Tíminn - 29.04.1976, Blaðsíða 8

TÍMINN
l'immtudagur 2í). aprQ 197«
Kimmtudagur 29. apríl 1976
Margir halda þvi fram aO
skólakerfið hafi brugðizt þvi hlut-
verki sinu, að kenna nemendum
að tjá sig. Aö visu séu nemendur
látnir skrifa ritgeröir, en i fæstum
tilfellum eru þeir látnir flytja þær
frammi fyrir skólasystkinum sin-
um, hvað þá að flytja talaö mál i
formi ræðu. Til að reyna að bæta
öriitið úr þessu, hefur Æskulýðs-
ráð rikisins gefið út námsefni fyr-
ir félagsmálafræðslu og hefur það
verið notaðá mörgum námskeið-
um. Einnig hefur Æskulýðsráð
gengizt fyrir námskeiðum fyrir
leiðbeincndur.
Ungmennafélög i landinu hafa
verið sérlega dugleg viö aö not-
færa sér þetta námsefni og hafa
nú veriö haldin um 160 félags-
málanámskeið á vegum ung-
mennafélaganna og þátttakendur
á þeim orðnir hátt á þriðja þús-
und.
Nýlega voru haldin 10 slik nám-
skeiö á vcgum Ungmennasam-
bands Austur-Húnvetninga. Leið-
beinandi á þeim var ólafur Odds-
son, en hann hefur leiðbeint á
félagsmálanámskeiðum i öllum
landshlutum. Til að fræöast nán-
ar um þessi námskeið tókum við
Ölaf tali og spurðum fyrst
hvernig námskeiðin i
Austur-H únavatnssýslu hefðu
verið skipulögð?
— Ég leiöbeindi á almennum
námskeiðum viös vegar um
héraðið á kvöldin, en á daginn fór
ég i skólana og leiðbeindi ung-
lingunum. Sumpart var þessi
fræðsla felld inn i almenna
kennslu og voru þá allir nemend-
ur skyldugir til aðsækja tima eins
og i öðrum fögum. Jafnframt var
áhugasömum nemendum gefinn
kostur á að sækja námskeið utan
kennslutima.
— A hvað er áherzla lögð á
þessum námskeiðum?
— Við leggjum aðaláherzluna á
hópstafið. Það skortir mikið á að
fólk kunni að vinna i hópum, en
eftir að það hefur fengið nokkra
þjálfun i hópvinnubrögðum vakn-
ar mikill áhugi hjá flestum að
auka samstarfið á flestum svið-
um.
Einnig er mikil áherzla lögð á,
fram, hve skólastjórar héraðsins
voru vakandi fyrir þessari starf-
semi og lögðu sig fram til að nem-
endur skólanna gætu tekið þátt i
námskeiðunum. Þá voru þeir allir
boðnir og búnir til að lána
kennslustofur undir almenn nám-
skeið á kvöldin. Mættu margir
aðrir skólastjórartaka sér það til
fyrirmyndar, en þvi miður eru
skólarnir allt of viða m jög lokaðir
fyrir frjálsu félagsstarfi.
— Nú hefur þú leiðbeint á nám-
skeiðum viös vegar um land. Er
mikill munur á þátttakendum eft-
ir landshlutum?
— Félagslegt ástand er mjög
misjafnt eftir landshlutum og
innan einstakra landshluta. Og ef
við vikjum sérstaklega að skólun-
um eráberandi i öllum þeim skól-
um, sem ég þekki til hve ungling-
ar úr sveit eru miklu félagslega
þroskaðir en unglingar úr þétt-
býli.
Sveitirnareru langtum stericari
félagslega séð og þvi ber að
leggja mun meiri áherzlu á
félagslega uppbyggingu á þétt-
býlisstöðunum en nú er gert.
Verði slikt látið undir höfuð
leggjast,er ég hræddur um að svo
kunni að fara að öll félagsleg upp-
bygging leysist upp i félagslegum
glundroða.
M.Ó.
Hvaö skyldi vera rætt i þessum hópi.
Niðurstöður umræðuhópa ræddar á sameiginlegum fundi.
Jón Gislason, yngsti þátttakandi á námskeiðum Ungmennasambands Austur-Húnvetninga flytur ræöu I loka-
hófinu, þegar allir þátttakendurnir voru saman komnir i Félagsheimilinu á Blönduósi. A mál hans er hlustað af
athygli eins og sjá má.
