Tíminn - 09.11.1977, Síða 8

8
jj'WMajií
Miðvikudagur 9. nóvember 1977
Fjárlagaræða Matthíasar Matthiesens f jármálaráðherra:
A árinu 1976 og fyrri hluta árs
1977 varð mikill bati i efnahags-
málum hér á landi. Þjóöarfram-
leiðsla jókst á ný, viðskiptakjör
fóru batnandi, verulega dró úr
verðbólgu og mikill viðskiptahalli
áranna 1974-1975 hvarf að mestu.
Orsakanna er bæöi að leita i hag-
stæðum ytri skilyröum og stefnu
stjórnvalda i fjármálum og efna-
hagsmálum ásamt hófsemi i
launasamningum.
Horfur eru nú að verulegu leyti
aðrar. Launasamningar á llðandi
ári hafa farið yfir þau mörk sem
efnahagsbati gaf tilefni til. Verö-
hækkun útflutningsafurða virðist
hafa náð hámarki og verulegir
örðugleikar steðja að undirstöðu-
atvinnugreinum. Undirbúningur
fjárlaga fyrir áriö 1978 mótast af
þessum horfum.
A undanförnum árum hefur
markvisst veriö stefnt að þvi að
sporna við þenslu rikisbúskapar-
ins en styrkja fjárhag rikissjóös
og stuöla með þvi að efnahags-
legu jafnvægi. Rlkisreikningur
sýndi rekstrarhalla bæði árin 1974
og 1975 en tekjur umfram gjöld
uröu 800 m.kr. 1976. Hlutur hins
opinbera sem hlutfall af vergri
þjóðarframleiðslu var 29.6% 1974,
31.4% 1975 en lækkaði i 27.6%
1976. Horfur eru á að hlutfall
þetta fari lækkandi i ár og veröi
svipað á árinu 1978.
Ýmsar blikur eru nú á lofti I Is-
lenzkum efnahagsmálum og
hætta er á aukinni veröbólgu sem
veikir samkeppnisaðstöðu is-
lenzkra atvinnuvega. Við þessum
hættumerkjum verður að bregð-
ast á réttan hátt með þvi m.a. aö
beita fjármálum rlkisins á næsta
ári I samræmi við þau. Fjárlaga-
frumvarpið endurspeglar þetta
viðhorf. Þannig er kappkostað að
treysta þann jöfnuð I rikisfjár-
hagnum, sem náöst hefur á siö-
astliönum tveimur árum, jafn-
framt þvl sem haldið er aftur af
vexti þjóöarútgjalda bæði meö
beinum samdrætti i opinberum
umsvifum og eins með þvl að
beita sköttum á árinu 1978 þannig
aö vexti einkaneyzlu verði I hóf
stillt. Þó er i frumvarpinu reiknaö
með aö vöxtur einkaneyzlu verði
5-6% I kjölfar 8% aukningar á
þessuári. Markmið frumvarpsins
er aö koma i veg fyrir vaxandi
viðskiptahalla og jafnframt að
halda svo aftur af innlendri eftir-
spurn að dregiö geti úr verðbólgu.
Þrátt fyrir samdrátt i opinberum
framkvæmdum i heild um meira
en 5% á næsta ári er að þvi stefnt
meö þessu frumvarpi aö skapa
fjárhagslegt svigrúm fyrir aukn-
ingu vegaframkvæmda á næsta
ári. Nú er svo komið að lokiö er
stórum áföngum i orkumálum og
þvi gefst færi á að auka vega-
framkvæmdir en þó þvi aðeins aö
fjárhagur vegagerðarinnar sé
efldur.
1 tekjuáætlun frumvarpsins eru
magnbreytingar helztu stofnana
óbeinna skatta miðaöar við 4%
aukningu þjóðarútgjalda á næsta
ári eöa svipað og búast má við um
aukningu þjóöarframleiðslu og
þjóðartekna. I frumvarpinu er
reiknaö meö tollalækkun i árs-
byrjun 1978 samkvæmt gildandi
tollskrá og skeröir það árstíkjur
rikissjóðs um 1.600-1.800 m. kr.
Þá er reiknað með áframhald-
andi innheimtu sjúkragjalds svo
og 18% sérstaks vörugjalds.
