Tíminn - 01.11.1977, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 1. nóvember 1977
iliHtlUiHf
13
JI
ULLSINS
ÍÚTÍMANS
Rikin við Persaflóa tóku að
þjdðnýta oliufélögin og olíuforðí
heimsins var skyndilega óviss.
Helztu oliulindir heimsins eru á
mesta hættusvæði sem til er.
Púðurtunnan er jafnframt sá
staður þar sem mestu auðlind er
að finna.
Á tuttugustu öld hafa þjóðir
farið í strið til að tryggja sér
aðgang að oliulindum.
Þjóðverjar og Japanir réðust
gegn Rússlandi og siðar Banda-
rikjunum i siðari heimsstyrjöld-
inni til að tryggja sér oliu.
Þegar Bandarikin og RUssland
lentu i hinu svokallaða kalda
striði, geröu Bandarikjamenn
Þjóðverja og Japani að banda-
mönnum sinum, veittu þeim
vernd gegn hugsanlegum árás-
um og seldu þeim oliu. Sú olia
var fengin frá Miðausturlönd-
um. En 1970 féll þetta kerfi um
sjálft sig. Lifsafkoma
Vestur—Evrópu og Japan,
heimsverzlunin og peningakerfi
þjóðanna eiga allt sitt undir
eldsneytinu sem kemur frá rikj-
unum við Persaflóa. Þessi litlu
og fáu riki munu ekki hika við
aö fimmfalda eldsneytisverðiö
og draga úrframleiðslunni til að
tryggja það verð sem upp er
sett. Þau munu setja oliubann
til að tryggja að aðrar þjóöir
blandi sér ekki i' deilur og strið
við Israel.
1 þrjátiu ár hafa styrjaldir og
viðsjár verið i Miöausturlönd-
um. Þar hafa deilt þjóðernis-
sinnar, nýlendusinnar, Arabar
og Gyðingar og
MUhameðstrúarmenn
innbyrðis. Eitt af aðalverkefn-
um Sameinuðu Þjóðana virðist
oft hafa verið að skilja sundur
striðandi aðila. Þegar Sovét-
menn höfðu smiðað sina fyrstu
kjarnorkusprengju 1949 var
nálægð þeirra annars vegar og
verzlunarhagsmunir
Bandarikjanna i Miðaustur-
löndum hins vegar mjög til þess
að auka á spennuna.
Afskipti Sameinuðu Þjóðanna
jukust stöðugt. Déilur og sundr-
ung mögnuðust. Menn óttuðust
mest að þessar deilur gætu leitt
til kjarnorkustriðs ef stórveldin
væru dregin inn i málið. Enginn
vissi hvenær upp úr kynni aö
sjóða.
Fram til 1970 var aðeins eitt
sem hindraði þessa þróun mála.
Sovétrikin og Bandarikin áttu
miklar oliuauðiindir heima fyr-
ir. Þegar fyrst skarst i odda i
Miðausturlöndum i lok seinni
heimsstyrjaldar létu Sovét-
menn undan þrýstingi frá
Bandarikjamönnum og köliuöu
aftur hersveitir sinar frá tran
1946. Fyrir vikið varö
Eisenhower forseti óháðari
breskum og frönskum banda-
mönnum sinum þegar þeir
reyndu aö tryggja sér áögang að
oliulindum með valdbeitingu er
þeir réöust á Suez 1956. Það er
nam. Friðarumræöur og stöð-
ugar sáttaumleitanir hafa til
þessa ekki komið að neinu gagni
og menn þykjast góðir meðan
tekst að viðhalda óbreyttu
ástandi. Stærstu oliufélögin
eru Exxon, Mobil, Texaco, Gulf
og Standard i Kaliforniu.
Skattafriðindi gerðu þessum
fyrirtækjum kleift að fleyta
rjómann af oliugróðanum innan
Bandarikjanna og flytja svo
bróðurpart umsvifa sinna til
annarra landa. í samvinnu við
Anglo-Dutch Shell og British
Petroleum hafa auðlindir Mið-
austurlanda verið nýttar til
hins ýtrasta og byggðir upp
markaðir i Evrópu og Japan,
sem árlega færa félögunum
himinháar upphæöir i gróöa.
Öld nútimans: Barizt
er um oliuna
Sá dagur kom, að félögin
gerðu sér ljóst, að aðgangur
þeirra að auðlindum annarra
þjóða varihættu. Þá var að afla
gróðans á annan hátt. Auðveld-
ast var að bæta skaðann á sölu-
markaði. Afleiðingin: Elds-
neytisverð rauk upp úr öllu
valdi. Striðið milli Israels-
manna og Araba og getuleysi
stjórnar Nixons var vatn á
myllu félaganna. Markaðsverð
hækkaði fyrst i Evrópu og siðan
i Bandarikjunum. Eftir þriggja
mánaða „orkuskort” veturinn
1973-4 hækkaði bensin og oliu-
verð fyrst um 25 prósent en sið-
an 40 prósent frá þvi seip var.
