Tíminn - 09.06.1978, Síða 6

6
Föstudagur 9. júní 1978
Jónas Jónsson:
Stutt
ádrepa um
sjálfstæðismál
Nú á þessu vori kosninga og
pólitiskrar stórskotahriðar
virðist mér að hafi verið undar-
lega hljótt um einn málaflokk,
sem varöar okkur öll, sjálfstæö-
ismálin. Hvað er maðurinn að
fará, kunna einhverjir að segja,
höfðum við ekki unnið okkar
sjálfstæöisbaráttu og erum full-
valda og lýðfrjáls þjóð og kom-
um fram sem slik á þingum
þjóða? Nægir okkur ekki að
halda hátiðir svona einu sinni
eöa tvisvar á ári til aö minnast
sigranna i sjálfstæðisbarátt-
unni og fara um þau fögrum og
háfleygum orðum?
Flestir munu nú i hjarta sinu
finna aö svo er ekki. Máltækið
segir að erfiðara sé að gæta
fengins fjár en afla. Saga und-
anfarandi ára og áratuga segir
okkur að smáum þjóðum hefur
gengiö verr að varöveita raun-
verulegt sjálfstæði sitt og frelsi
þegna sinna en að öðlast það i
orði, með þvi að slita sig undan
forsjá nýlenduveldanna gömlu.
Kapphlaup stórveldanna um
aöstyöja smá þjóðirnar, til þess
að fá yfirlýst sjálfstæði fer fram
fyrir opnum tjöldum, en á bak
við fer fram önnur enn harðari
keppni um aö gera þessar sömu
þjóðir sér háðar („vinveittar”)
meö alls kyns aðstoð, tækni-
legri og efnahagslegri. Til dæm-
is með þvi að koma þar upp ým-
iss konar stóriðjuverum, sem
vel eru til þess fallin að nýta
auðlindir landanna og flytja frá
þeim arðinn. Að maður tali nú
ekki um þá augljósu staðreynd
að hvar sem hægt er að koma á
mátulegri styrjöld t.d. á milli
mismunandi trúarhópa eða
kynþátta i þessum löndum skal
hvorugan hópinn skorta til þess
vopn. Svo er vinunum stóru fyr-
ir-að þakka.
bó að gamla nýlendustefnan
sé ekki lengur móðins er önnur
tekin við, og hana er erfiðara að
varast.
Þannig er þetta úti i hinum
stóra heimi en hvað kemur það
okkur viö, friðsamri smáþjóð, i
samstarfi við aðrar friðelskandi
nágrannaþjóðir, sem vissulega
eru verðir lýðræðis og mann-
réttinda.
Við höfum meira að segja á
undanförnum árum unnið stór-
fellda sigra í sjálfstæðismálum
okkar, meö þvi að ná óskoruð-
um yfirráðum yfir tvöhundruö
milunum. Þar höfum viö sýnt,
að kæna smáþjóðar getur tekið
forystu fyrir hafskipum stór-
þjóðanna ef vilji og þol eru fyrir
hendi.
Þarna höfum við lagt grunn
að efnahagslegu sjálfstæði þjóð-
arinnar i framtiðinni, ef vel
verður haldið á málunum. Sókn
okkarog sigrar i landhelgismál-
inu hefðu aldrei orðið að veru-
leika ef „viðreisnarforingjarn-
ir” hefðu ráðið ferðinni. Þeirra
stefna var stóriðja i eigu fjöl-
þjóða auðhringa, þeirra draum-
ar voru álver og stórvirkjanir
sem seldu orkuna á undirboðs-
verði. Þeim fannst það ganga
fyrnum næst að smáþjóð krefð-
ist af einurð réttar sins yfir haf-
inu í kringum landið og vildu
fara bónarleiðir i þessu máli,
sem mörgum öðrum, tii stór-
þjóðanna. Þeir voru lika á sin-
um tima reiðubúnir að ganga
i náðarfaðm Efnahagsbanda-
lagsins, og hvar stæðum við nú
ef þessir draumar þeirra hefðu
fengiö að rætast?
Á öðru sviði hefur verulega
miðað i rétta átt siðan „viö-
reisn” lauk, það er i byggða-
málum. Þar var brotið blaö
þegar vinstristjórnin kom til
valda 1971. 1 stað stóriðjustefn-
unnar kom islenzk atvinnu-
stefna. Efling atvinnulifs um
landið allt, nýting islenzkra
auölinda i þágu islenzkra at-
vinnuvega er óumdeilanlega
þáttur baráttu okkar fyrir vel-
ferð og efnahagslegu sjálfstæöi.