Eignarskattstiga verði breytt til
samræmis við breytta fasteigna-
matsvísitölú. I frumvarpinu er
gertráð fyrir að láta skattvisitölu
við tekjuskattsálagninu á næsta
ári taka mið af verðlagsþróun
jafnhliða tekjuhækkun. Launaá-
ætlun frumvarpsins er miöuð viö
samning rlkisins og BSRB, sem
rann út 1. júli s.l., og samning við
BHM sem rann út 1. nóvember
s.L Þar að auki voru launabreyt-
ingar áætlaöar i hátt við
samninga ASl að þvi er varðar á-
fangahækkanir og reiknaö er með
verðbótum á laun 1. september
s.l. en ekkert frekari veröbótum.
I verðlagsforsendum er I aðalatr-
iðum miðað við verðlag i október
s.l. Aö auki er reiknað með verð-
breytingum næsta ár sem telja
má að fylgt gætu grunnkaups-
hækkun samkvæmt kjara-
samningum ASlog vinnuveitenda
frá júni s.l. Fyrir afgreiðslu f jár-
laga þarf að endurmeta nákvæm-
lega launa- og verðlagsforsendur
frumvarpsins bæði með tilliti til
kjarasamninga opinberra starfs-
manna og verðlagshorfa. Á þetta
við bæði um gjaldahlið og tekju-
hlið frumvarpsins. Ljóst er aö út-
gjaldaauki rikissjóös vegna
samninganna við rikisstarfsmenn
verðum um 1500 m. kr. árið 1977
umfram þá útgjaldahækkun, sem
fram kemur i athugasemdum við
frumvarpið. Tekjuáætlunin kann
einnig að breytast að nokkru en
ljóst er að hér er um verulegan
fjárhagsvanda að ræða. Sé litið til
næsta árs virðist óhjákvæmilegt
að reikna með að nýir kjara-
samningar við rlkisstarfsmenn
feli i sér 3.500 til 4.000 m. kr. út-
gjöld á næsta ári umfram áætlun
frumvarpsins eins og þaö liggur
fyrir að óbreyttum verðlagsfor-
sendum að öðru leyti. Jafnframt
þarf endurskoðun að fara fram
vegna verðbóta bæði l.des n.k. og
á árinu 1978 eins og fram kemur i
athugasemdum við frumvarpið.
Ljóst er að draga þarf úr rikisút-
gjöldum vegna launasamninga á
Hérerm.a. um að ræða tilfærslur
til stofnana i B-hluta fjárlaga þar
sem launakostnaöur er þungur á
metunum.
Framkvæmdafjárlögeru Iheild
áætluð 28 milljarðar kr., en það
er 34.5% hækkun frá fjárlögum
yfirstandandi árs. Er það rétt
rúmlega hækkun byggingar-
kostnaðarsem er 33% frá siðustu
fjárlagagerð.
alþingi
Með fjárlagafrumvarpi fyrir
árið 1978 er lögð fram starfs-
mannaskrá rikisins 1. janúar 1977
og er það i þriðja sinn sem slik
skrá er gefin út.
Megintilgangur með gerð
starfsmannaskrárinnar er að
tryggja að starfsmannahald rik-
isins ráðist hverju sinni af fjár-
veitingum og þar með að Alþingi
geti fylgzt sem gerst með starfs-
mannahaldi rikisins og rikis-
stofnana.
A árinu 1976 fjölgaði á starfs-
mannaskrá rikisins um 90 stööur
eða 0.76%. Samkvæmt áætlun
Framkvæmdastofnunar má gera
ráð fyrir að aukning vinnuafls i
heild 1976 hafi numið 1800 mann-
árum eða 1.9%. heildarvinnuafl i
landinu var um slðustu áramót i
mannárum talið um 96.650 en
fjöldi stöðugilda hjá rikinu var á
sama tima samkvæmt þessari
starfsmannaskrá 12.299 eða 12.7%
af heildarvinnuaflinu.
Langtimaáætlanir fyrir rlkis-
sjóð þjóna i fyrsta lagi þvi mark-
miði að lýsa væntanlegri þróun
rikisútgjalda án þess áð vera
bindandi fyrirætlun rikisins um
framgang mála. 1 öðru lagi er á-
ætlunum þessum ætlað að auð-
velda árlega fjárlagagerð og vera
umgjörð hennar. 1 ljósi þess er
gerð langtimafjárlaga fyrir sem
flesta málaflokka rikisútgjald-
anna veigamikill liður i auknu
eftirliti, aðhaldi og ábyrgri stefnu
um framtiðarþróun rikisfjármála
i heild.
