Atuagagdliutit - 17.07.1992, Qupperneq 7

NR. 81 1992
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
7
Assigiinngissutit nalimmassarneqarput
Suliani assigiinngitsuni tamangajalluinnarni akissarsiatigut ajunngitsorsiatigullu qallunaat kalaallillu
assigiinngissutaat nungulerput
Qallunaat tikisitat akiliunneqarlutikferiartitaasarnerat su- Feriefrirejserne til de tilkaldte danskere har i mange år
li/Teqar/inni qallunaanik kalaallinillu sulisoqartuni ukior- været med til at skabe en dårlig stemning på arbejdspladser-
passuarni toqqissiviilliuutaasimavoq. ne med både danske og grønlandske medrabejdere.
NUUK(Susanne More) - Al-
lafimni akileriinni inuit
marluk akileriillutik ullut
tamaasa issiasarput suliallu
assigiit suliaralugit: Aappaa
»grønlandstillæg«-imik
qaammammut annertuuat-
siarsuarmik tunineqartar-
poq, inissaqartinneqareer-
luni, ukiullu tamaasa ila-
quttani ilagalugit akiliunne-
qarluni feriartinneqartarlu-
ni. Akiani issiasup tunnga-
viusumik aningaasarsiani
kisiisa pisarpai.
Akissarsiaat 30 procent
tikillugu nikingassuteqar-
put. Aappaa Danmarkimi
inunngorsimasoq tikisitaa-
voq, akianilu issiasoq naju-
gaqavissuulluni. Kalaallit
suliffeqarfiini pissutsit uki-
orpassuarni taamaassimap-
put, namminersortut pisor-
tallu suliiTeqarfiini - sulilu
ilaatigut taamaattoqarluni.
Kisianni qallunaaq 1.
april 1991 sioqqullugu aat-
saat atorfinissimagaangat.
Ullormi taanna sumi inun-
ngorsimaneq tunngavigalu-
gu akissaasersueriaaseq uu-
missomeqaqisoq Inatsisar-
tut atorunnaarsimmassuk.
Pissusiviusut aamma na-
limmassaavigineqarsin-
naaqqullugit qallunaat
ajunngitsorsiamik ilaat ipe-
rartariaqarsimavaat. Naju-
gaqavissummi akissarsiaat
qallunaat akissarsiaannut
naligitilerlugit qaflanneqas-
sagaluarpata tamanna 109
millioner koruunit missaan-
ni akeqassagaluarmat.
Qallunaat 1. april 1991 si-
oqqullugu atorlinissimasut
ajunngitsorsiassarpassuatik
pigiinnarpaat, allalli tam ar-
mik ajunngitsorsiassaralui
upernaap aputaata aakkiar-
tuaarnera isumaqatigiissu-
tillu nutaat atulernerat pe-
qatigalugu peerneqarsimap-
put.
Suliat assigiinngitsut ta-
mangaajasa eqqarsaatigalu-
git assigiinngissutit nalim-
massarneqarsimapput,
grønlandstillægi peerneqar-
simavoq, soraarnermullu
atatillugu aaqqissuussinerit
aamma taamatut - Dan-
marmkimullu ilaquttat ta-
maasa ilagalugit akiliunne-
qarluni ukiut tamaasa anga-
latitaasarneq allanngortin-
neqarsimavoq ukiut pinga-
sut sisamalluunniit allortar-
lugit pisartussanngorlugu.
Suullu tamarmik assigiit-
tussaammata kalaallit akili-
unneqarlutik aamma feriar-
talissapput - Danmarkiliaa-
tigisinnaasaminnik.
- Grupperpassuit naam-
magittaahiorput annilaan-
ngatigalugulu qallunaanik
tikisitsiniartarnerup ajor-
narnerulemissaa. Dronning
Ingrids Hospitalimi Nuum-
miittumi sygeplejerski Jane
Larsen ima oqarpoq:
- Qallunaanik 20-30-nik
sygeplejerskeqarpugut taar-
taaginnarallartutut sulisu-
nik. Ajunngitsorsiassatik
tamarmik peerneqarmata
arlaannaalluunniit maanii-
ginnarusunngilaq. Kisianni
atorfiit inuttalerneqartaria-
qarput, kisianni tamanna
ajornakusosortussaavoq
Danmarkimi sygeplejerskit
akornanni suliffissaaleqiso-
qanngimmat.
