Mánudagsblaðið - 25.10.1971, Qupperneq 5

Mánudagur 25. október 1971
Mánudagsbiaðið
5
Lowell Thomas
100 hjákonur — endurnýjun árlega — 10 þús.
hvítir hestar — CtrúScg ntcnning í ríki Khans
Marco Polo var athlægi fyrir 7 öldum — I dag eru ferðasögur hans, frásagn
ir af hirðlífi Kublai Khan stórkostlegustu ferðafrásagnir veraldar —
Evrópumenningin var skuggi hjá kínversku veröldinni —
Það kemur srundum fyrir þegar
einhver kynnir mig í samkvæmum,
þá segir hann gjarna „má ég kynna
Marco Polo nútímans.” Eg tek
kynningunni með mestu eða algerri
auðmýkt. Ferðir mínar, þótt mrag-
ar séu og breytilegar, fölna alltaf
þegar þær eru bornar saman við
hin stórkostlegu þrekvirki og spenn
andi æfintýri mesta ferðalangs, sem
nokkru sinni hefur lagt af stað
til fjarlægra staða.
Fyrir nákvæmlega 700 árum
lagði hinn 17 ára Marco Polo af
stað frá Feneyjum til Cathay
(Kína). Flann eyddi næstu 24 árum
í að rannsaka heim, sem var eins
fjarlægur Evrópumönnum þeirra
tíma og stjörnurnar eru okkur í
dag. Og sögurnar sem hann kom
með til baka og seinna komu út í
bókarformi, eru enn þær mest hríf-
andi ferðafrásagnir sem hafa heyrzt.
HINN MIKLI KHAN
Það var faðir Markos, Nicoló
Polo, sem kveikti í huga Marcos
eldmóðinn til að skoða hið óþekkta.
Polo-fjölskyldan var mikil kaup-
sýslufjölskylda sem ferðaðist víða
um hin nálægari Austurlönd, verzl-
andi með allskyns framandi varn-
ing, silki, kryddjurtir, dýrmæta
steina, feldi, fílabein og gull. En,
það sem þeir verzluðu um milliliði,
þá var uppruni þessa varnings óljós
lega sagður frá Indlandi, Síberíu,
Kína o. s. frv., þeim með öllu ó-
kunnugur.
Árið 1260 upphófu þeir Nicoló
og bróðir hans Maffeo, ferð, senni-
lega eins mikið af forvitni og gróða
áhuga, sem vegna dutlunga örlag-
anna, átti eftir að taka þá níu ár,
og heimsækja m.a. Kublai Khan,
kongung Tartaranna og Keisara í
Kína. Veldi hins mikla Khans var
hið mesta sem þekktist í heiminum,
náði frá íshafinu að Indverska haf-
inu, frá ströndum Kyrrahafsins að
bökkum Dónár. Kublai Khan hafði
erft þetta ríki frá afa sínum, hin-
um voðalega ræningja og ruplara
Genghis Khan. Þó sagt sé að
Kublai Khan hafi verið minni villi-
maður en afi hans, þá var hann
samt valdamesti og mest ógnvekj-
andi þjóðhöfðingi veraldar. Það var
þessvegna, að Polo-bræðurnir voru
talsvert uggandi þegar þeir komu
í höll hans.
MARCO HEFUR FERÐIR
En hinn mikli Khan, sem aldrei
fyrr hafði kynnzt Evrópumönnum
tók á móti þeim með mikilli virð-
ingu og spurði þá í þaula vun Ev-
rópu og kristna trú. Þegar þeir
fóru, þá Iét hann þá lofa að koma
aftur eins fljótt og mögulegt væri.
Árið 1271 lögðu Polo-bræðurnir
enn Iand undir fót frá Feneyjum
áleiðis til Peking og tóku nú með
sér hinn 17 ára Marco.