Skattamál
A siðasta þingi voru miklar um-
ræður um skattamál á grundvelli
frumvarps til laga um tdiju- og
eignarskatt. Akveðið er að verja
meiri tima til þess að vinna að
umbótum á skattalöggjöfinni.
Veröur það meðal mikilvægustu
verkefna þessa þings að ljúka þvi
verki að koma á þeim umbótum
Markmið fjárlagafrumvarpsins að
koma í veg fyrir vaxandi viðskipta-
halla og halda aftur af eftirspurn
Matthias A. Mathiesen.
þessu ári eða afla þarf rlkissjóði
viðbótartekna.
trtgjaldatillögur frum-
varpsins 1978
Laun. 1 heild nemur launa-
kostnaður 31.886 m. kr. sem er
9.796m.kr.hækkun frá fjárlögum
1977, eða 44.3%. Er hér um að
ræða 26% af heildargjöldum
frumvarpsins.
önnur rekstrargjölderu áætluð
9.523 m. kr. og er þaö 18.7% hærri
tala en i fjárlögum 1977.
Viðhald. Útgjöld vegna við-
haldseruáætluö4.034m. kr. og er
þaö 68.7% hækkun frá fjárlögum
yfirstandandi árs. Þetta er mun
meiri aukning en verölagshækk-
un nemur og skýrist af þvi átaki
sem fyrirhugað er I vegamálum á
næsta ári. Þannig hækkar vega-
viðhald um 96.1% og verður alls
3.000 m. kr.
Vextir. Vaxtagreiðslur af al-
mennum lánum rlkissjóös eru á-
ætlaðar samtals 3.312 m. kr. Er
það 45.6% hærri f járhæð en I f jár-
lögum yfirstandandi árs.
Almannatryggingar. Framlög
til almannatrygginga hækka um
8.414 m. kr. eöa 38.8% Veröa
framlög þessi i heild 30.106 m. kr.
eða fjórðungur allra rikisút-
gjalda.
N'iðurgreiðslur. Kostnaöur við
niðurgreiöslur á vöruverði innan-
lands er áætlaður 6.531 m. kr. og
er þaö 28% hækkun frá fjárlögum
1977. Helzta orsök þessarar hækk-
unar er sú ákvöröun sem tekin
var I sambandi við lausn kjara-
deilunnar i júnl að auka niður-
greiðslur allverulega frá fyrra
stigi.
Útflutningsuppbætur eru áætl-
aðar 2.963m. kr. á næsta ári og er
það 64.6% hækkun frá fjárlaga-
tölu I ár.
Aðrir rekstrarliðir og rekstrar-
tilfærslur. Þessi tegund útgjalda
eráætluö samtals 9.504 m. kr. eða
43.4% hærri en I fjárlögum 1977.
Tekjuáætlun rikissjóðs
Innheimtar tekjur 1978 eru á-
ætlaðar samtals 124.8 milljarðar
kr. samanborið við 96.5 milljarð-
ar kr. i endurskoðaðri t ek juáætlun
1977 og 90 milljarða kr. i fjárlög-
um llðandi árs. Samkvæmt þessu
aukast tekjur um 28.3 milljarða
kr. eða 29% frá áætlaðri niður-
stöðu 1977, enfrá fjárlögum nem-
ur aukningin 34.9 milljörðum kr.
eöa 39%.
I fjárlagafrumvarpinu er gert
ráð fyrir að álagning óbeinna
skatta verði óbreytt frá þvi sem
erá þessu ári, að öðru leyti en þvi
að tekiö er tillit til tollalækkunar i
ársbyrjun 1978 samkvæmt gild-
andi tollskrá. Er hér einkum um
að ræða lækkun tolla samkvæmt
friverzlunarsamningum okkar og
lækkun tolla á hráefnum, vélum
og fjárfestingarvörum til sam-
keppnisiðnaöar. Tekjutap rikis-
sjóös af þessum sökum er taliö
nema 1.600-1.800 m. kr. á árinu
1978. t áætlun um eignarskatt er
reiknað með breytingu fasteigna-
mats samkvæmt lögum um
skráningu og mat fasteigna frá
1976. Niðurstööur um hækkun
mats lágu ekki fyrir þegar áætl-
unin var gerö en jafnframt er
reiknað með aö skattstiga verði
breytt nokkuð með hliðsjón af
hækkun matsins. Aætlun um
tekjuskatt er reist á óbreyttum
lögum en gert ráð fyrir að skatt-
visitala hækki svipað og verðlag,
þ.e. að skattvisitala við álagningu
tekjuskatts 1978 verði sett 31%
hærri en 1977. Svarar það til
hækkunar verðlags milli áranna
1976 og 1977.
