Mánudagsblaðið - 18.10.1948, Blaðsíða 3

Mánudagur 18. október 1948
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
3
Nýir iímar —
Nýtt tmatal
I undanfarin 9.000 ár hefur
maðurinn verið ao endurbæ^a
tímatal sitt öoru hverju. Hef-
ur það vaidið mesturn erfiðleik-
um, ao fá tímatalið til þess ao
vera i senn nákvæmt og í sam_
ræmi við árstíðirnar og um leið
svo einfalt og regiubundið, að
allur almenningur gæti'notast
við þáð í daglegu lífi sinu. Ekki
hefur þetta fylliiega tekizt enn-
þá og þarf ekki að minna les-
andann á algengustu dærai
þess, svo sem misjáfnan daga
fjölda hinna ýmsu mánaða.
Fyrri á tímum, þegar líf maríiia
var tiltölulega óbrotið ,miðað
við þao, sem nú er, olli þetta
ekki neinum tilfinnanicgum ó-
þægindum, cnda liðu margar
aldír miili þess, að nokkrar
verulegar lagfæringar væru
gerðar. Þannig var hið núver-
andi tímatal okkar Islcndinga,
Grcgðriusarlimtatal (eða „nýi
stíli“) ekki t-skið upp hér á
landi fyrr en árið 1700 og haíði
þá .gamli stíll“, sem kenndur
var viu Cæsar, verið hér ósiit-
ið frá því á 12 öld. Má -go:a
þe.’Js, að þegar Gregorius páfi
lét ráíta tímatalio árið 1582,
var skékkjan orðiu 10 dagar,
sem munaði milli þess tírna sem
tímatalið sýndi, og þess tíma,
sem raunverulega var iiðinn.
GaSlar áferanái
fsMafals
Stiörnufræðingar - fundu
snemma, að það t:kur jörðina
365 dagá og tæþár 6'' sUtndir
að snúast kringum sólina og
þessi árlegi gangur jaroarinnar
er grundvöllur aimanaksársáns,
sem vér þekkjum. Á fyrri dög-
urn Egypta og Rómverja var
árinu skipt niður í daga, mán-
uði og, árstíðir. Almanaksárið
var þá alitaf hið sama. Það var
ekki fyrr en Konstantin mikli
k'óni á fót 7-daga vikunni, að
álmanakio missti stöðugleik
sfnn ’óg várð jafnbreytilegt og
það cr enm dag. Þar eð talan
7 g - ,:;r 'nvorki upp í 3G5 né
37 i Uirwikufjöldinn í venju-
legu 3C>3-daga ári og 388-daga
RBUR TIMATALIHU BREYTT?
Lögri
vjrk
iiig ýmissa
talimi almennmgi til hagræðis
■eyta tÍRia-
valdandi, að Alþjóða verkalýðs
sambandið í Geneva 1936 sam-
: u.yktun um „að núver-
-idi tímatal sé mjcg ófullnægj-
ndi frá fjárhagslegu, félags-
Iicgu og trúarlegu sjónarmiði"
:>g benti á þörfina fyrir end-
urskoðun.
að sigrast á fastheldni manna
/ið vanann.
En, eins og áður er getið, þá
eru ölJ viðskipti manna á nieðal
orðin svo margbrötin nú á dög-
um, að h.ið óreglubundna og
gallaða timatal, sem tíðast lief-
ur, veldur alvarlegri trufJun á
grcioum gaugi verzlunar, fjár-
mála, stjórnár og laga og er
ýrnsum stéttum, t. d. bændum
og verkamönnum beinlínis i 6-
hag.
hinum ýrnvu ko'tl.r.ra, sern tíma
talsb . kr láuiidi 5 . d •
ir hverja grein og hverja stétt
út af fyrir sig, en fyrst rnun
skýrt frá í-hverju breytingin sé
fólgin.
Til sð byrja mcð ev ta’.an
334 tekin í stað 365 cg lögð til
grundvallar fyrir einu alman-
aksári. Hefur þetta í för með
sér, að mogulegt er n.r að
skipta árinu í jafnlanga fjórð-
unga, 91 dag hvern, sem áður
var ekki, þar eð 4 ganga ekki
'ipp í 365 eða 366 (hlaupári).