Nixon: Hóf afskipti af landsmálapólitik styrktur af ráöamönnum i
oliuiðnaöinum. Síöar voru oliufélögin óspör á fjárframlög I kosn-
ingasjóði hans.
hins vegar landfræöileg stað-
reynd, að meðan Persaflóinn er
ekki fjær Rússlandi en Mexico
Bandarikjunum, geta RUssar
ekki leitthjá sér það sem þarna
gerist.
Vald olíunnar— skuggi
striðsins
Það er kaldhæðni örlaganna,
að þegar bandarisku oliufélögin
hafa misst völd sfn i
Miðausturlöndum og Bandarik-
in hafa gengið mjög á eigin olíu-
forða, þá verða hagsmunir
Bandarikjamanna mestir á
þessu svæði. Allt er undir þvi
komiö að Bandarikin geti flutt
inn oliu frá þeim rikjum sem
eru á suðurlandamærum Rúss-
lands.
Siðla árs 1973 réðust Sýrland
og Egyptaland gegn Israel og
áttu þá mikinn og nýtizkulegan
rússneskan vopnabúnað.
Bandarikjamenn fengu þá
smjörþefinn af striði i Miö-
austurlöndum og brá óþægilega
þegar kom i ljós hversu mjög
þeir voru háðir oliuinnflutningi.
Bandariska þjóðin var raunar
svo upptdiin af hneykslismál-
um tengdum Nixon og Water-
gate, að fæstir geröu sér grein
fyrir hættunni. Þegar Nixon
reyndi að leiða menn i allan
sannleika um það hættuástand
sem var að skapast taldi
almenningur þetta aðeins her-
bragð af hálfu Nixons til að leiða
athyglina frá þeirri reiðiöldu, er
reis þegar hann rak
rannsóknardómarann
Archibald Coc frá starfi svo og
þvi, að dómsmálaráöherrann
Elliot Richardsson sagöi af sér
um svipaö leyti. En þetta var
aðeins upphafið að alvarlegri
atburðum.
Frá þvi 1970 höfðu forráöa-
menn olluútflutningsrfkjanna
stöðugt krafizt hærra verös fyr-
ir oliuna. Þjóðernissinnaöir
Arabar hötuðust við
Bandarikjamenn vegna stuðn-
ings þeirra við Israel og
skemmdarverk voru unnin á
oliuleiöslum. Arið 1973 jókst
oliuinnflutningur frá Mið-
austurlöndum verulega til
Bandarikjanna. Saudi Arabfa
tilkynnti bandariskum ráða-
mönnum að ekki væri hægt að
auka útflutninginn til að
fullnægja þörfum Bandarikj-
anna nema Bandarfkin hættu
stuðningi sinum við Israel.
Sadat Egyptalandsforseti hafði
lengi hamrað á þvi að Arabarfk-
in ættu að fara i strfö til að ná á
sitt vald landssvæðum sem
Israelsmenn höfðu náð á sitt
vald 1949, 1956 og f striðinu 1967.
Jafnframt streymdu rússneskir
skriðdrekar og herflugvélar til
Egyptalands, svo unnt var að
fylgja eftir þessum hótunum.
Þann 22. september 1973
tilkynnti Sadat Leonid Breznjev
að striðið myndi hefjast 6.
október. Sovézki flokksforing-
inn virðist ekki hafa haft neitt
við það að athuga. Israelsmönn-
um og Bandarikjamönnum bár-
ust stöðugt leyniskýrslur sem
staðfestu, að Egyptar og
Sýrlendingar hygðu á strið.
Snemma dags þann 6. október
tilkynnti sendiherra Bandarikj-
anna í Israel yfirmönnum sín-
um að strið væri aö brjótast út.
Kissinger utanrikisráðherra
itrekaði afstöðu
Bandarikjanna: „Byrjið ekki
striöið. Verið ekki fyrri til”.
Þrýstingurinn frá Washington
var gifurlegur. Golda Meir
forsætisráðherra brá út af 25
ára gamalli venju Israels-
manna.hún lét herinn halda aö
sér höndum. Arabar hófu striö-
iö. HGBL.
Brésnjev forsætisráöherra Sovétrfkjanna. Til Egyptalands
streymdu árið 1972—3 sovézk hergögn og ýttu undir ótryggt ástand.