Atuagagdliutit - 07.02.1995, Side 13

Nr. 11 • 1995
13
ffta ap^a^c/é/a t/t
GRØNLANDSPOSTEN
Ammassaliirani piterar-
nissaa ilimasaarutaavoq
Anorersuaq Tunumi ersigineqaqisoq nallersuunneqarsin-
naavoq kiattuni anorersuarujussuartarneranut
Af Per Herholt Jensen
Unnukkut putsilerpoq, un-
nuakkullu sinilereersugut
tassanngaannaq anorersua-
lerpoq tupivut uppitillugit,
tamannali illaatissaannaa-
voq sila nuanneqimmat. A-
nori taanna »avannaagunar-
poq«, tunumiulli taagorpaat
»piteqqamik«.
Taama allappoq Hansee-
raq ullorsiummini sila pillu-
gu 13. august 1884-imi,
»Umiamik Ilisimasassarsi-
Umiarsuup naalagaa a-
tuakkiortorlu Per Her-
holdt Jensen Ammassa-
linnnit taassunialu pigi-
saanik piteqqamillu assi-
lisaminik isiginnaartitsi-
niarpoq, lysbilledertitsi-
niarpoq, sisamanngorpat
Nunatta Atuagaa-
teqarfiani. Tamaunmm-
nga tunngatillugu ape-
riartorsimavaatigut »pi-
teraq« pillugu allaaseri-
sarnik soqutiginninner-
sugut. Immaqa. Anori-
mummi tunngasuum-
mat...Kisianni pitcraq
anoraavoq nalinginnaan-
ngitsoq, oqaloqatigiik-
kattalu eqqaavarput u-
kiut 25-t matuina siorna
Ammassalik pitcrarujus-
suarsimammat allaat
meeqqat aluartut timmi-
sartumik, illoqarl'iup
eqqaanut sikumiu miliu-
mik, aaneqar-
tariaqarsimallutik ano-
rersuarlu taanna ima a-
serorteritigisimatigaaq
allaat aasaq taanna il-
loqarfimmiut tamakker-
lutik iluarsaaqataasaria-
qarsimallutik. Assit taa-
manernisat Per Herholdt
Jensen-illu allaaserisaa i-
lannguppavul. Aamma
taassuma anori taanna
pillugu atuakkiaa saq-
qummersinneqaqqam-
merpoq.
ortut« Ammassallup tungaa-
nut ingerlatillugit. Taamaal-
illuni oqaaseq »Piteraq« ili-
simaneqartutut siullermeer-
luni eqqaaneqarpoq, tassalu
anori immikkut illuinnartoq
sermersuarmiit aqqarsaartar-
toq.
Hanseeqqap aammattaaq
tupigusuutigisimavaa ano-
rersuup silagissuullu akule-
riittarnerat, naak sila er-
seqqissorsuugaluartoq. Ka-
laallit Nunaanni anorersuar-
tillugu qernertorusuarnik
nuiasarpoq, silapilummut i-
lisarnaataasunik, kisiannili
piteraq ailaassuteqarpoq.
Anorip nillertup sermer-
suarmeersup nuissat tamaa-
sa peersittarpai, avannamut
kitaaniit tassanngaannaq er-
seqqissisarpoq anorersualer-
sarlunilu. Seqinnarissuarmi
imaluunniit qaammatigis-
suarmi anorersuarnera isi-
ginnaarlugu tupinnartuuvoq.
Piteraq sunaana?
Eskimuut oqaasiat piteraq
isumaqartinneqarpoq »i-
nummik pakasaasoq«. Ka-
laallit ordbogianni anori
oqaatigineqarpoq »anori nil-
lertoq nunap tungaaneersoq,
qooqqut aqqusaarlugit anor-
lersoq«. Sakkortuumilli pi-
terarnera misigisimagaanni
oqaatsit sakkortuut ator-
neqartariaqarput.
Piteraq anorinut aqqar-
saartartunut aqqumminni
sakkortusiartortartunut ilaa-
voq. Taakku immikkoortin-
neqartarput nunasarnimut
aamma anorinut aqqarsaar-
tartunut.
Nunasarneq Kalaallit Nu-
naanni nalinginnaavoq, su-
miiffiit ilaanni sakkortuu-
mik anorlersartoq.
Anorit aqqarsaartartut
naatsorsoruminaatsut pi-
teqqatut ittut sumiiffinni aa-
lajangersimasuni pisarput.
Pingaartumik pilersarput
silaannaq nillertoq sermers-
uup imaluunniit qaqqat por-
tusuut qulaanniittoq »uer-
tooraangat«. Aputitut si-
soortutut pissuseqarluni si-
nerissap tungaanut sisuuler-
sarpoq, sinerissami qaqqa-
nut aportarluni, kangerluit
qooqqullu aqqusaartarlugit.
Taamaalilluni anori sakkor-
toorujussuusarpoq, assigiin-
ngitsunik sakkortussuseqar-
tarluni.
Piteraq aalajangersimasu-
mik sakkortussuseqan-
ngilaq. Ilaannikkut sakkor-
toorujussuarmik tikilasar-
poq. Taamatut tikilasarnerit
ilaanni sakkortoorujussuu-
sarput, misigisimagaanni
aatsaat upperineqarsinnaa-
sumik. Pinngortitarsuup
nukingi taamaattut oqalut-
tuarineqarsinnaanngillat.
Palasip Christian Rosing-
ip 1908-mi allakkamini pi-
teraq pillugu misigisimasani
ima allaaseraa: - Tunumi
maani anorersuit paasisin-
naanngilasi...
Sioqqutsisumik
Radiukkut ilaannikkut Am-
massalimmi piterarnissaa i-
limasaarutigineqartarpoq.