Þessa alls er rétt að minnast,
en þar með er ekki sagt að við
Jónas Jónsson.
stöndum nógu vel á verði i sjálf-
stæðismálum.
Hér dvelst ennþá erlendur her
og hann er ógnun við sjálfstæöi
okkar. Þjóðinni stafar af honum
hætta i þrennum skilningi.
Öryggismálin og
almannavarnir.
Ollum mun það ljóst að
„varnarliðið” er ekki til þess að
verja okkur, heldúr útvarðstöð
stórveldisins i vestri. Okkur er
sagt, að við verðum að gegna
skyldu okkar og leggja eitthvað
af mörkum i varnarsamstarfi
vestrænna þjóða. Fögur og
bróðurleg hugsun ekki satt? En
hvað kostar þetta okkur? Hver
eri' raun sú áhætta, sem við tök-
um með þvi að leyfa herstöð i
ógnvænlegri nálægð viö bústaði
meirihluta þjóðarinnar? Er það
ekki ein af hugsununum á bak
við „aronskuna” að við eigum
aðtaka fyrir það riflega áhættu-
þóknun að leyfa „vinum” okkar
aöhafa varðstöðá þessum stað?
Ef við hugsuðum i alvöru um al-
mannavarnir og viljum þrátt
fyrir allt sýna þeim þessa
greiðasemi, ættum við vitan-
lega að biðja þá að fara nú vin-
samlegast með stöðina upp á
Sprengisand eða á annan þann
stað sem heppilegur fyndist
fjærst allri mannabyggð.
Menning og tunga
öllum ber saman um það i
orðum, að varðveizla menning-
ar og tungu, séu hornsteinar
sjálfstæðis okkar. Sumir gera
þó litið úr þessu og óneitanlega
virðist það oft til fárra fiska
metiö. En hvar stæðum við ef
við hefum ekki heilbrigöan
þjóðarmetnað. Enginn má
halda að islenzk menning hafi
orðiö til án utanaðkomandi á-
hrifa, og að útiloka eigi þau.
Þvert á móti henni eru nauðsyn-
legir erlendir straumar jafnt úr
vestri og austri. En við verðum
að láta grön sia og einhliða áhrif
og dreggjar þesssem lélegast er
ber okkur að varast, hvaöan
sem þær koma. Fáir munu
treysta sér til að kenna þau á-
hrif, sem dvöl herstöðvarliösins
á Miðnesheiði hefur óneitanlega
haft á islenzkt þjóðlif, við
menningu.
Efnahagsáhrifin
1 gamla daga hlutu þeir, sem
ekki gátu fengið jarðnæði eða
höfðu til þess bolmagn, að fara i
vinnumennsku, og vissulega
komu margir með þvi undir sig
fótunum œ urðu siðar gildir
bændur. Það getur lika verið
þroskandi að vera dyggðugt hjú
á góðu búi. En vinnumennska
okkar hjá hermönnum að vest-
an hefurtilhvorugs leittog ekki
liklegt að svo veröi.
Hermang skapar þjóðinni
ekki velferð, og treystir ekki
sjálfstæði hennar. Hér á það við
að feitur þræll er ekki mikill
maður, en barður þræll er mikill
maður. Það er betra að leggja
fastar að sér og efla og byggja
islenzka atvinnuvegi en þiggja
þrælslaun i þjónustu hernaðar-
veldis, hvert sem það er.
Skuldaklafinn
Nú horfir heldur þunglega hjá
hinum iðnþróuðu þjóðum. Þar
rikir viða atvinnuleysi og
kreppa er sverfur að. Æ fleirum
verður ljóst, að ekki er enda-
laust hægt að skrúfa áfram
kröfur um aukinn hagvöxt,
heldur verður að breyta um
gildismat. Stefna verður að
jöfnun lifsgæða bæði innan
hvers þjóðfélags og á milli
þjóða. Þjóðirnar verða að búa
betur að sinu, án þess aö taka
upp verzlunarlega einangrun og
nýta skynsamlega og hófsam-
lega þau gæöi, sem löndin búa
yfir.