Polo-bræðurnir ferðuðust á hest-
um, kameldýrum, jakuxum, galeið-
um og — oft — á fæti. Þeir fóru
um brennandi eyðimerkur, eins og
hina ömurlegu Gobi-eyðimörk.
klifruðu fjöll og snævidrifna tinda
allt í 20 þúsund feta hæð. Oft
Lowell Thomas, hefur um
árabil, verið heimsþekktur
fyrir ferðamennsku sína og
æfintýri, auk þess sem
hann er bæði sjónvarps-
maður og útvarpsmaður.
Hann hefur ritað um 50
bækur.
seinkaði þeim í æðisregni, flóðum,
sandstormum og skriðum. Veik-
indi seinkuðu þeim líka og Marcoc
varð svo veikur að bræðurnir urðu
að fresta ferð sinni um heilt ár í
Afghanistan. Staðbundnar óeirðir
og stigamannaflokkar stöðvuðu
ferð þeirra svo þeir urðu að taka
fjölmarga útúrkróka.
VEIGAMESTA NESTIÐ
Þrátt fyrir allt, þá varðveitti
Marco Polo veigamesta veganestið,
sérlegan þrótt og skapgerð og hlaða
af nótubókum. í bækurnar færði
hann af einstakri nákvæmni Iýs-
ingar af hinu undarlega og fram-
andi fólki og dásamlegu fyrirbrigð-
um sem fyrir augun bar, en hann
var fyrsti Evrópumaðurinn, sem
basði sá og skrifaði um það. Þótt
honum fyndist venjur þeirra oft
undarlegar, þá var gestrisni þeirra
næstum alltaf takmarkalaus.
Til dæmis, þá var einn þjóð-
flokkurinn, sem fór út í öfgar í
þessum efnum. Eins og Marco
sjálfur lýsir því, þá buðu karl-
mennirnir þeim í heimili sín og
„gáfu konum sínum, dætrum, systr-
um og öðrum kvennmeðlimum fjöl
skyldunnar strangar fyrirskipanir
um að bjóða og fullnægja gestun-
um í öllum þeirra óskum meðan
þeir sjálfir skruppu í borgina; en
gestirnir bjuggu í húsum þeirra
eins og þeir ættu konurnar sjálfir."
Og ekki, segir Marco í lýsingu
sinni, höfðu konurnar nokkuð á
móti þessu.
KOL — OLÍA ASBESTOS —
KRÓKÓDÍLAR O. S. FRV.
Marco dáðist af er hann sá, „æð-
ar svartra seina, sem, þegar kveikt
var í þeim, brunnu eins og viðar-
kol og veittu talsverðan hita" (kol)
— „efni sem gaus úr jörðinni og
var brúkað til ljósa í lömpum"
(olía) og furðulegt efni, sem „hægt
er að spinna í þráð og vefa í fat,
sem ekki brennur, þegar því er kast
að í eld" (asbestos). Hann punktaði
hjá sér spennandi Iýsingar af „hnet-
um á stærð við mannahöfuð, þægi-
Iegar á bragðið og hvítar sem
mjólk" (kókoshnetur). Hann kynn-
ist dýrum, sem vom algerlega ó-
þekkt í Evrópu, og reit um „stærð-
ar höggorma — tíu skref á lengd,
með skolta nógu stóra til að gleypa
mann" (krókódílar) og „tryllt naut,
sem samanborin í stærð, séu líkust
fílum" (jakuxi).
KUBLAI OG MARCO
En allt var þetta smátt í saman-
burði við það sem fyrir augum
bar og Marco reit um þegar hann,
eftir nær fjögurra ára erfiða ferð,
og þeir komu til hirðar Kublais
Khans í Peking. Keisarinn bauð þá
velkomna, með auðsýnilegri á-
nægju, og gatzt þegar í stað mjö
vel að hinum unga Marco. Veitti
honum hvern velgjörninginn á fæt-
ur öðrum, bauð honum í veiðiferð-
ir á baki hinna konunglegu fíla og
kynnti fyrir honum hinn ótrúlega
íburð hallarlífs fyrst í annarri höll-
inni og því næst í hinum mikil-
fenglegu höllum sínum í Peking
og Shangm.
