Atuagagdliutit - 10.09.1998, Side 14

14 • TORSDAG 10. SEPTEMBER 1998
ATU AG AG DU UTIT
IMARPIMMIINUNNGORPOQ
Ukiut siulliit qulit Ammassalimmi peroriartorpoq angunni kuisimanngitsunik kingullernik
ajoqersuiartortuusoq
j _nj J"_r
MARIANE HEILMANN
Mariane Heilmann, Nuuk, sa-
paatiuppat 85-inik ukioqaler-
tussaq, oqaloqatigalugu mi-
sigisarpassuani qaffakaatip-
pai. Ammassalimmi meeraa-
voq, taamani Tunumiut ta-
marmik kuisimanngikkallar-
mata. »Atuagagdliutit«-ni
aaqqissuisup tusaamasap Lars
Møller-ip »Aqqaluup« emgu-
taqqiutteqqaaraa, taamatullu
tusaamasaatigisup assiliisar-
tup naqiterisullu John Møller-
ip emgutaralugu. Eqqaama-
vaa Ammassalimmit 1923-mi
ilaqutariit Nuummut tikikka-
mik Nuup illoqarfitoqartaani
aataqqiimi niuffioraatik, qa-
norlu illooqqanilu »Godthåb
Fotografiske Anstalt«-imi su-
lianut soqutiginartunut iki-
uukkusuttartigalutik.
Misigisat umiarsuarmi
»Godthåb«-imi aallartipput,
Marianep angajoqqaavi Am-
massaliliameranni, angutaata
Julius Olsenip palasi Karl
Rosing ajoqersuisoq ikioriar-
toraa. Amaa Charlotte Olsen,
Møllerimik kuissutilik, mee-
rartaamgaatissaminik naartu-
voq, arlaannillu pisoqanngip-
pat Ammassalimmi emisus-
saalluni. Umiarsuarmissaaq i-
laavoq Jørgen Chemnitz, niu-
ertup Hedegårdip Ammassa-
limmi tullersortaa.
Inorluni inunngorpoq
Taamani Nunatta kitaanit
Tunumut toqqaannartumik u-
miarsuaqameq ajorpoq. Uias-
sagaanni tamatigut Danmark
aqqusaameqartarpoq.
Mariane Heilmannip amaa
umiartomerluttuuvoq, ikaa-
ramillu naalliussimaqaaq. U-
miarsuup orfaanerani meris-
sataraa, ingerlaamemllu sivi-
sunersaa mnangaannarpoq.
Danmarkimit Ammassallup
tungaanut ingerlaartillutik Is-
landi qaangereerlugu ajor-
luinnalerpoq. Charlotte meri-
anngunerruttorluni umiar-
suarmiut kalerrittariaqarpai
emilivilluni.
Umiarsuarmiut ulapputtun-
nguanngorput, nerisarfiullu
aappaani issiaviit katiter-
neqarput emiffissanngorlugit.
Qujanarluinnarsimavoq Jør-
gen Chemnitz ikiueqqaamer-
mik ilisimasaqarluarmat, er-
nisussiomissamullu paasisi-
masaqalaarluni.
Taanna emisussiortoralugu
Mariane Heilmann inunngor-
poq 13. september 1913 imar-
pimmi Islandip Ammassallil-
lu akomanni. Inulaarluni i-
nunngorpoq, meeraaqqallu
atisassai tamarmik nassataan-
nut poortugallutik last-imiip-
put, aatsaallu Ammassalim-
mut pigunik tiguneqarsin-
naallugit.
Kiatitaaqqaava
- »Juumuuma« Jørgen Chem-
nitzip uinequmminnik niner-
simavaanga, kingoma ataata-
galu marluullutik kiatisannik
mersorlutik ulappusersimap-
Ilaqutariit Nuummut pøreersimalersut John Møllerip assilisaa. Charlotte aamma Julius
qitornatik Mariane, Aqqaluk, Johanne, Sofie aamma Anniitaaraq ilagalugit.
John Møller har taget dette billede af datteren Charlotte, svigersønnen Julius Olsen
sammen med børnene Mariane, Aqqaluk, Johanne, Sofie og Anniitaaraq.
put. Nuilaata sukangavallaan-
nginnissaa isumaqatigiissu-
tigaat, taamaammat kiatitaara
atigakku tuikka amingaarma-
ta sisuuinnavissimavoq.
Mariane Heilmann-ip im-
mikkukanneq »Godthåb«-imi
inunngorsimanini meeraaner-
mini iluaqutigisarsimaqaa.
Qujagisaasimaqaaq aamma u-
miarsuup naalagaata pinngus-
sanik Danmarkimit nassaattu-
artaraani eqqaamavaa.
- Umiarsuarmiut nukatsit-
tarpaannga. Aammalumi i-
marpissuarmi Atlantikumi
Nuummut ingerlaartilluta qu-
linik ukioqalerpunga.