Síðan er fyrsta mánuði hvei'S
fjórðungs úthlutáð 31 degi,
en hinurn tveimur 30 hvorum,
avo að við fáum ákvcðna taláa
röð 31, 30, 30, endurtckna reglu
iega fjórum sinnum á ári.
Veroa janúar, aprll, júli ,.og
olctóber 31 dagur hver, en hiu-
ir allir mánuðirnir 30 dagar
hver.
Næst er svo hvert ár —og
þar af leiðandi hver ársfjórð-
ungur — látinn. byrja á sunnu
dégi, þeim degi, sem venjulegt
hefiir verið að láta byrja vik-
una. Þietta verður til þess að
sami mánaðardagur lendir á
sama vikudegi ár hvert — svo
að við erurn þarmeð laus við
bessar eilifu tilfærslur. Hátíð-
isdögum hvers lands mætti þá
skiþa niíur á mánudaga, svo að
frídagur af öilum löndum sem
tækju upp liið nýja tímat.al.
Mannkynið ætti þar sameigin-
legan hátíðisdag, nokkurskon-/
ar aulcreitis laugardag, sem
helgáður yrði, að því er vonað
er, málstað einingar og mann-
kærleika.
Einnig verður ao reikna nreo
öðrum innskotsdegi, hlaupaárs-
dag, sem v:!rið hefur 29. febrú-
ar fram tii þessa. Þessi dagur,
fjórca hvert ár, er nauðsynieg-
ur til þess að bæta upp þær 5
stundir 48 mínútur og 46 sek-
untur, sem útreikningur stjörnu
fræðinga hefur sýnt, að eit.t sói-
ár hefur umfram 365 daga. Al-
þ.mða tímatalið setur h'.aupárs-
dag í Ick júní, nákvæmk«ga í
mitt ário — svo að jafnvægið
er óraskað. Einnig hann yrði
auka-laugardagur cg alþjóðleg
ur fridagur.
Þetta erú þá alJar breyting_
arnar. Þær eru cins fáar og
hægt e-r að hugia sér. Engin'
gagngjör umskipli frá því sem
áður var — eins og t. d. 13
máuaða árið, sem um tíma var
allmikið rætt um; engin til-
raun er gerð tfll þess að br:yia
undirstöðu einingum dags, viku
eoa mánaðar eins og þær eru
í núvernndi tímatali. í fyrsta
sinni í sögu mannsins er fundið
kerfi, sem samstiilir hinar ýmr.u
tímaeiningar — dag, viku, mán
uð. Þær sameinast allar þrjár
í lok hvers fjórðungs.
Kostii liiriS ssýja
tímaSals
Fyrir iðnað
Tökum scm dæmi fyvirtæki,
scm er starfrækt i mörgum
dcildum. Ein deildin :r skipuð
dáglaunamönnum. Önnur hefur
fásta slarfsmeiirí, sem fá láun
só greidd samkvæmt vikuleg-
um eða hálfsmánaðarlegum út-
reikningum. Þriðja, sem sér
í lek livers fjórðungs eSr
hálfs árs mundu framkværnda
stjórar fyrirtækisins koma
saman og skoða deildarskýrsl
ur. Áætlanir yrðu gerðar og
yáihagsskýrslur gefnar út á
grundvelli nákvæms o'g auð-
velds samanburðar millí fjórð-
ung.3, liálfs árs eða ársbilanná,
enda þótt fyrirtækið hafi r.otao
misraunandi timariningar S
hverri deild sinn-k Hver dcild
gæti miðað framkvæmdir sir.ar
við eigin þárfir; mcð dag', viku-
eða mánaðargrundvöll, án þess
á nokkurn hátt að fórna hinu
nýfengna samræmi.
Npkkuð í þessa átt ha.fa
tvær stcrar iðngreinar þegar
gert — kvikmyndaiðnaðurinn
pg útvarpið. Gera þau sanrr.
inga sina fyrir 13-vikna árs-.
f jórðunga með aúðsénum hagn-
aci.
Iðnfyrirtæki ættu að heimta
áreiðanlegt ag lia'gkvæmt timá-
tal ,sem hægt c-5 að gcra; sara-
anburð eftir og þar sem frídag
ar komi á sama vikudegi og
mánaoardegi hvert ár.