GULLHIRZLUR —
10 ÞÚS.HVÍTIR HESTAR
Það má efast um, að nokkrar
hallir í sögunni hafi nokkurn tíma
skarað fram úr þessum höllum í
auðlegð, íburði og glæsileik; byggð-
ar úr hreinasta tegund marmara og
steini, skreyttur margvíslegum út-
skurði, gyltar og skreyttar með
ómetanlegum listaverkum. Innan
hins mikla garðlands Peking-hall-
anna, sem umkringdir voru virkis-
görðum, 40 feta háum, voru vinjar
sjaldgæfra trjáa sem komin voru
víðsvegar að úr heiminum. Her-
búðir hallarhersins voru alltaf til-
búnar, og hirzlur voru fullar af
auðæfum gulls, silfurs og eðalsteina.
í borginni Shangm, sumarhöll
Khans voru hesthús og beitilönd
fyrir 10 þúsund mjallhvítra hesta.
Þó Marco væri ekki ókunnur
ríkmannlegu Iífi, að hætti Feneyj-
arauðmanna, þá fannst honum hann
vera kotpiltur þegar hann gapti
af undrun að ofbirtu hirðlífsins.
„Hinir auðugu Tartarar" skrifar
hann „klæðast fömm úr gulli og
silki, safalaskinnum, erminum og
öðrum skinnum, öllum hinum rík-
mannlegusm".
KVENNABÚR —
MANNVIRÐINGAR
Auk hinna fjögurra löglegu eig-
inkvenna sinna, þá átti Khan heil-
an skara hjákvenna. Annað hvort
ár, bendir Marco okkur á, þá gerði
hann út sendimenn til að leita uppi
í ríki sínu hundrað eða fleiri feg-
ustu stúlkur til að kvennabúrið yrði
ekki uppiskroppa. Þó er svo að sjá,
að Marco hefði sjálfur lítinn tíma
til daðurs. Hann lagði sig allan
fram til að læra bæði tal og rit-
málið í Kína m. a. mongólsku og
þetta afrek hans hafði svo mikil
áhrif á Khan, að hann gerði hann
að persónulegum sendimanni sín-
um í áríðandi sendiferðum um ríki
sitt. Hann var jafnvel um þriggja
ára skeið yfirmaður hinnar auðugu
borgar Yangchow, meðdepill
vopnaframleiðslu, en undir hana
féllu 24 minni borgir Að lokum
varð hann fulltrúi í keisaralegu
ráðuneyti Khans í Peking.
FYRSTUR EVRÓPUMANNA
Marco skrifaði, hvert sem hann
fór, viðamiklar lýsingar á því, sem
fyrir augun bar og kom þannig
með til húsbónda síns lifandi lýs-
ingar af þegnum hans, hátmm,
venjum og skaphöfn. Þannig varð
hann fyrstur ferðamanna, eða Iand-
könnuða, að varða (merkja) veg
þvert yfir meginland Asíu og sá
fyrsti til að segja heiminum frá
auðlegð og stærð Kína, hinum
miklu fljótum, stóru borgum,
miklu framleiðslu og mannfjölda.
Hann var sá fyrsti sem lýsti lönd-
unum á landamæmm þess, og öll-
um mismun þeirra í trúmálum og
hegðan — sá fyrsti sem færði
Evrópumönnum óma og ilm og
fegurð landanna frá Java til Japan
og Sumötru til Siberíu.