Framkoman þjálfuð og
sjálfstraustið aukið
— á félagsmálanámskeiðum víða um land
Námskeiöunum lauk með hófi, þar sem m.a. voru flutt nokkur
skemmtiatriði.
Einn þátttakenda, Þórdis Þrir úr hópnum gefa skýrslu
Sigurðardóttir flytur ræðu.
að sem flestir séu sem virkastir
og hafi sem mest gagn af veru
sinni á námskeiðunum.
— i hvaða tilgangi sækir fólk
slík námskeið?
— Allir þátttakendur sem nám-
skeiðin sækja eru spurðir þessar-
ar spurningar og flest svörin eru
á þá leið, að fá þjálfun i fram-
komu og auka sjálfstraustið.
Einnig kemur fólk til að verða
virkari þátttakendur i félags-
störfum.
— Káða þátttakendur á hverju
námskeiöi einhverju um hvaða
efni er farið yfir?
— Jú, i upphafi hvers nám-
skeiðs er gerð könnun á þvi, á
hvað fólk vill leggja aðaláherzl-
una, og slik könnun er aftur gerð
þegar liður á hvert námskeið.
— Nú er ræðuflutningur stór lið-
ur á hverju námskeiöi. Fá þátt-
takendur mikla tilsögn i ræðu-
mennsku?
— Þátttakendur eru látnir
gagnrýna ræöuflutning hvers
annars, en gallinn er sá aö oft fer
það út i að efni ræðunnar er gagn-
rýnt, en ekki hvernig það er sam-
an sett og flutt. Þetta er galli, þvi
áherzluna ber að leggja á efnis-
skipan og flutning. Til að bæta úr
þessu fer ég yfir helztu atriðin og
leiðbeini hverjum þátttakanda
fyrir sig.
miklar framfarir. Einnig er yfir-
ferð unglinganna langtum meiri,
en þeirra fullorðnu og þar er
minni tima eytt i að ræða fyrri
reynslu í félagsstörfum. En
reynsla þeirra fullorðnu er oft
bezti skólinn og því tókum við það
upp að bjóða unglingunum að
koma á námskeiðiö hjá þeim full-
orðnu og af þvi höföu þau mikið
gagn.
— En hvaða ávinning hafa þeir
eldri af námskeiðunum?
— Þeir hafa margt út úr þeim,
en flestum kemur skemmtilegast
á óvart hve hópvinnubrögðin eru
skemmtileg. Þannig kynnist fólk
mun meira en á annan hátt og
fólk, sem þekkzt hefur um fjölda
ára kynnist frá allt annarri hlið.
Þá eru umræður i hópunum um
hin ýmsu félagslegu vandamál
mjög gagnleg og skilningur fólks
á vandamálunum vex.
— Hvað var mest einkennandi
fyrir námskeiðin i Austur-Húna-
vatnssýslu?
— Mest fannst mér einkennandi
fyrir þau, hve þátttakendurnir
voru þakklátir fyrir að hafa feng-
ið tækifæri til að taka þátt i þess-
um námskeiðum. Og það kom
fram greinilegur áhugi á að fá
framhaldsnámskeið næsta vetur.
Þá vil ég einnig láta það koma
Ólafur Oddsson leiðbeinandi.
— Veröurðu var við mikla
framför hjá þátttakendum á
námskeiðunum?
— Já, sérstaklega hjá ung-
lingunum.Þeir eru mun hæfari til
að taka á móti fræðslu en full-
orðnir, enda eru þeir i mikilli
námsþjálfun. Hjá þeim verða þvi

TÍMINN
Árni Benediktsson:
Árni Benediktsson
Að stöðva
verðbólguna
Miklu af pappir og prent-
svertu hefur verið varið i um-
fjöllun verðbólgunnar sl. hálfan
fjórða áratug, en allt hefur
komið fyrir litið, hún hefur
haldið sitt strik. Þess er varla
að vænta að þar á verði nokkur
breyting á næstunni, en það er
nú einu sinni árátta á mann-
inum að hugsa um þau vanda-
mál, sem er mest aðkallandi að
leysa. Þess vegna verður þetta
greinarkom til.