Naalakkersuisut siulit-
taasuata Lars Emil Johan-
senip tamanna allatut isi-
gaa.
- Akissarsiatigut assigiin-
ngisitsineq - assigiinngisitsi-
nerpiatut malugisimaqaara.
Akissarsiat taassaasariaqar-
put suliaq naammassisaq
pillugu akissarsiat, allamik
naami. Arlaanni immikkut
ittumik qjunngitsorsiassa-
nik pisariaqartitsisoqarpat
tamanna aggerfimmi ilaqut-
tanut ikinngutinullu pisa-
riitsumik akikitsumillu ti-
keraarsinnaanermiittaria-
qarpoq.
- Akissarsiat assigiit ajun-
ngequtaat ajoqutinit anner-
tunipilorujussuupput. Ta-
manna suliflunmi tamanut
toqqissisimanarneruvoq,
taavalu ammip qalipaataa
tunngavigalugu assigiin-
ngitsitsineq aamma pinngit-
soorsinnaavarput, Lars
Emil Johansen oqarpoq.
Kalaalinngorsaaneq
Namminersornerullutik
Oqartussat atulersinneqar-
nerisa kingorna politikerit
suliaasa siullersaannut ilaa-
voq inatsimmik atulersitsi-
neq - »Inatsisartut inatsi-
saat nr. 1«, kalaallinik sulif-
finnut siulliusussanngortit-
sisoq. Ilinniagaqqortuut
atorfii eqqarsaatigissan-
ngikkaanni qallunaat taa-
maallaat atorfinitsinneqar-
sinnaapput sulifilssarsiuus-
sisarfik kalaallimik atorfi-
nitsissinnaasaminik nas-
saarsimanngippat.
Kalaallit amerlanerujar-
tuinnartut suliflissaleqUer-
nerannik tamanna ilagaan-
ni inatsit imatut sunniute-
qartussaagunarpoq qallu-
naarpassuit ilinniagaqarsi-
manngitsut suliaannik suli-
aqartut - 1987-imi qallunaat
taamaattut 1800-pput - pif-
fissap ingerlanerani kalaal-
linit taarseriartuaarneqar-
nerannik.
- Qallunaat »ataaniit« iki-
liartortinneeqarput, taama-
lilluni ilinniagakinnerusut
siulliullutik eqqorneqartar-
lutik. Akunnattunik ilinni-
arsimasut aamma kalaalli-
nit taarsemeqassapput, ki-
sianni pifiissap sivisuneru-
sup ingerlanerani, aammalu
soraarfissanngornikkut so-
raarartut kisiisa aqqutiga-
lugit pissagunarluni. Nag-
gataatigut ilinniagaqarsi-
manerpaat - akademikeri-
nik taaneqartartut, tekni-
kerit, datalogit, nakorsat as-
sigisaallu kiserngorutissap-
put, Ilisimatusarfimmi ka-
laallisut ilinniartitsinermi
lektori Per Langgård oqar-
poq.
Kalaallit Nunaanni suli-
sitsisut annersaanni, pisor-
tani, taamatorpiaq sunnius-
simavoq. 1978-imut sanilli-
ullugu qallunaat suli taama
amerlatigisut atorfeqarput,
tassa 2.000-it missaanniit-
tut. Kisiannili atorfillit
ataatsimut isigalugit 2.600-
nik amerleriarsimapput, ta-
marmik kalaallinik inutta-
lerneqarsimasunik.
Kisianni inatsit nammi-
nersorluni inuussutissarsi-
ortut akornanni allaaneru-
sumik tiguneqarsimavoq.
Hans Pavia Egede kalaali-
uvoq, ilaatigullu niuertar-
fimmi atisaamiarfimmi
Nuummiittumi direktøriul-
lunilu piginnittuuvoq.
Ungasinngitsukkut qallu-
naaq arnaq niuertitsisussaq
atorfmitsippaa, ingerlaan-
narli kommunimit avoqqaa-
rineqarluni; kalaallit atisa-
nik niuertitsisinnaasut su-
liffissaqannggitsut arlalis-
suupput.
