Fréttablaðið - 11.12.2005, Blaðsíða 22

11. desember 2005 SUNNUDAGUR22
Miðað við hversu lítið raunverulegt notagildi gull hefur er merkilegt
hversu mikil þýðing málmsins
hefur haft alla tíð. Allt frá tímum
Egypta hefur hann verið notaður
til skrauts og helgihalds en löngu
síðar fékk gullið hlutverk gjald-
miðils sem það hefur haldið alveg
fram til dagsins í dag. Gullgerð-
armenn miðalda lögðu grunninn
að nútímaefnafræði í leit sinni að
ódýrri framleiðsluaðferð málms-
ins gyllta og landkönnuðir í vestri
voru að miklu leyti knúnir áfram
af gullþorsta.
Táknrænt gildi gulls er ekki
síðra. Giftingarhringurinn tákn-
ar eilífð og óforgengileika og
hvort sem um er að ræða Óskars-
verðlaun eða Ólympíuleika fær
sigurvegarinn styttu eða pen-
ing úr gulli að launum. Græðgin
eftir auði getur þó orðið of mikil
eins og gullkálfsdans Gamla
testamentisins ber vitni um.
Geysistór gullkúla
Gull er reyndar býsna algengt í
náttúrunni en yfirleitt er það að
finna í svo litlum mæli að vinnsla
þess borgar sig ekki. Stundum
finnst gull í allstórum klumpum en
það má þó vinna úr jörðu þar sem
magn þess í berginu er ekki meira
en 0,5 grömm í hverju tonni.
Þótt gullvinnsla hafi tíðkast
frá ómunatíð er talið að 75 pró-
sent alls þess gulls sem unnið
hefur verið úr jörðu hafi verið
grafið upp á síðastliðnum hundr-
að árum. Þessi gyllti málmur er
afar endingargóður og nánast allt
það gull sem fundist hefur frá
upphafi er enn í umferð. Talið er
að ef öllu þessu gulli væri hnoðað
í kúlu væri þvermál hennar samt
ekki meira en 27 metrar. „Megnið
af gulli heims er samt í einhverj-
um vörslum og hirslum seðla-
banka og safnar þar ryki,“ segir
Gylfi Magnússon, dósent við við-
skipta- og hagfræðideild Háskóla
Íslands.
Suður-Afríka hefur frá því í
lok nítjándu aldar verið mesta
gullframleiðsluland veraldar
en árið 1970 fóru sjötíu prósent
heimsframleiðslu á gulli fram
þar, rúmlega þúsund tonn. Hún
hefur þó dregist saman á síðustu
áratugum. Kanada, Bandaríkin
og Ástralía eru jafnframt auðug
af gulli.
Tannfyllingar og tæknibúnaður
Gull er einhver mýksti málmur í
heimi og það má teygja svo mikið
að úr einu grammi má búa til þynnu
sem er heill fermetri. Því verður
að blanda það öðrum málmum, til
dæmis silfri eða kopar.
Góðmálmurinn gyllti hefur
vitanlega verið notaður í myntir
frá fyrstu tíð, svo ekki sé minnst
á skartgripi. Sökum mýktar sinn-
ar og tregðu til að bindast öðrum
efnum er það fyrirtaks tannfyll-
ingarefni. Gull er auk þess góður
rafleiðari og því er það notað í
raftæki og víra af ýmsu tagi. Gull
er svo og að finna í tölvum, fjar-
skiptatækjum og öðrum hátækni-
búnaði en það er einnig notað í
flókinni lyfjagerð, t.d. krabba-
meinslyfjum. Þar sem gull er
bragð- og skaðlaust eru gullþynn-
ur notaðar til skreytinga í matar-
gerð og efnið er jafnvel sett út í
drykki.
Þótt notagildi gulls sé því vissu-
lega fjölbreytt er samt ekki hægt
að segja að það sé jafn ómissandi
og verðminni jarðefni eins og olía
og járn. Gylfi segir að hagnýtt
gildi gulls og demanta sér harla
lítið. „Aðallega eru efnin verðmæt
vegna skrautgildisins og vegna
þess að fólk trúir því að þau verði
verðmæt áfram. Það er hins vegar
ekki þannig að það sé einhver skort-
ur á gulli sem heldur uppi verðinu.
Í raun og veru er til mun meira gull
í heiminum en þarf til að fullnægja
þörf fyrir skrautmuni.“
Hagkerfi á gylltum fæti
Sem gjaldmiðill á gullið sér langa
sögu. „Fyrstu peningarnir voru
gullmyntir og peningaseðlar eins
og við þekkjum þá voru í upp-
hafi ávísanir á gull eða aðra góð-
málma,“ bendir Gylfi á. „Ef rétt
var að málum staðið gáfu seðla-
bankar ekki út meira af peninga-
seðlum en þeir áttu gull fyrir.“
Að lokinni síðari heimsstyrj-
öld var tekið upp fastgengiskerfi
í heiminum, kennt við Bretton-
Woods, en þá var bandaríkja-
dalurinn gulltryggður og aðrir
gjaldmiðlar voru með fast gengi
með tilliti til hans. „Svo riðlaðist
þetta kerfi allt saman á 7. ára-
tugnum þegar Bandaríkjamenn
fóru að fjármagna Víetnamstríð-
ið með hressilegri seðlaprentun.
Þingið heimilaði ekki fjárveit-
ingar sem til þurfti til að standa
undir stríðsrekstrinum en forset-
inn réðist samt í útgjöldin með
peningaprentun sem var mun
umfangsmeiri en gullforðinn gat
staðið undir. Að lokum tók Richard
Nixon dalinn af gullfætinum,“
segir Gylfi og lauk þar með þessu
skeiði í hagsögunni.