Mianersoqqusinerlu pisaria-
qartarpoq. Piniartut silamit
taamaattumit pakasarneqar-
tut ajutoorujussuarsinnaap-
put, illoqarfinni nunaqarfin-
nilu sioqqutsisumik qanoq
iliuuseqartoqarsinnaalluni a-
joqusertoqannginnissaa a-
nguniarlugu.
Ammassalimmi illut a-
vannaa’tungaanni igalaat si-
lataagut matoqartinneqartar-
put. Suna arlaat igalaamik a-
seruippat piteraq akornusee-
rujussuarsinnaavoq, init a-
serorterujussuarsinnaallugit,
allaammi illu tamaat aseror-
sinnaallugu. Tamannalumi
takuneqartareerpoq.
Radiukkut piterarnissaanik
ilimasaarutit saniatigut Am-
massalimmi ikkussuunneqar-
simapput qulliit sungaartut i-
keqattaartartut, atorneqartar-
tut piteralersillugu.
Illut aserornikorpassuit. Ammassalik assinguneruvoq sorsuffittut aatsaat qimanneqaqqam-
mersutut.
Ruin efter ruin. Ammassalik lignede mest af alt et sted, hvor krigen raset længe, men som nu
endelig var rømmet (Ass./foto: Marion Refslund Poulsen).
Assit imaattut atorlugit AG-p atuartartuni tupatsippai, ullumikkut ukiut 25-erpiaat siorna.
Det var billeder som dette, AG forskrækkede sine læsere med i dag for præcis 25 år siden.
(Ass./foto: Marion Refslund Poulsen)
Qaqutiguinnaq piterartar-
nera Ammassallup eqqaani
pisunik allattuiffinni taku-
neqarsinnaavoq. 1974-imi
aamma 1985-imi ukiumut
marloriaannarluni piterarsi-
mavoq. Kisianni 1977-imi,
1978-imi aamma 1986-imi
arfineq-marloriarluni pite-
rartarsimalluni.
Piterarnissaanik ilimasaa-
rinerit tamaasa imaanngilaq
tunumiut anorersuarsiortaqi-
sut. Qaqutiguinnaq piteraq
sakkortoorsuarmik anoraa-
sarpoq. Piteqqap naatsorso-
ruminaanneranut ilaavoq ili-
magineqanngilluinnarluni
takkussinnaagami. Taman-
nalu pivoq februarimi 1970-
imi - ullumikkut ukiut 25-t
siorna.
Tamatigut piteraq sakkor-
tuumik atuunneq ajorpoq.
Amerlanertigut silaannarmi
qu tsissum i iginnartarluni.
Najugaqarfiillu piteqqamit
eqqorneqartut qaqutiguin-
naq sakkortoorsuarmik a-
norlerfiusarput. Piteraq sak-
kukinneq - tikilanermini 65-
70 knobinik sakkortussusilik
- Ammassalimmi sakkortuu-
tut isigineqarneq ajorpoq.
Akerlianik piteraq sakkortu-
nerusarpoq illoqarfiup kuja-
taani’kitaani.
Ilaannikkulli piteraq sak-
kortooq anoraasarpoq anori
nillertoq nunap tungaaneer-
soq, qooqqut aqqusaarlugit
anorlersoq. Taamaaligaangat
»sakkortuumik piterarniss-
aa« ilimasaarutaasarpoq,
soorlu taama pisoq januar
1995-imi.
Piterarsuaq
1977-imi Ammassalimmi
piterarpoq tikilasarnermigut
120 knobinik sakkortussu-
silimmik. Taanna qaanger-
neqarpoq november 1982-
imi, anorip tikilasarneri 132
knobinik sakkortussusillit
uuttorneqarmata. Kisiannili
anorimut uuttuut aserorpoq
140 knobinik sakkoortussu-
silik tikikkamiuk!
Aasaanerani piterarnera-
tigut 1. september 1986-imi
ujarassiortut tammaarsimaf-
fiat aserorterneqarpoq, Am-
massalimmilu piteraq 120
knobinik sakkortussusilik
uuttorneqarpoq.
Piteraq sakkortooq ukioq
manna 13. januar anoraavoq,
kisiannili anorimut uuttuut
aserormat anorip qanoq sak-
kortutiginera uuttomeqarsin-
naasimanngilaq. Naatsorsuu-
tigineqarporli 1982-imi pi-
terarneratulli sakkortutigisi-
massasoq.
Sakkortunerpaamik pite-
rarpoq 6. aamma 7. februar
1970-imi. Sakkortoorujus-
suarmik anorersuarpoq.
Sakkortunerpaammat naat-
sorsuutigineqarpoq 170-175
knobinik sakkortussuseqar-
simassasoq, taamaattumik
illut allallu aseruaneqartoru-
jussuupput.
Anorip tikilasarneri kiattu-
ni anorersuarujussuartut sak-
kortussuseqartarput, soorlu
Caraibien-imi atugaasartu-
tut.
Inuit amerlasuut taamatut
piterarneranik misigisaqarta-
reersut soorunami ersilersar-
put »sakkortuumik piterar-
nissaa« ilimasaarutigineqar-
aangat.
Anorersuup sakkortussusianut takussutissat ilaat. Oqaluttua-
rineqartarpoq qimmit pitoqqasut pituuttaminni qiminneqar-
simasut, soorlu ammit erfalaannakasillartut.
Endnu et eksempel på orkanens styrke. Beretninger fortalte
om kvalte slædehunde, der hang i deres kæder frit blafrende
i luften som tomme hundeskind (Ass./foto: Marion Refslund
Poulsen)