- Niuertarfitsinnili ilua-
naaruteqarniartussaavu-
gut, isumaginninnermi al-
laffiusaarata. Atisanik mu-
tinik nioqquteqartuugatta
niuertitsisumik sullissillaq-
qissumik nunanilu allani
atisat mutit pillugit pisini-
artutsinnik siunnersuisin-
naasumik atorfissaqartitsi-
vugut, Hans Pavia Egede
oqaluttuarpoq.
Tamatuma kingorna qal-
lunaap arnap tigummiin-
narnissaa qinnuteqaatigaa,
akuerineqarlunilu.
Oqaatsit
nalunaarnerml
atorneqartartut
Kalaalinngorsaanerup af-
faata aappaatigut 1960-ik-
kunni qallunaat oqaasiisa
atuarfinni pingaarnertut
oqaaserineqarnissaannik
aalajangersimaneq taartis-
sarsiniarneqarpoq. Meeqqat
atuarfiat pillugu inatsit nu-
taaq 1990-imi akuersissuti-
gineqarpoq, ikaarsaariarne-
rillu qaangiuteriarpata qal-
lunaaqqat qallunaatut atu-
artinneqarsinnaajunnaas-
sapput. Tiimit qallunaatut
oqaatisinik ilinniartitsiviu-
sut kisimik aviffiusalerput -
qallunaaqqat kalaaliaqqallu
klassiinut - atuartitsissutit
sinneri tamarmik kalaalli-
suinnaq ingerlanneqartalis-
sapput.
- Isumaqarpunga qallu-
naarpassuit meeqqat atuar-
fianni inatsit taanna pissu-
tigalugu angerlamialersut.
Uanga nammineq angajoq-
qaat nalunngilakka meeq-
qamik kalaallisuinnaq atu-
artinneqarnissaannik
naammaginniinnaruman-
ngitsut, Ilisimatusarfimmi
lektori Per Langgård oqar-
poq.
Kalaallit oqaasiisa pi-
ngaarnertut oqaasiunis-
saannik piumasaqameq tas-
saavoq qallunaat nunalit-
tartut ikittuaraannarsuit
kalaallisut ilinniarumasar-
nerannut qisuariarneq.
Soorlu ataatsimiinnerni ka-
laallit qulingiluat qallunaal-
lu ataatsip peqataalfigisaani
nutserussiuarnersuaq
ataatsimiinnerillu qallunaa-
tuinnaq ingerlanneqartar-
neri kalaallit qatsulluinnar-
simavaat.
- Maani najugaqarnissaq
qinersimagaanni aamma
oqaatsit ilinniameqartaria-
qarput. Kalaallit tamavim-
mik qallunaatut oqalloris-
suinnaanngillat, iluanngi-
larlugu immitsinnut nalu-
naarfigeqatigiiginnartarlu-
ta attaveqaqaqtigiissinnan-
nginnata, naalakkersuisut
siulittaasuat Lars Emil Jo-
hansen oqarpoq.
- Soorlu assersuutigalugu
Kalaaliaqqamukaruit saa-
rullik qallunaatut oqalullu-
tit pisiarisinnaavat. Kisian-
ni qanoq piareersarneqar-
nissaa pillugu siunnersor-
neqarsinnaanngilatit, Lars
Emil Johansen oqarpoq.
Ilanngullugulu siulittuu-
tigalugu oqarpoq inuusutt-
tut marlunnik oqaasillit tas-
saasut atorfinnik siunissa-
mi tigooraasussat. Taman-
na atorfinnik inuttassarsiu-
nerpassuarni malunniute-
reersimavoq, qinnuteqart-
tunik qallunaatuinnaq
oqaasilinnik immikkoortite-
riviulluartoq.
Qallunaat nutaat
Danmarkimi suliffissaaleqi-
neq takornartaanngilaq,
inuilh utaqqerusaaginnar-
nermikkut sulifiittaarsin-
nannginnerminnik paasin-
nilersimanerat Namminer-
sosrnerullutik Oqartussat
suhsoqarnermut pisorta-
qarfiani pisortap Jakob Ja-
nussenip malugilluarsima-
vaa. Inuusuttut ilinniakka-
minnik naammassinneqam-
mersut suliflissaaleqiner-
mik qimarratiginnittullu-
sooq Kalaallit Nunaanni ti-
kisitat akornanni amerlane-
ruleriartuinnalersimapput.
