu
oqarpoq »inuiaqatigiiusu-
gutsinni demokratimik
tunngaveqartuni nammi-
neq isummatsinnik isigin-
neriartaatsitsinnillu qiler-
sorsimanngitsumik saq-
qummiisinnaatitaasugut«.
Erik Reimerip tamanna
aamma AG-mi nr. 115-imi
ima aperaluni tikippaa:
»Maani Kalaallit Nunaanni
isummatsinnik anitsisin-
naatitaannginnatta? Ka-
laallit qilersorsimanngitsu-
mik oqaaseqarsinnaati-
taannginnamik?«
ERIK REIMER AAMMA
aperivoq AG qallunaanit pi-
gineqarlunilu ingerlanne-
qarnersoq, ammillu qalipaa-
taat tunngavigalugu assi-
giinngisitsinerunnginner-
soq kalaallit sulisorineqar-
tut akiluttortinneqartarne-
rat.
Taamaattoqarsinnaavoq,
kisianni ilumut taamaatto-
qarpat assersuutinik erseq-
qissunik saqqummiussisari-
aqarpoq, oqaannarani qallu-
naat taamaattuusut, ilu-
muunngimmammi. Sooru-
nalimi kinaluunniit qiler-
sorsimanngitsumik oqaase-
qarsinnaatitaavoq, kisianni
tassa tamanna ima paasine-
qassanngilaq isummanik as-
sigiinngitsunik saqqum-
miussigaanni, matumani
ammip qalipaataa tunngavi-
galugu assigiinngisitserpa-
laartumik, akerlilerneqann-
givinnissaq ilimagisariaqar-
toq. Henriette Rasmussenip
oqaaseqarsimanera AG-p
isornartorsiunngilaa. Oqaa-
siisaliuku imai pineqartut.
John Lyngep AG-mi 120-
mi takisuumik ilanngussa-
mini oqaluttuarisaaneq kin-
gumut qiviaarfigaa, qularu-
tissaanngivipporlu qallu-
naat nunasiaqarsimanerat
Kalaallit Nunaanni Dan-
markimut uumitsassimaar-
nermik pilersitsisimasoq
Kalaallit Nunaanni oqallin-
nermi ataavalersimasumik.
Tamannali qallunaat ataasi-
mut isigalugit naammagi-
nartuua? AG-p Henriette
Rasmussenimik isornartor-
siuinera »nunasiaqarniat
eqqarsartaasiannik« taas-
sallugu ajornanngeqalunilu
immaqa pilerinarsinnaavoq,
ukiarlu manna inatsisartut
ataatsimiinnerata ammar-
neqarnerani IA-p siulittaa-
suata oqaaseqarnermini in-
atsisartunut ataqqinartu-
nut oqaatigaa AG inuiaqati-
giinnut kalaallinut tamanut
nikanarsaataasunik allaga-
qartoq, parteeqatini nulia-
milu qatanngutaa ammip
qalipaataa tunngavigalugu
assigiinngitsitsiniarnermrk
oqaaseqar nerarlugu.
KALAALLIT NUN AAT
tamaat pillugu allaaserisa-
qartarlutalu, issuaasarluta-
lu apersuisarput, kiisalu ka-
laalerpassuarnit qallunaar-
passuarnillu allaaserisat
ilannguttarlugit. Kalaaleq
ataaseq isornartorsioratsi-
gu tassa nunasiaateqarnia-
tut eqqarsarninngortinne-
qarpoq, innuttaasunullu ta-
manut nikaginninnermik
isiginninninngortinneqar-
luni. Taamaaliorneq oqal-
linnermik suugaluartumil-
luunniit akornusiiniameru-
voq. Sooq allagarisagut aki-
neqaannartanngillat, soorlu
uagut Henriette Rasmusse-
nip oqaaseqarsimanera
akissuteqarfigiinnaripput?
Inuiaassutsimik misigisi-
maneq pingaarutilipiloru-
jussuuvoq. Minnerunngit-
sumik ullumikkut Kalaallit
Nunaanni, pissutsit allann-
goraleruttorfianni inuufli-
gisatsinni. Nuannaartorisat
pingaartittuarnissaat pin-
gaartuuvoq. Kulturi kinaas-
suseqarnerlu pigiinnassal-
lugit pingaartuupput.
Inuiaassutsimik sakkor-
tuumik misigisimanerup pi-
giinnarnissaani ammasu-
mik isornartorsiortarialin-
nillu isornartorsuilluni
oqallinneq aqqutissat ila-
gaat, inoqatit qanoq oqarne-
ri isumaallu isummerfigi-
sinnaallugit.
Roland Thomsenili kisi-
artaagunanngilaq taaguuti-
nik kaputartuussisartoq.