Fulltrúar iðnaðarins hafa
begar viðurkennt þörfina og
hagræðið við hið Alþjcðlega
tímatal.
Brezku verzlunarráðin þrjú
(London. British og Empjre)
hafa látið í ljós fylgi sitt vio
breytinguná. í Ameríku baía
verzlunarráð New York ríkis
og St. Louis borgar gert lúð
sama. Víðsvegar um heirn hafa
iðnleiðtogar lýst sig fúsa ti) að
!já málinu stuðning.
Fyrir verkálýðiim
Alþjöðlega tímaralið mund;
vera verkamanninum mciri á-
vinningur en fleztum öorum.
Tökum t. d. frídsgan.i. Þogar
frídagarnir færast til um Yík-
uría, k:mst verkamaðurim að
raun um, a.ð ákveðin siíel’t Jt-
rekuð vandarnál i srmo.'iii.'i vj »
la.m, fri og árátfðo"!nnij vcic-
Fyrir : tjórnin.i
Það þarf ekki mikið ímyndun-
arafl til þess að sjá hvert hag-
ræði það væri þeim, sem ráön
örlögum heilla þjóða að tíma-
talíð væri endurbætt. Hinar
raaigþætíu skýrslur, sem hinar
ýmsu stjórnardeiídir þurfa á
að halda .frá niissiri til miascr-
io og frá ári til árs geta orðiö
harla flóknar eoa ónákvæmar,
þsgar lengd fjórðunganna er
breýtileg, eða t. d. fjöldi laug-
ardaga í mánuði getur verið 4
eða 5 og laugardagstölur geiga.
þnr af leioandi til um 25%.
Það má g:ta þe.:s, að þær liag-
skýrslur, scm fyrir eru, ór.ýt-
ast ekki, þó að Aiþjóða tíma-
talið vrci tekið upp, því að !ag-
færing þeirra i samræmi við-
breytinguna er svo cinföld, að
megnið af gögnum þeim, sem
þegár hafði verið safnað, verð_
ur cíuir sem áður hægt ao nota.
Fyrir réttvísina
Þaó eru tveir kostir ”ið AI-
þjóða tímatalið, sem eiga rér-
stakt erindi til logfræðinga.
þeir ::ru a) skipting ársins í ná-
kvænilega jafnlanga fjórðunga
og b) það, að mánaðardagtal
ber ailtaf upp á sama yikuclag.
Orðið ,,ár“ þýðir lögfræði-
lega 12 mánuði og „hálft ár“
6 raánuði, „ársfjórJungur“ þrjá
mánuði
En eftir núverap.di tímatali
eru þessar skýrgreiningar óná-
kvæmar. Fyrri hehningur árs-
ins er 181 dagnr, hinn síðari
1S5 dagar. Fyrsti ársfjórðimg-
ur er 00 dagar, annar 91 dag-
ur, þriðji og fjórði 92 dagat
hvor. Stytzti mánuðurinn er
þremur döguin styttri cn sá
lengsti, o. s. frv.
Eftir Alþjóðatímatalinu.
mundi hvor árshclmingur hafa.
uákvt'.’-.u'-ega scx márniði, 26
vikur og 182 daga; hver fjórð-
ungur nákvæmlega þrjá rnán-
uoi, 13 vikur, og 91 dag. Kver
lilais .pári, aldrei orðið heil tala.
Su 1 icila' tal a, sem næst kerast,
er i Cll ’J. 2 vikur teljasc að-
• ■[ ' 364 d'í 'gar, svo a5 einn
dS/Fl ;r ætíð afgangs á
vfenj if v-;úm árum og tveir á
hlar pcnun. Verður þvi að fá
■ lokada
uo ; ii :ii Ui’ íjj ■ jua-
arv; ■ •^ r.ýja árciins, en ?*A' því
leiðí r hinar óþægilegu tilfærsl-
Uí* 'i i. •' lög’um vikunnar frá eimi
ári ‘ c ánnars, eins og menn
mu: ;i • kann: at við ekki, livað'
síz: f á því, livað þeirn gengur
illa að átta sig á, livaða dag
víku afmæli þeirra rnuai
barn i upp á.