NÚTÍMINN ÁRIÐ 1200
Á sendiferðum sínum fyrir keis-
arann sá Marco Polo auðlegð hinna
miklu borga sem Kublai Khan
hafði annað hvort byggt eða end-
urbætt. Nanking, Yangchow og
Hangchow gerðu evrópskum borg-
um — jafnvel Feneyjum — minnk-
tm, þær virtust skímgar, frum-
stæðar og menningarlausar. Kín-
versku borgirnar glitruðu af hrein-
læti og skipulagi. Breiðir þjóðveg-
ir tengdu þær saman og einstak-
lega dugmikil hestapóstþjónusta
annaðist póstinn. Þær höfðu Iög-
reglu og slökkvilið, almennings
farartæki, uppsteypta þjóðvegi,
skolpræsi undir götunum, og al-
menningsgarða. Peningaseðlar, al-
gjörlega óþekktir í Evrópu, voru
gjaldmiðillinn sem gilti um gjör-
valt ríkið.
HANGCHOW — PARADÍS
Ef dæma má eftir plássinu, sem
Marco eyðir í Hangchow í bók
sinni, þá var hún hin himneska
borg, byggð 1,6 milljón manns.
Marco lagði geysilega áherzlu á að
lýsa henni „sem langfremstu borg
heimsins bæði hvað grandeur og
fegurð snerti, sem gæti orsakað það,
að íbúarnir færu að álíta að þeir
væru í Paradís." Eins og heima-
borg Marcos þá er Hangchow full
af skurðum og kanölum og öfund-
ar og undrunar gætir hjá Marco
er hann bendir á, að yfir skurðina
liggi 12 þúsund brýr „margar
þeirra svo háar, að möstruð skip
HEIMÞRÁ — HÆTTA
í 17 ár vann Marco Polo fyrir
Kublai Khan meðan faðir hans og
föðurbróðir auðguðust á verzlun.
En nú, þar sem keisarinn var orð-
inn yfir sjötugt, þá töldu þeir ráð-
legra að fara að hypja sig. Ef Khan
myndi deyja, sögðu þeir sín á milli,
þá gætu afbrýðisamir höfðingjar
við hirðina gert þessum þrem út-
lendingum lífið grátt. Auk þess
höfðu þeir heimþrá. Þegar þeir
báðu leyfis að halda heim, neitaði
Khan í fyrstu, en seinna lét hann
þó þá fá leyfið en með seimingi,
og jós á þá auð fjár í gulli og
gimsteinum.
ÓÞEKKJANLEGIR
Hin erfiða og hættulega ferð
heim um fjarlægð sem í dag má
fara á nokkrum klukkustundum,
tók þrjú ár. Þegar skip Polo-feðg-
ana kom loksins í höfn í Feneyjum
1295 þá höfðu þeir verið burm í
24 ár. Enginn þekkti þá. Jafnvel
þjónustufólk Polo-ættarinnar neit-
aði þeim um inngöngu í húsið
þeirra — þeir vom fyrir löngu
álitnir dauðir.
Til þess að sýna fram á, að þeir
væru ekki svikamenni, þá héldu
þeir þrír veizlu mikla. Eftir að
hinir vantrúðu gestir höfðu fengið
vín og mat að vild, þá ldæddust
Polo-arnir þrír útslitnum Tartara-
ferðafötum sínum, þvínæst skám
þeir á saumana og út féllu perlur
og gimsteinar. Þegar menn sáu
rúbínana, perlurnar og demantana,
þá sannfærðust þeir að lokum um
að þetta væru þeir — því hver
gat gefið þeim þvílíkar gersemar
nema Kublai Khan.
VANTRÚ FANGELSI
Þegar Marco Polo lagði af stað
var hann óreyndur unglingur, 17
ára, en snéri heim reyndur heims-
maður 41 árs gamall, þekkjandi
þjóðir og lönd sem engan annan
hafði órað fyrir. En þrátt fyrir
hinar lifandi lýsingar á ferðum sín-
um þá trúði enginn hinum ná-
kvæmu atriðum sem hann hafði
skrifað. í mörg ár var hann spá-
maður án heiðurs í eigin landi.
Þrem áruna eftir að Marco Polö
kom heim, þá hófst hið óskaplega
Framhald á 7. síðu.