Inuiaassutsimik misigisi-
maneq inuiaassutsimillu
pingaartitsineq assigiinngil-
luinnartuupput. Inuiaas-
sutsimik misigissutsip nu-
kittutigineratulli inuiaas-
sutsimik pingaartitsineq
ulorianarsinnaatigaaq.
Inuiaassutsimik misigisi-
maneq imminut tulluusi-
maarutiginninneruvoq nu-
kissanik pilersitsisartoq.
Inuiaassutsimik pingaartit-
sineq kamagittassuseqann-
ginnermut ammillu qalipaa-
taa tunngavigalugu assi-
giinngitsinermut aallaqqaa-
taavoq (Esltandip, Letland-
ip Littauinillu inuiaassutsi-
minnik misigisimanerisa
Sovjettimut unammillersin-
naatilersimavaat nammine-
ersinnaassuserminnik tigu-
seqqikkumallutik, neriun-
niartalu russinit tamaani
najugaqavissunit ikinnerus-
suteqarnerminni ajomar-
torsiutitik nutaat inuiaas-
sutsimik pingaartitsineq,
tassalu kamagittassuse-
qannginneq ammillu qali-
paataa tunngavigalugu assi-
giinngisitsineq, atomagit
qaangerniarumaaraat!)
1930-IKKUT INGERLA-
NERANNI tyskit inuiaas-
sutsimik misigissusiat Hit-
lerip atornerlullugu natio-
nalsocialismi pilersippaa,
tassa allaassuteqartunut
akeqqersimaarneq. Tassani
tyskit qaqortumik amillit
(ariskiusut) . kisimik pin-
gaamerpaatinneqarput,
juutillu sussaanngilluinnar-
tutut isigineqarlutik. Nuna-
ni siuarsagassani amerla-
nerpaat kisermaassilluni
naalakkersuifflupput - ta-
lerperlernit saamerlernil-
luunnit. Ullutsinni Europa-
mi USA-milu ny-nationalis-
mi takkusimaalersimavoq,
tassa nazisteqarnerup na-
laani ilisarnaatit isummallu
soqutigineqaqqilersimaqa-
lutik.
Danmarkimi sulisisartu-
nut takornartanut innut-
taasunulluunniit nunanit
allaneersunut (nunani
avannarlerni allaneersut
ilaatinnagit) akeqqersi-
maarnerup takutippaa inui-
aassutsimik misigisimaneq
paatsuugaq qanoq ililluni
inuiaassutsimik pingaartit-
sininngortarlunilu ammip
qalipaataa tunngavigalugu
malersuininngortartoq.
Kalaallit Nunaanni Hen-
riette Rasmussen kukkulut-
torpoq, arlalinnilli taperser-
sorneqarluni inunnit nalin-
ginnaasumik akuerineqar-
sinnaasunik uppernarsar-
neqanngitsunilli tunngavi-
lersuuteqarluni, ilaatigut
isummanik Namminmer-
sornerullutik Oqartussat pi-
lersinneqanngikkallarnera-
neersunik saqqummiussi-
magami. Kalaallit ullumik-
kut namminneq nunaminni
amerlanerussuteqartuup-
put.
Aqqaluk Lyngellu inui-
aassutsimik pingaartitsini-
arneq sakkortooq Inatsisar-
tut ataatsimiittarfianni saq-
qummiuppaa: Politikerip
kalaaliusup isornartorsior-
neqarnera kalaallit tamar-
mik nikagineqarattut isigin-
ninnermik saqqummiussi-
nerusoq. Aqqaluk Lynge
oqallittoqarnissaanik feis-
saateqanngilaq. Inuiaassut-
simik pingaartitserpalaavil-
luni isummat pigiliutiin-
nakkat toqqissisimanngin-
nerlu taakkartorpai, ajora-
luartumillu suli arlalippas-
suugunarpput siusinneru-
sukkut politikikkut eqeersi-
maarluartuusimasumik
taassuminnga suli ima ataq-
qinnitsigisut, allaat oqaasii
upperalugit. Ilisarisimane-
qarluartuuvormi, taallior-
tuullunilu. Inatsisartuni
ilaasortatut, aningaasaqar-
nermi ataatsimiititami siu-
httaasutut ICC-milu præsi-
dentitut pisortat aqqutiga-
lugit nammineq isertitaqar-
nissaminik qulakkeerinnil-
laqqissorujussuaq.
INNUTTAASUNIT TA-
MANIT nal. akunnermusia-
qarnersaagunavippoq. In-
gerlatsillaaqqissorujussuu-
voq - inuiaassutsimillu pin-
gaartitsiniallaqqissorujus-
suulluni, inuiaassutsimim-
mi pingaartitsinerup inui-
aassutsimik misigisimaneq
ajoraluartumik ingiarsima-
vaa ajornartorsiulerfiup,
paatsiveerusimaarnerup
sioriarsinnaanngissutsimil-
lu misigisimaleruttorfiup
nalaani. Iluariinnarunarpaa
innuttaasut uppilersissallu-
git »akeqqat« tassaasut qal-
lunaat nammineq oqaati-
geqqusaminik oqaatiginnik-
kumanngitsut, kiisalu poli-
tikeriunngitsut namminer-
misut ittut, suliaat akissar-
siarsiaqqortiginerattuUi an-
nikitsigisut.