V. I allu r hagnaðurmn við
brc;: 'tinguna svona smávægL
legur, þá rnundu auðvitað fJest-
ir sætta uig við núveraiuH Líma
tal. Það þarf mrira en lít.iishátt,
ar .persómileg óþægindi t.il þesa-
hin æskilega langa
ho’g't, í : að þess sem nú er svo
:•'.'••.að frídagar skipta
vikuni í tvsnut, vinnuþiggjend-
nm oi, veitendum báðum til mik
i!s óJiagræðis. Hinn alþjóðlegi
hátíöisuagur, jóladagur 25.
icc,, y •• i á mánudegi ár hvert.
n :ð er orðiö af 365. deg
inuui, munu lesendur spyrja, og
'puð með réttu, því að með þess-
um S'Iaka. degi verður alltaf að
rrikna, hvevnig svo sem tíma_
•i'.iiiuu er fyrir komið. ef það
á a : verða samtaka árstíð-
mn.
Alþjóð'a tímatals sambandið.
irumkv öðulimn að endursltoðun
iimataTsine, hefur fallizt á það
álit sérfróðra manna, að hinn
rökréíti staður fyrir þenna 365.
ciag, sé í Iok desember. Einnig
liefur verið stungið upp á, að
iiann verði skijjaður ulþjóða
um skip eða flutning á vörum,
teliur mánaðarlíma sem grund-
völl. Fjárhagslegur rekstur fyr-
irtækisins í heild, þar í innifal-
ið tckjur, hlutbréfagróði, sfeatt
greiðsla og almennar skýrs'ur
®r yfirleitt reiknaður á fjórð-
ung3 eða'hálfs ára crundvel’i.
Hiaar ýmsu deildir þe -.v.a fyr
irtækis, liljófa. óhjákvremiléga'
að vinna með óskyldar tíma-
einingar sem grundvöll, Stöðug
ar lagfæringar verður að gera,
því að sífelldur ójöfnunður er
niilli dagsins, vikunnar, mánað
arins og ársfjórðungsins. Sam-
ræmi er ekki óhugsandi, cn það
•3i’ rniklu erfiðara en vcra þarf.
Alþjóða tímatalið nnmdi
rétte þenna ójöfnuð cg koma
á reglu, stöðugleik og jafnvægi.
Peningar, tirni og vinna mundi
sparast og allar greinar fram-
leiðslunnar ’ aukast.
ur að ley sa á mismi xxih:
hvert ar. Ef honum . er
clagka up, verður ha v:i :
til greina skeroingu þá ;
sínu, : gém frídagurin n vc.
en vi S núvcraadi tímaf
u r ha an að gera þ: * 11 a
irmna: '.di hátt frá ári
eítir því hvaða d:- g v
fríclagurinn er. Df' n'aan lu-'
mánaoarkaup, verðrír haun
vinna þrem dögiirn lcngi;r í
janúar lréldur en í febrv. -v '
'ir oaraa kaup. Auðvitað pe.ð
jafnast upp“ —en setjum r.v'
að liann skipti um vinnu.
Þetta er cf til vill ekki rtm -
vægHsgt, cn, það kostr.i' ci:k-
ert að breyta þvi og eyða þtvin
ig ýmsum samskonar lciðir.Icg-
um óþægmdum.
En það cru stærri hagsmuna.
mál í húfi heldur cn þetta, og
það -voni þau, sem urðu þess
mánuður mundi hafa 28 virka
daga aul? sunnudaga, Þessi jöfn.
uður og regla mundi aúðsjáarí-
lega koma í veg ■ fyrir rnr.rgs
konor Ingaiega árekstra, sem
stafa af tirnatals misskiluingi
cða örðug’cikum.
Vcgna hins óreg’ubundaa cg
• verðúr að ccgja
t. d. „fyrsta þriðjudag cfth
fyrzta mánudag“ í tilteknum.
mánuði, cr greina skal hvaða
dag ákveðinn árlegur viSburðúr •
skuli eiga sér stað. Dómsstóla-
störf byrja venjulega á fyrsta
i'.iáiinðnr. T. cl. gæti hæsli-
réttur tiikynnt, að rétturinn
taki aftur til starfa fyrsta
mánudag í október Það gætí
auðvitað onðið breytilegur mán
aðardagur samkvæmt núver_
andi tímatali. Það mundi gera
Framhald á 7. síðu.