Þeim mun meiri ástæða er til
aðhugleiða þessi málnú, að lfk-
legast er að verðbólgan sé að
færast á nýtt stig, hún sé að
færast óðfluga nær þvi marki,
sem endanlega stefnir að, —
hrunið nálgast sjónmál. Flestar
eða allar rikisstjórnir frá striðs-
lokum hafa haft það að einu
meginverkefni sinu að takast á
við verðbólguna. Þvi verkefni
hefur verið sinnt af misjafnri
alvöru og með misjöfnum
árangri, en þó hefur gliman
oftast staðið um að halda henni
um eða innan við 10% árlega. Á
þvi stigi sem verðbólgan er nú
og hefur verið allra siðustu árin,
virðist ekki gerlegt fyrir stjóm-
völd að setja markið hærra en
að freista þess að ná þeim
tökum, að verðbólgan komist
niður undir eða niður i 20%
árlega.
Það má vera að hægt sé að
halda efnahagslifi, þar sem er
20% árleg verðbólga eða meira,
starfhæfu i bili. Hins vegar
minnkar framleiðni atvinnu-
veganna stöðugt, og sifellt
verður erfiðara og erfiðara að
halda þeim starfhæfum. Lifs-
kjömm almennings hlýtur að
hraka óðfluga, sem aftur knýr
til aðgerða, sem leiða af sér
ennþá meiri verðbólgu og ennþá
lakari h'fskjör. Þetta er greið-
asta og öruggasta leiðin til
fátæktar.
Það virðist þvi ekki ástæðu-
laus t að staldra ögn við og rey na
að gera sér grein fyrir hvort
nokkrar leiðir séu færar til
útrýmingar verðbólgunni i
náinni framtið, eða hvort
nauðsynlegt verður aö biða
hrunsins með þeim hörm-
ungum, sem þvi fylgja. Hér á
eftir verður þess freistað að visa
til leiðar, sem ef til vill kynni að
reynast fær.
t striðsbyrjun hófst sú verð-
bólga, sem við hefur verið að
striða allar götur siöan. Hún
hófst sem eftirspurnarverð-
bólga af völdum striðsins. Fljót-
lega fylgdu launahækkanir i
kjölfarið og gekk svo öll striðs-
árin. Stjórnvöld gerðu fátt til
þess að stemma stigu við vixl-
hækkunum kaupgjalds og verð-
lags á þessum árum. Astæðan
fyrir þvi var einfaldlega sú, að
það var þjóðhagslega hagstætt i
bili aö kaupgjald hækkaði, þar
sem verulegt beint samband
var milli launa og gjaldeyris-
tekna, vegna setuliðsvinnunnar.
Að loknu striði, þegar undir-
staðan undir þeim lifskjörum,
sem við höfðum notið á striðs-
árunum, var brostin, og þjóðin
varð að semja sig að öðrum og
lakari efnahagsgrundvelli átti
hún erfitt með að sætta sig við
breytinguna, og hefur raunar
ekki gert allt fram á þennan
dag. Krafizt var betri lffskjara
en jjjóðarbúiö fékk risið undir.
Við þetta breyttist eðli verö-
bólgunnar. Hún fékk það hlut-
verk aðleiðrétta þann mismun,
sem varð á umsömdum lifs-
kjörum og raunverulegum lifs-
kjörum þjóðarinnar. Eða með
öðrum orðum, hún varð
kostnaðarverðbólga. Þaö
ástand hefur rikt með stuttum
hléum allt frá striðslokum eða
þar um bil. Kostnaðarverð-
bólgan hefur verið annar megin
þáttur verðbólgunnar i þessa
þrjááratugiogerþaðenn. Skylt
er að geta þess, þó að hér sé
aðeins stiklaö á stóru, að það
hefur aukið mjög á erfiðleika
viö eðlilega stjórnun efnahags-
mála, hve útflutningsverðlag
hefur jafnan verið sveiflukennt
og erfitt hefur verið af þeim
sökum að setja fasta raunveru-
lega viðmiðun um lifskjör, þar
sem lifskjaragrundvöllurinn
hefur oft og tiðum breytzt,
ýmisttil hinsbetra eða verra, á
ótrúlega skömmum tima.