Mariane inunngorfia umiar-
suaq Ammassalimmut qanil-
lilluinnartorlu sikorsuaqaa-
ngaarmat illoqarfimmut pu-
lammaassinnaanngillat. Sivit-
sutsiartoq Islandimut uterta-
riaqarput, taamaaliunngikku-
nik umiarsuaq aamarsuassaa-
rutissammat.
Uisaallatsitsineq
- Islandimiut paasigamikku
umiarsuup ikaamerata nalaa-
ni meeqqamik inunngortoqar-
simasoq persuarsiorsimaqaat.
Pisimasoq imaannaanngitsoq
aviisini allaaserineqaqattaar-
simavoq, taamaattumik inun-
ngomera pillugu nutaarsias-
saq Nuummi ilaquttatta paasi-
lertorpaat.
Mariane Heilmannip suli
eqqaamalluarpaa angunni ila-
galugu »Illumiormiut« omit-
tarsimallugit kristumiutut o-
qariartuut suli kuisimanngit-
sunut oqaluuseriartorlugu.
- Illumiormiut illoqarfiup
ilagaa, ullumikkullu helikop-
terip unittarfiata inaani mee-
raagallarama illoqarpoq issu-
mik ujaqqanillu qarmalim-
mik. Inuit Ammassalimmut
pigisaaniit tikerartarput kui-
sikkiartorlutik. Kuisinngin-
nerminnilu ukiisarput ajoqer-
someqartarlutillu. Eqqaama-
vara kuisikkaangamik qaqor-
tumik ulemaqartartut, kuisi-
manngitsullu kingulliit 1921-
mi kuisipput.
Neqisunnialaaq
- Ataataga kristumiussutsimik
ajoqersuiartoraangat kajaat-
taqaanga, »Illumiormiut«-ni
pulaaqataaneq nuannareqi-
gakku. Illorsuaqarpoq ilaqu-
tariit arlallit ataatsimut naju-
gaqarfigisaannik. ligaat pui-
sip amiinik oqorsaasersu-
gaapput, taamatullu puisip a-
miinik taloqartarlutik ilaquta-
riit illermiittut akunnequtaan-
nik. Suli eqqaamasarpara ka-
takkut iseriartomitsinni puisip
neqaanik igaarsunni naallugu
qanoq tipigitsigisoq.
- Taamani suli qulleq pui-
sip orsuanik ikummatilik a-
tomeqartarpoq qulissuteqar-
lutillu, ilalu neqit mamarluin-
nartassusii.
Mariane Ammassalimmi
pilluarluni meeraavoq. Pin-
nguaqatissaaleqisanngeqaaq
meeqqqallu pinnguaatissa-
minnik nassaarsiullaqqitta-
qaat. Ukiukkut puisip amiinik
ammiameertarput aasakkullu
sissaq pinnguarfissatsialaa-
voq, nalitsinni pinngussanut
ineriikkanut nallersuussin-
naanngitsoq.
Oqaatsini pillugit
qinngasaarineq
- Ammassalimmiuaqqat ua-
gullu Kitaaneersut assigiim-
mik pineqarpugut. Tamatta
tunumiusut oqaluttarpugut,
oqaatsillu taakku ilitsoqqup-
pakka. Nuummulli pigatta o-
qaatsigut pillugit qinngasaar-
neqartaqaagut. Nuummiuaq-
qat oqaatsigut tamaasa issuar-
lugit ilaaqattaartarpaatigut
aallaqqaammullu assut qin-
ngarnarpoq, kitaamiusulli
ilikkapallappugut.
Mariane Heilmannip Au-
gusta Hammeken ikinngutin-
naaraa, taamani Ammassal-
immi juumuujusup Kiistaaraq
Thomsenip pania. Taamaattu-
mik nalaatsomerinnaanngilaq
inersimasunngorlutik ukior-
passuami Hotel Godthåb-imi
suleqatigiikkamik soraamin-
ngomissamik tungaannut.
Ikinngutigilluagaa alla tas-
saavoq Naja Rosing, palasip
Kristian Rosingip pania. Ma-
riane Heilmannip suli eqqaa-
malluarpaa juullerujussuarmi
naalagiartillutik illumik eq-
qaani nanorsuaq takullara-
mikku.
- Saarlemi issialluta Naja-p
ikusimmittalerpaanga oqarlu-
nilu »Aajinnga nanortuakkaa-
jik«, sunaaffalumi nanorsuaq
attatsinniittoq. Narajorluni.
Juullimi naalagissat
nannunniartut
- Ammassalimmiut tamarmik
naalagiarput, piniartortaqa-
ramillu eqqannguatsinni na-
noqartoq paasilerlugu naala-
gissat aalassakkamik. Ulloq
taanna ataataga oqaluussivoq,
naalagiameq unitsiinnariarlu-
gu piniartut oqarfigai aallaasi-
ni sumiinnersut. Piniartut pi-
leritsakkamik, sivitsunngitsor-
lu nanorsuaq uppiinnaqaaq.