Skuldasöfnun okkar erlendis
er geigvænleg og getur hvenær
sem er leitt til efnahagslegs ó-
sjálfstæðis, ef það er þá ekki
þegar staðreynd. Verulegan
hluta skuldanna má i reynd
rekja til stóriðjustefnunnar sem
mörkuð var á siðasta áratug, en
þjóðinni hefur enn ekki tekizt að
hreinsa sig nægilega af. Afleið-
ing hennar er það, að ein stór-
virkjunin rekur aðra þar sem
hver áfangi virðist kalla á meiri
orkusölu til erlendra eöa hálf
erlendra aðila.
Stóriðjustefnan, þar sem fjöl-
þjóðlegum auðhringum er seld
orkan á ajgeru lágmarksverði,
er i eðli sinu i fyllsta máta ó-
þjóðleg. — Hún leiðir til nýrra
og framandi atvinnuhátta. Hún
leiðir til byggðaröskunar. Hún
raskar grundvelli frumatvinnu-
vega okkar. Hún hvetur ekki til
heilbrigðrar iðnvæðingar heldur
bindur vinnuafl og fjármagn á
meðan á framkvæmdum stend-
ur sem annars mætti nota til efl-
ingar traustra innlendra at-
vinnuvega.
Það er ekki aö ástæðulausu,
aðhinn svonefndi orkufreki iðn-
aður á ekki upp á pallborðið hjá
þjóðum, sem lengra eru á veg
komnar, og hinir fjölþjóðlegu
hringar hasla sér æ meira völl
meðhana hjá fátæku þjóðunum,
sem fárrakosta eiga völ ogekki
átta sig á að þar er nýlendu-
stefnan gamla komin i nýrri
mynd. Við erum ekki á þvi stigi
hér á Islandi að við þurfum að
þiggja þeirra gæði. Okkur mun
bezt farnast i framtiðinni ef við
treystum á okkur sjálf og þorum
að vera sjálfstæð i hugsun og
gerðum. Einhyggju gróða-
mönnum kann að finnast þaö
dýrt fyrir okkur aö vera sjálf-
stæð þjóð og varðveita minn-
ingu okkar, en við skulum hafna
þeirri forsjá.
Hrafn á föstudegi
Tímabil vanræktra tækifæra
■ Ungt fók sat viö matborð að
kvöldlagi, og það var spjallað
um alla heima og geima. Þaö
var talað um Smokie-hljóm-
sveitina ensku, og einn sagði, aö
hún væri ofsagóð og annar bölv-
að frat. Þaö var talað um kát-
lega atburði i Hamrahliðar-
skóla, það var talað um fálka-
ræningjannþýzka, það var talaö
um hjálparheimilið aö Sogni og
það var talað um Guðrúnu
Helgadóttur. Og frá henni sner-
ist taliö að stjórnmálum eins og
eölilegt mátti heita á þessari
pólitisku vertiö.
Piltur um tvitugt spurði:
„Hvaö var eiginlega þessi
viðreisnarstjórn, sem þeir eru
enn að tala um?”
Sjálfur var hann barn á við-
reisnarstjórnarárunum, og svo
var um fleiri við þetta borö, og
hugsaði meira um fótbolta og
þess háttar, þegar loks kom að
þvi, að viðreisnarstjórnin féll.
Samt eru þessi ár svo nálæg, aö
litil eða engin fræösla er um þau
veitt i skólum, og má auk þess
vera, aö margur kennarinn sé
þvi feginn, þvi aö ekki er óhugs-
andi, að nákomnir menn
kveinkuöu sér undan hlutlausri
fræðslu um pólitikina á þessu
timabili.
Stúlka I hópnum, litlu eldri en
pilturinn, minntist þess þó, aö á
viöreisnarstjórnarárum hefði Þ
skyggilega margt fólk flutzt úr
landi. Hvernig stóðannarsá öll-
um þessum burtflutningi?
Ungu fólki finnst eölilega, aö
þessitimi, sem fengið hefur hið
grátbroslega nafn, viöreisnar-
ár, séeittaf þvi, sem i einu lagi
má kalla i gamla daga. 1 vitund
þeirra, sem eru eldri, er hann
aftur á móti bitur reynsla og
umfram allt dapurlegt timabil,
þegar tækifæri voru vanrækt.
Og aö þvi leyti er þetta tima-
bil okkur harla nálægt, aö sömu
öfl og þá höfðu alla þræði i hendi
sér, Sjálfstæöisflokkurinn og Al-
þýöuflokkurinn, gætu hæglega
hugsað sér að endurnýja sam-
búöina, ef úrslit kosninganna nú
imánaöarlokinféllu á þannveg,
aö þeir fengju þvi við komið.