Hinn meginþáttur verðbólg-
unnar, sem hér verður nefndur
ávanaverðbólga, er sýnu
erfiðari viðfangs, vegna þess að
ávanaverðbólga byggist ekki á
raunverulegum efnahagslegum
hagsmunum, heldur hugsunar-
hætti. Þegar verðbólga hefur
geisað i ákveðinn tima hefst
hugarfarsleg aðlögun, þar sem
gert er ráð fyrir verðbólgu sem
föstum þætti efnahagsmálanna,
sem stöðugt verði að gera ráð
fyrirog taka tillit til. Farið er að
miða allar fjárhagsráðstafanir,
bæði einstaklinga og fyrirtækja,
við hagsmuni af verðbólgunni
og smátt og smátt geta verð-
bólguhagsmunirnir orðið aðal-
atriði, og þá er komið að loka-
stiginu, sameinuðu ómeðvitandi
átaki mikils hluta þjóðfélagsins
um að viðhalda verðbolgunni.
Þessi aðlögun hófst hér þegar
ástriðsárunum.ogvar i upphafi
hverjum manni augljós, vegna
þess að hún var andstæð
almennum hugsunarhætti. Hún
gekk undir nafninu verðbólgu-
brask, og verðbólgubraskari
var fyrirlitlegt viðurnefni. En
smátt og smátt hefur þessi
aðlögun teygt sig um allt þjóð-
félagið. Einstaklingar jafnt sem
fyrirtæki urðu að laga sig að
rikjandi ástandi, hvort sem
þeim likaði betur eða ver, og að
lokum teygði þessi aðlögun sig
inn i sjálft stjórnkerfið. Lifs-
gæðabaráttan beindist stöðugt
rneir og meir að verðbólguhags-
munum en raunverulegum
hagsmunum, Hin niðrandi nafn-
gift — verðbólgubraskari —
heyrist ekki lengur. Ekki af þvi
að fyrirbærið sé horfið, heldur
af hinu, að þaö er löngu orðið
almennt, það er orðinn rikjandi
þáttur i hugsunarhætti manna,
þáttur sem menn veita ekki
lengur neina athygli, hvorki hjá
sjálfum sér né öðrum. Þeir fáu
menn, sem ekki hafa aðlagazt
þessum hugsunarhætti, eru að
nútiðarsjónarmiði á nútima-
máli „algjörir imbar”. Það eitt
að hafa ekki aðlagazt
verðbólguhugsunarhættinum er
orðið ótvirætt merki um
heimsku. Svo almennur og rót-
gróinn er þessi hugsunarháttur
orðinn.
Það er einmitt þetta, sem
gerir svo erfitt að fást við
þennan þátt verðbólgunnar. Það
þarf hugarfarsbreytingu, og
hugarfarsbreyting kemur ekki
nema sem aðlögun að öðrum
nýjum viöhorfum. Þess vegna
hefur veröbólga af þessu tagi
ævinlega endaö i efnahagslegu
hruni af einhverjum toga. Þá
fyrst hefur verið unnt aö byrja á
ný á heilbrigðum grundvelli.
Markmið okkar hlýtur að vera
að þaö gerist ekki hér. Markmið
okkar hlýtur að vera, að koma
efnahagslifinu á heilbrigðan
grundvöll AN ÞESS AÐ KOMI
tilhruns. Við veröum aö útrýma
verðbólguhugsunarhættínum
áður — eða samhliða —
útrýmingu verðbólgunnar.
Ein þeirra leiða, sem gæti
virzt fær að þessu marki, er að
lögfesta langtimaáætlun um
hjöðnun verðbólgunnar. Aætlun,
sem gerði ráð fyrir að útrýma
henni stig af stigi í fyrirfram
ákveðnum áföngum. Eftir
ákveðið timabil, t.d. fimm ár,
verði náð fyrirfram ákveðnu
verðbólgulausu ástandi.
Aætlunin geri ráð fyrir hægfara
aðlögun að þessu ástandi, þar
sem smátt og smátt verði ein-
angraðir og útilokaöir þeir
þættir efnahagslifsins, sem
leiða til og viðhalda ávanaverð-
bólgu. Aætlunin geri ráð fyrir
nýrri fjármagnsuppbyggingu,
þar sem útilokaður sé mögu-
leikinn af verðbólguhagnaði og
jafnframt að unnt sé að komast
af án verðbólguhagnaðar.
Aætlun geri ráð fyrir fullnægj-
andi ráðstöfunum til þeirra
breytinga á f járhagslegum
samskiptum manna, að unnt
verði að standa við fjárhags-
legar skuldbindingar án verð-
bólgu, þar á meðal launaskuld-
bindingar.