Kalaalht inuiaqatigiit pil-
lugit nikaginninnermik su-
mSluunniit AG arlaatigul-
luunniit oqaaseqarsim-
manngisaannarpoq, tamaa-
liunngisaannassaagullu.
AG-mi kalaallit aviiseraat,
kalaallit peqqinnartumik
inuiaasuutsimik misigisi-
manerannik imminut tul-
luusimaarutiginninneran-
nik kamagittassusiannillu
tapersersuisoq. Oqallinner-
mili akuliuttarpugut politi-
kerit - aamma IA-mi tunn-
gavileeqataasut eqqarsari-
aqqaaratik inuiaassutsimik
pingaartitsineq ulorianar-
toq atuallakkanngassuk.
AG-milumi qallunaat ka-
laallillu aamma assigiinngi-
sinneqanngillat. AG-mi im-
minermi aamma, naak siu-
lersuisut suleqataasullu
amerlanerpaartaat kalaaliu-
galuartut inuiaassutsimik
misigissuseqarluartut, taa-
matullu misigissuseqarneq
qallunaartaasut aamma
misigissuseraat.
Kalaallit inuiaassutsimik
pingaartitsinerat ammip qa-
lipaataa tunngavigalugu as-
sigiinngisitsinermik isum-
mersorfiusoq misigissutsiti-
gullu pakatsimanermik
atornerluisoq, erseqqissu-
mik isornartorsuinissamut
ammasumillu oqallinnissa-
mut taarsiullugu ingerlan-
neqartoq sapinngisarput ta-
maat sorsuffiginiarparput.
Inuiaassutsimik pingaartit-
sineq saqqumilaaleriartuin-
narpat tamanna inuiaqati-
giinnut kalallinut ajoqutaa-
rujussuassaaq, puigorne-
qartariaqanngilarlu inoqar-
mat inuiaassutsimik pin-
gaartitsineq aqqutigalugu
namminermut iluaqutissar-
siorfiginnillutillu pisaan-
nermik annertuumik tigusi-
niartartunik.
INUIAASSUTSIMIK
pingaartitsinermut akerliu-
neq inuiaassutsimik misi-
gissuseqarnermik illersui-
neruvoq. Imminut tulluu-
simaarutiginninnermik pi-
giliutiinnakkanillu isum-
mernaveersaarnermut iller-
suineq.
Henriette Rasmussenip
oqaasii ammip qalipaataa
tunngavigalugu assigiinngi-
sitsinermut immikkuulla-
rissumut qisuariarnerup-
put. Oqaasiinik illersuisor-
passuit paasinarsisippaat
amerlavalaat inuiattut misi-
gissuseqarnermit inuiattut
pingaartitsinermut uloria-
nartumut sangujartortoqar-
toq, Aqqaluk Lyngellumi ta-
manna atorluapallanniarto-
rujussuuvaa.
Politikeritut silatugaluar-
luni taamaaliornera ajuu-
saarnartuuvoq. Tamatuma-
li erseqqissisiinnarpaa
isummat tamakku tamat
peqataafligisannik oqaluu-
serineqar nissaannut piffis-
sanngorluinnarsimasoq. Ar-
lalippassuarnulli eqqar-
sariamartoqarlunilu itine-
rulaartumik eqqarsaater-
suutigilaartariaqarunarpoq
akuerissallugu ullumikkut
kalaallit aamma akornanni
eqqarsariartaaseqartoqar-
nera, oqaluttuarisaanermi
inuiaat allat eqqarsaataa-
siinnaanni nassaarineqar-
sinnaasimasumik. Kamagit-
tassuseqannginneq inuiaas-
sutsimik pingaartitsiner-
mut ammillu qalipaataa
tunngavigalugu assigiinngi-
sitsinermut aqqutaasinnaa-
soq inuianni tamani ajoralu-
artumik nassaassaavoq, tu-
pinnassaarlu kalaallit kisi-
mik taamaattuunngippata.
Paasineqarsinnaanavian-
ngilluinnaraluarpormi. Ta-
maattumik pissusiviusut
toqqorternaveersaarlugit
isummerfiginiartaria-
qarput.
Kamagittassuse qanngin-
neq tyskinit, qallunaanit,
kalaallinit allanilluunniit
ingerlanneqaraluaruni
akuerineqalersinnaana-
vianngilaq.