Þannig er skuggi viðreisnar-
stjórnarinnar rétt viö tærnar á
öllum, ungum og gömlum.
1 islenzku máli eru þau oröa-
tiltæki að leysa úr læðingi og
drepa úr dróma. Það hefúr
kannski einhvern tima verið
fjallað um þau i kennslustund-
um i Hamrahliðarskóla. And-
stæða þessara orðatiitækja er
aö leggja i læðing og drepa i
dróma. Viðreisnarstjórnin lagði
þjóðfélagið i læðing , og þess
vegna var hún öfugmælastjórn.
Oddvitar hennar i Sjálfstæðis-
flokknum og Alþýðuflokknum
höfðu neglt sig fasta viö ófarn-
aðarkenningu, Sem olli stöðnun
og atvinnuleysi, búseturöskun
og landflótta. Hún lokaði augun-
um af mikilli þrákelkni fyrir
kyrrstöðunni og hrörnuninni,
sem hún innleiddi, og lézt ekki
vita um húsin i kaupstöðunum,
þar sem fólk haföi neglt fyrir
gluggana og gengið slyppt i
burt, né flugvélar, sem fluttu
hvern farminn af öðrum af at-
vinnulausum Islendingum burt
til annarra landa. Þeir voru
orðnir svo þrælvanir að stjórna
með lokuð augu.
Þetta var viðreisnartiminn.
Eitt af fyrstu verkum þessar-
ar rikisstjórnar, sem var svo
háöuleg aö kalla sjálfa sig viö-
reisnarstjórn, var aö semja um
það við Breta á einni dagstund,
án nokkurs uppsagnarákvæðis,
aðfæra landhelgina ekkiút fyrir
þær tólf sjómilur, sem vinstri
stjórnin fyrri haföi áunniö okkur
undir forsæti Hermanns Jónas-
sonar á árunum 1956—1958.1 tólf
löng ár hreyfði viðreisnar-
stjórnin ekki sinn minnsta fing-
ur til þess að vikka fiskveiöilög-
söguna, og það er ekki kunnugt,
að þeir hafi blakaö tungu eöa
hripaö orð á pappírssnifsi til
þess að ýja að sliku.
Þvi veröur tæpast trúað, aö
þessir menn hafi verið svo
glámskyggnir, aö þeir hafi ekki
skilið, aö hverju fór með fiski-
miðin. Hitt mun sanni nær, aö
þeir vildu ekki láta Islendinga
hafa neina tilburöi til þess að
leita réttar sins, af þvi að það
var taliö liklegt til þess að
styggja svokallaöar vinaþjóðir
og valda sundurþykkju meöal
Atlantshafsbandalagsþjóða.
Viðreisnarárin þýða það, að
slik umhyggja var sett ofar lifs-
hagsmunum íslendinga sjálfra.
Þess vegna var geröur þessi
dæmalausi samningur við
Breta, þess vegna hélt viöreisn-
arstjórnin aö sér höndum og
þagði þunnu hljóði á meöan út-
lendingar mokuðu upp fiskinum
okkar, hundruðum þúsunda
tonna. Islendingar áttu að
þiggja það þegjandi, er þeim
var skammtað af náð og misk-
unn, vegna annarlegrar og þjóð-
hættulegrar umhyggju fyrir
samtökum stórvelda, sem slðar
sýndi sig, að vildu dckert fyrir
okkur gera, þegar okkur reið
mest á, við þá útfærslu land-
helginnar, sem önnur
vinstristjórnundir forsæti Clafs
Jóhannessonar leiddi til sigurs.
Þannig var viðreisnarstjórnin
sem hefði átt að heita niður-
drepsstjórn.
Og eru þessi dæmi þó aöeins
smekkur þess, sem hún haföi I
fari sinu.
Aö hæfilega löngum tima liön-
um, verður fjallað um þennan
þátt sögunnar i skólum — þegar
þeir verða ekki lengur ofar
moldu, er nú fyndu sér eðlilega
smán gerða, ef viðreisnarárin
bæri á góma i kennslustund. En
þó að nú sé hljótt umþetta tíma-
bil i' skólum, ætti unga fólkið að
hugsa sig tvisvar um, áður en
þaö stuölar að nýrri „viðreisn-
arstjórn” með atkvæöi sinu.
Hrafn.