- Nannuttoqareermat nan-
nunniamilersaaqqaarput alla-
tullumi ajomarmat naalagiar-
neq nangeqqittariaqarmat
naalagissat nipangersarne-
qaqqaarput, Mariane Heil-
mann nuannersumik illarluni
oqaluttuarpoq.
- Tunumissaaq ileqquto-
qaavoq nannumik takunneq-
qaartup nanoq pisarisarlugu.
Taamaattumik Naja Rosing
nannutsinneqarpoq, ullorlu
taanna nalliuttorsiutigineqa-
qaaq. Niuertup Hedegaardip
KGH-p pisiniarfia ammarpaa,
Najap angajoqqaavi paggat-
sitsinissarsuarmut pisiniami-
assammata. Kikkut tamarmik
palasikkunnut qaaqquneqar-
put, pingaartumillu tupa pag-
gatanut ilaasoq inuit piler-
ngulluinnarpaat.
- Naja-mut tulliullunga na-
noq takugakku nannup qutto-
raanik ningertassinneqarpu-
nga.
Qatanngutisiaa
Andunda
Ukiut ingerlan^rini Ammas-
salimmi ilaqutariinnguit a-
merliartorput. Mariane aqqa-
luartaaqqaarpoq Aqqaluk,
malinnaappullu Johanne, So-
fie aamma Anniitaaraq, taan-
na Danmarkimi ataatsimik u-
kioqalerpoq, taamani ilaquta-
riit ukiuni qulini Ammassal-
immeereerlutik Nuummut
nuukkiartornerini.
Ilaqutariit aamma Ammas-
salimmi meerarsiaqarsimap-
put, niviarsiaraq Andunda-
mik atilik, tanna meeraaqqa-
mik amaartilluni aallartoorifi-
gitissimavoq.
- Taamani inuit aallaasit
ilisimasaqarfigivallaanngillat,
Andunda-lu tuimigut qatimi-
gullu eqqortissimalluni aqqu-
nangaatsiarsimavoq. Illumi
Kastellet-imik taaguutilimmi
uninngatinneqarpoq, anaana-
galu takoqqaaramiuk oqarsi-
mavoq »Isumaqarlunga An-
naassisup Anaanaa«. Sunaaf-
fa anaanaga niviarsiaq »Ma-
ria«-tissimagaa angisuujullu-
ni qaamasuummat.
Mariane killitsisimalluni
suli eqqaamasarpaa allatut a-
jornartumik Andunda Am-
massalimmut qimaannartaria-
qarsimallugu, 7. september
1923 »Hans Egede«-mut i-
laassallutik ikigamik. Niviar-
siaraq asasorujussuuvaat,
Nuummulli ilagisinnaasima-
nagu.
Aallarnermi
angerlarsilerneq
Umiarsuaq Ammassalimmit
nuannarisamit aallarsimatsi-
aannartoq Mariane angerlar-
sertorujussuanngorpoq. Qiar-
taqartissimaqaa aatsaallu me-
rianngunersuup nalaammani
isumaa allamut saalluni.
- Merianngunermik naku-
ngasuinnanngorluta, Maria-
nep eqqaamavaa.
- Sunaaffa »Hans Egede«-p
naalagaa »Godthåb«-imi i-
nunngomerma nalaani aqut-
tuusimasoq. Pisorlu nalaat-
sortumik nuannerluinnarpoq
Danmarkimut ingerlaartilluta
quliliillunga inuuissiorama.
Ilaqutariit Olsenikkut
Nuummut ingerlaqqinngin-
nerminni sapaatip akunnera
Sjællandimi akunneqqapput.
Greve-mi palasikkunni Oster-
mann-ikkunni najugaqarput,
silarsuarmilu takornartamut
piffigisaannik takomariartit-
silluavipput.
- Taama inoqartiginera or-
pippassuillu tupigusuutige-
qaakka. Aqqalussama Aqqa-
luup tupigusuutigisaasa ila-
gaat pisiniarfiit igalaavini
inuusaliat. Isumaqarsimaga-
luarpoq inuit uumasut, paasi-
sinnaanngilaalu nikerianngi-
saannarmata. Inuit pukutsi-
mikkut iseqamissaat kissaati-
gigaluarpaa, pissanganartum-
mi takusassat taama amerlati-
gisut.
Nuummut apuunneq
Nuummut tikinnertik Mariane
Heilmannip suli eqqaamallu-
arpaa. Umiarsuaq umiarsua-
liviup avataanut kisarpoq, ila-
qutariillu illoqarfiup pujortu-
leeratuaanit ikaanneqarput.
Mariane-p aataata John Møl-
lerip pujortuleeqqamik umiar-