Vitundin um ákveöið skil-
greint ástand fram i timann
gerir hugarfarslega aðlögun
mögulega, jafnframt þvi að það
gerir hana nauðsynlega. Sú
hugarfarsbreyting þarf að hafa
farið fram áður en sjálf
breytingin á sér staö, eða i
siðasta lagi jafnhliða, annars
verður breytingin brotin á bak
aftur, eins og ævinlega hefur
gerzt á undanförnum árum,
þegar gerðar hafa verið til-
raunir til þess að hamla gegn
verðbógunni.
Ég tek hér eitt dæmi til
frekari skýringar. Ég leyfi mér
að einfalda málið, og tek dæmi
af einum einstaklingi. Til þess
að gera dæmið sem almennast
vel ég dæmi af manni, sem
hyggst koma sér upp húsnæði.
Það þurfa flestir að gera, og er
það dæmi þar að auki mjög ein-
kennandi um þá hagsmuni, sem
menn telja sig hafa af verðbólg-
unni.
Sá sem hyggst koma sér upp
húsnæði sér strax fram á, að
bað er algjörlega ókleift. Hann
mun þurfa meira en helming
tekna sinna til þess að greiða
vextiogafborganir.Slíkt eref til
vill gerlegt um mjög skamman
tima, en til frambúðar er það
útilokaö. En þá er það sem
verðbóglan kemur til sögunnar.
Með þeirri veröbólguþróun, sem
veriö hefur, hverfur megin-
þungi vaxta og afborgana á tíl-
tölulega skömmum timaog eftir
fá ár er orðinn leikur einn að
fást við greiðslur vaxta og
afborgana.
Þessi maður hlýtur að leggja
allt kapp á aö berjast gegn
stöðvun verðbólgunnar. Hann
leggur alls staðar, þar sem hann
fær þvi við komið , lóð á þá
skálina að viöhalda verðbólg-
unni, það er honum hrein efna-
hagsleg nauðsyn. Einn maður
má sin að visu ekki mikils, en
samanlagðar þær tugþúsundir
manna, sem hafa byggt fjármál
sin upp á svipuöum grunni, hafa
afl til þess aö koma i veg fyrir
stöðvun verðbólgunnar, og þær
hafa gert það og þær munu
halda áfram að geia það, að
öðru óbreyttu.
Aætlun um að losna út úr
þessum vitahring yrði að
byggjast á eftirfarandi atriðum
1) Að lækka kostnaðarstig hús-
bygginga mjög verulega. Til
þess að það megi verða þarf all-
langan aðlögunartima, en það
er algjör forsenda þess að hægt
séað ná unandiárangri á öðrum
sviðum. 2) Að endurskipuleggja
fjármögnun byggingariðnaðar-
ins frá grunni og lækka vexti.
þannig að greiðsla vaxta og
afborgana af húsnæði verði
viðráðanleg þegar i upphafi. 3)
Að verðtryggja að fuilu allt fjár-
magn, bæði nýtt og eldra. til
þess að koma algjörlega i veg
fyrir hugsanlegan hagnað af
áframhaldandi verðbólgu. Þessi
atriði öll þurfa að hafa komið til
framkvæmda þegar verð-
bólgunni linnir.
Ég vona að þetta einfalda
dæmi sé nógu skýrt til þess að
gefa i skyn hvað átt er við með
tillögunni um langtimaáætlun
til útrýmingar verðbólgunni.
Menn skyldu þó gera sér grein
fyrir þvi, að i raunveru-
leikanum er ekki um neitt ein-
falt dæmi að ræða. verðbólgu-
hagsmunirnir eru margslungnir
og teygja sig viða, og það þarf
mikil rannsókn að fara fram
áður en komizt er fyrir allar
rætur hennar.
En ég hygg að skynsamlegt
væri að skipuð yrði nefnd hinna
hæfustu manna til þess að rann-
saka þessi mál til hlitar og
undirbúa lagafrumvarp um
stöðvun verðbólgunnar i
áföngum og um þær undirstööu-
breytingar á fjármálalifi
þjóðarinnar, sem þvi verða
óhjákvæmilega að verða sam-
ferða.
Það mun gera öllum tillögum
i þessa átt örðugt uppdráttar. að
þeir sem lita þær augum. hafa
flestir tileinkað sér þann
hugsunarhátt, sem stuðlar að
viðhaldi verðbólgunnar. Þessar
tillögur erú andstæðar þeim
hugsunarhætti. þær eru and-
stæðar rikjandi hugsunarhætti.
— og þess vegna væntanlega
litils virði.