A árinu 1978 veröur hlutdeild
beinna skatta samkvæmt frum-
varpinu talsvert meiri, eða tæp-
lega 18% einkum vegna þess að
sjúkratryggingagjald er nú fært i
fjárlögum I fyrsta sinn. Hlutdeild
óbeinna skatta verður um 81% og
hlutdeild annarra tekna veröur
rúmlega 1%.
Eftirlit og aðhald að rik-
isrekstrinum
Traust fjármálastjórn rikisins
byggist m.a. á þvi að hafa jafnan
tiltækar upplýsingar um þróun
tekna og gjalda. 1 byrjun árs 1976
var tekin upp gerð mánaðarlegra
áætlana um greiðsluþarfir rikis-
stofnana innan fjárlagaársins
með stöðugum samanburði við
greiðslur úr rikissjóði. Þessar
greiðsluáætlanir hafa tvlmæla-
laust átt verulegan þátt I þvi að
sporna gegn aukningu rikisút-
gjalda. Þessi vinnubrögö ásamt
skýrslum frá rikisbókhaldi og
mati fjárlaga- og hagsýslustofn-
unar á þróun rlkisfjármálanna,
hafa leitt til virkari heilda rstjórn-
ar ríkisfjármálanna en áöur og
jafnframt gert yfirstjórninni
kleift að gripa til ráðstafana i
tæka tið.
Nýmæli I þessari starfsmanna-
skrá eru upplýsingar um ráö-
ningarform einstakra starfs-
manna. Þær sýna að 24.2% rikis-
starfsmanna eru skipaðir I starf
en 10.3% eru ráðnir án uppsagn-
arfrests. Eru þannig 34.5% rikis-
starfsmanna ráönir æviráðningu.
Meö a.m.k. 3ja mánaða upp-
sagnafresti eru ráðnir 18.8%,
9.4% eru ráðnir með skemmri
uppsagnarfresti en 3 mánuðum,
12.4% eru ráðnir með öðrum
hætti, ekki liggja enn fyrir gögn
um ráðningarform 21.9% starfs-
manna og óráðið var um siöustu
áramót i 3.0% heimilla staða.
Enda þótt megintilgangur með
gerö starfsmannaskrárinnar sé
að veita rikisstofnunum aðhald aö
mannaráðningum hefur það jafn-
framt verið markmiðið að upp-
lýsinga- og notagildi skrarinnar
væri slikt aö skrána mætti nota
sem hjá'partæki við nýráöningar,.
undirbúning fjárlaga, gerðkjara-
samninga og ýmiss konar töl-
fræðilega úrvinnslu.
Rikisumsvif og lang-
timafjárlög
Fjármálaráðherra hefur jafnan
lagt á það áherzlu að draga beri
úr umsvifum rikisins I þjóðarbú-
skapnum og jafnframt að rikið
stundi ekki atvinnurekstur sem
einstaklingar eða félög þeirra
geta sinnt.
Varðandi fyrra atriðið hefur sá
árangur náðst að hlutfall rikisút-
gjalda af vergri þjóöarfram-
leiðslu lækkaði á árinu 1976 um
tæp 4 prósentustig og jafngildir
það 10 milljarða kr. auknum út-
gjöldum rikisins á þvi ári. Sam-
kvæmt útgjaldaáætlun þessa árs
mun þetta hlutfall ekki hækka.
Þessi árangur hefur fyrst og
fremst náðst vegna þeirrar að-
haldsstefnu, sem beitthefurverið
til aö sporna gegn auknum út-
gjöldum rikisstofnana.