- Ukiut qulit matuma si-
oma qinnuteqartut piuk-
kunnaateqarluartut pissar-
siariuminaatsorujussuusi-
mapput. MassakkuUi inuu-
suttut ilinniarluarsimasut
akornanni taamaallaat qi-
nertuataalaaraangatta Ar-
nat qinnuteqartartut aam-
ma amerlanerujussuan-
ngorsimapput - tamannalu
suliffissaaleqinermik patsi-
seqarpoq, Jakob Janussen
oqarpoq.
Siunissaq
Qallunaat kalaallillu naligii-
sinneqalernerat iluatsittu-
tut isikkoqarpoq, aammalu
suliflinni assigiinngitsuni
qallunaat sulisorineqartut
ikilineqarsimapput, ilarpas-
suilu kalaallinik taarsernee-
qarsimallutik.
Kisianni killissaa sumiip-
pa? Qanoq iliorluni qallu-
naat kalaallit suliffissaralui-
nik tigooraanissaat pinngit-
soortinneqarsinnaava, pisa-
riaqartinneqarfippiaanullu
atornitsillugit?
- Danmarkimi suliffissa-
qartitsiniarneq massakutut
itillugu nalimmassaaneq
ingerlanneqarsinnaavoq,
Ilisimatusarfimmi ihsima-
tooq lektorilu Finn Brein-
holt Larsen oqarpoq.
- Sivikinnerpaamik ukiut
20-t qaangiuppata akademi-
kerit ima amerlatigisut ilin-
niartinneqarsimassapput,
aatsaat taamanikkut malu-
gineqarsinnaassalluni. Maa-
ni atuartitaaneq annertune-
rusumik ilinniagaqarnissa-
mi suli iluamik tunngavigi-
neqarsinnaanngilaq, taa-
maattumik piffissaq sivi-
sooq atorneqartariaqarpoq.
Qallunaat tamavissuarmik
aallararnavianngillat. Im-
mikkut ilisimasalinnik ator-
fissaqartitsiuartussaavu-
gut, sulili ukiut arlalht
ingerlanerini qallunaat ikili-
artorusaarallassapput, Finn
Breinholt Larsen oqarpoq.
Isumaqarporli qallunaat
pissanganartunik misigisa-
qarniaannarlutik tikittar-
nissaat naatsorsuutigine-
qarsinnaajunnaartoq. Akis-
sarsiat appasippallaalerpata
ajornartorsiutaalissaaq,
inuillu ataasiakkaat immik-
kut isumaqatigiissuteqar-
nikkut qjunngitsorsiassa-
qarfiulluartunik atorfinit-
sinneqartarnerat uterfigeq-
qinneqartariaqassalluni.
Naalakkersuisut siuht-
taasuat Lars Emil Johansen
isumaqarpoq amerlavallaat
aallararnerat ajornartorsiu-
taalersinnaasoq. Neriullu-
nih taamatut pisoqassan-
ngitsoq.
- Kalaallit Nunaat kisi-
miilluni taama ikitsigisunik
inoqarluni manna tikillugu
killiffiusumiiginnarsin-
naanngilaq. Killiflik naliliif-
figeqqittariaqarpoq, ani-
ngaasanik ussassaarute-
qaannarani. Tamanna misi-
lissimagaluarparput, iluat-
sissimanatali, Lars Emil Jo-
hansen oqarpoq.
Qallunaat ilaat unin-
ngaannarput, ilaat angerla-
rarput, allallu - »iluanaarni-
atoqqat« - Vestysklandiliaa-
lereerlutillu Europap kangi-
nani nunat nutaamik am-
marartut ornigalereerpaat,
aningaasarpassuannaffiu-
sinnaallutiilu assigiinngit-
sorpassuarnik periarfissa-
linnut. Qallunaanut taa-
maattunut kalaalht piis-
saarfiunersuat naagaluttua-
lereerpoq.