Gullforði Íslands
Þrátt fyrir að gullfóturinn heyri
sögunni til eiga flestir seðlabank-
ar heimsins talsvert af gulli í
sínum fórum. Að því er árskýrsla
Seðlabanka Íslands fyrir árið 2004
hermir átti bankinn í lok síðasta
árs 63.855 únsur gulls, eða rétt
tæp tvö tonn. Þrátt fyrir þyngd-
ina tekur gullið lítið pláss, eða hér
um bil jafn mikið og hefðbundið
sjónvarpstæki. Verðmæti þess
er hins vegar talsvert meira því
miðað við heimsmarkaðsverð á
gulli í dag, sem hefur ekki verið
hærra í aldarfjórðung, meðal ann-
ars vegna hás orkuverðs og lágs
gengis Bandaríkjadals, fengjum
við rúman 2,1 milljarð fyrir það.
Þessi upphæð er samt aðeins um
þrjú prósent af gjaldeyrisforða
þjóðarinnar.
Ólíkt því sem margir halda er
gullið ekki geymt í hvelfingum
Seðlabankans heldur sér Eng-
landsbanki um vörslu þess fyrir
okkur. Fyrir hönd Seðlabankans
lánar Englandsbanki gullið, eða
öllu heldur tryggingu út á það, til
þeirra sem á því þurfa að halda og
höfum við örlitlar vaxtatekjur af
því sem vitaskuld eru greiddar í
meira gulli. Þannig jókst gullforði
okkar um 616 únsur á síðasta ári,
þar af voru 199 únsur keyptar
sérstaklega en 417 komu í formi
vaxtatekna, jafnvirði þrettán
milljóna króna.
Notist í neyð
Þar sem gullforði seðlabankanna
skiptir ekki sköpum fyrir alþjþóða-
hagkerfið segir Gylfi sáralítið vera
selt úr honum eða bætt við. „Flestir
vildu mjög gjarnan losna við hann
og fá einhverjar gagnlegar eignir
fyrir en það er samkomulag um
að seðlabankar heims hrófli sem
minnst við gullforða sínum því
færu þeir að selja gull í stórum stíl
myndi gullverð augljóslega hrynja.
Þetta er þvílíkt magn að enginn
gæti nýtt allt þetta gull.“
Engu að síður er almennt talið
gott að eiga gull til að grípa til
í neyð þar sem því er auðvelt að
koma í verð og það hefur raun-
verulegt gildi, ólíkt peningaseðlum
sem eru einungis pappír. Á tímum
kreppunnar miklu á fjórða ára-
tug síðustu aldar flýtti fólk sér að
skipta sparifé sínu í gull og hafði
það svo neikvæð áhrif á gengið
að Roosevelt forseti bannaði gull-
söfnun, nema í formi skartgripa.
Þessu banni var ekki aflétt fyrr en
1975 en þá hafði gullfóturinn verið
afnuminn. Á sama hátt snarhækk-
aði heimsmarkaðsverð á gulli í
kjölfar hryðjuverkaárásanna 11.
september 2001 en þá skapaðist um
tíma mikið óvissuástand í alþjóða-
hagkerfinu.
Gull hefur þannig haldið gildi
sínu í heiminum hvað sem öllum
breytingum á alþjóðasamskiptum
og viðskiptum líður. Eftirspurn
eftir fallegum skartgripum helst
svo auðvitað alltaf stöðug enda fóru
ríflega sjötíu prósent heimsfram-
leiðslu síðasta árs í gullhringa,
keðjur og úr af ýmsu tagi. ■
SEÐLABANKI ÍSLANDS Gullforði Seðlabankans er ekki geymdur í húsakynnum hans við
Kalkofnsveg heldur í Lundúnum. Gullið tekur þar jafn mikið pláss og sjónvarpstæki af
hefðbundinni stærð. MYND/
Gullið er konungur góðmálmanna
GULLIÐ GLÓIR Talið er að ef öllu gulli sem framleitt hefur verið í heiminum frá upphafi væri hnoðað í kúlu væri hún aðeins 27 metrar í
þvermál. 75 prósent alls þess gulls hefur verið grafið úr jörðu á síðustu hundrað árum. NORDICPHOTOS/GETTY IMAGES
North Face í jólapakkann
GYLFI MAGNÚS-
SON „Megnið af
gulli heims er í
vörslum og hirsl-
um seðlabanka
og safnar þar
ryki.“
MYND/GVA
GULLFORÐI NOKKURRA RÍKJA
Flest ríki heims geyma einhvern
hluta gjaldeyrisforða síns í gulli sem
grípa má til ef allt annað þrýtur.
Alþjóðagullsambandið (World Gold
Council) heldur skrá yfir gjaldeyris-
forða þeirra ríkja sem á annað borð
gefa slíkt upp.
Bandaríkin 8.133 tonn
Þýskaland 3.427 tonn
Frakkland 2.892 tonn
Kína 600 tonn
Rússland 386 tonn
Svíþjóð 155,4 tonn
Danmörk 66,5 tonn
Finnland 49,1 tonn
Ísland 2 tonn
Malta 0,1 tonn
Áform um gullvinnslu í Þormóðsdal sýna svo
ekki verður um villst að gull heldur gildi sínu
hvað sem tautar og raular. Sveinn Guðmarsson lét
glepjast af góðmálminum gyllta og komst að því
að gullforði Seðlabanka Íslands er metinn á rúma
tvo milljarða króna.