Varðandi siðara atriðið var á
s.l. vetri skipuð 7 manna nefnd
sem skyldi gera grein fyrir hvort
og hvaða starfsemi sem rikið hef-
ur með höndum nú, sé betur kom-
in i höndum einstaklinga eða fé-
laga þeirra. Þar sem hér er um
geysiumfangsmikið starf aö ræða
veröur að ætla aö nefndinni rúm-
an tima. Hins vegar óskaði ég eft-
irvið nefndina aðhún skilaðimér
áfangaskýrslum, þannig að vinna
mætti aö þessu verkefni i áföng-
um. Stefnir nefndin nú að þvl aö
skila mér sinni fyrstu áfanga-
skýrslu fyrir næstu áramót um
þau f jögur rikisfyrirtæki og stofn-
anir sem hún hefur tekiö til at-
hugunar.
Viö 1. umræðu um fjárlaga-
frumvarp fyrir árið 1977 var þess
getið að unnið væri að útgjaldaá-
ætlun fyrir rikissjóö til lengri
tima en eins árs. Með gerð lang-
timafjárlaga er troðin ný braut i
opinberri fjármálastjórn hér á
landi.
sem aö var stefnt með frumvarp-
inu, en það fól i sér mjög viðtækar
tillögur til breytinga 'á tekju-
skattslágningu og framkvæmd
skattamála. Að þvi er stefnt aö
fyrir Alþingi verði nú I vetur lagt
fram nýtt frumvarp um tdiju-
skatt og eignarskatt. 1 þessu nýja
frumvarpi verður fylgt þeirri
meginstefnu sem fram kom i
frumvarpinu ifyrra, enhins veg-
ar veröur það frábrugðið þvi i
ýmsum atriðum sumum, veiga-
miklum. Fyrirhugaðar breyting-
ar munu að miklu leyti verða
byggöar á athugun þingnefnda á
frumvarpinu i fyrra svo og at-
hugasemdum, ábendingum og
umræðum sem spruttu af þvi
frumvarpi. Helzta nýmæli er,
eins og fram kom i stefnuræðu
forsætisráöherra, aö komið verði
á staögreiöslu skatta, sem geti
komið til framkvæmda frá og
með 1. janúar 1979. Sérsköttun
hjóna svo og sérsköttun foreldra
og barna, þarf að taka til athug-
unar að nýju, ekki sízt I ljósi staö-
greiðslunnar. Að fjölmörgum
öörum atriðum sem að þarf að
hyggja varöandi nýtt frumvarp
til laga um tekjuskatt og eignar-
skatt, má nefna reglur til að auð-
velda þau umskipti sem fram-
talsskylda sparifjár hefur i för
með sér, svo og gaumgæfilega
könnun á hugmyndum um upp-
töku fjárfestingarsjóöa I stað
varasjóða hjá fyrirtækjum.
Virðisaukaskattur. Upptaka
virðisaukaskatts hefur lengi verið
i athugun hér á landi. Akvörðun
um hvort taka eigi upp virðis-
aukaskatt hér á landi hlýtur að
byggjastá þvi, hvortætla megi að
slikur skattur bæti úr göllum
sem eru á núgildandi söíuskatts-
kerfi, svo og þvi, hvort upptöku
slíks skatts fylgi einhver jir ókost-
ir sem ekki gæti i núgildandi
kerfi. Helzti galli söluskattskerf-
isins sem við nú búum viö, er að
skatturinn leggst á ýmis aðföng
atvinnurekstrar. Annar höfuöó-
kostur skattsins er að undanþág-
um frá skattinum hefur fjölgaö
mjög með hækkandi skatthlut-
falli. Þriðji meginókostur núgild-
andi söluskattskerfis er að hin
háa skattprósenta leiöir til þess
aö mikil freisting er fyrir greið-
endur skattsins að skjóta veltu
undan. Virðisaukaskatturinn
bætir úr þessum annmörkum
söluskattsins vegna þess aö höf-
uðkostur hans er sá að hann er
hlutlausog veldur ekki uppsöfnun
skatts. Þó er mjög hæpið að ætla
að viröisaukaskattur dragi að
nokkru merki úr hættu á undan-
drætti skatts.
Fjármálaráðuneytið hefur látið
Þjóðhagsstofnun meta uppsöfnun
söluskatts hjá útflutningsiðn-
greinum miðað við forsendur árs-
ins 1977. Kemur þar I ljós aö upp-
safnaður söluskattur er að meöal-
tali um 3.6% af heildarrekstrar-
Framhald á bls. 10