Tíminn - 17.06.1978, Side 20

20
Laugardagur 17. jilnl 1978
Kosningabarátta í
Fyrir nokkrum dögum fann blaðamaður Eystein Jónsson, fyrrverandi ráð-
herra, að máli og fór þess á leit,að hann rif jaði upp í stuttu viðtali ýmislegt, sem
honum væri minnisstætt úr kosningahrfðum á fyrri tíð. Eysteinn hefur að sjálf-
sögðu margs að minnast, þegar þetta ber á góma, og varð vel við þessum tilmæl-
um. Hér víkur hann að kosningunum 1931, að framboðsfundum og ferðalögum á
sjó og landi, og enn koma fram skoðanir hans á þeim breytingum sem orðnar
eru á þessari baráttu frá því sem fyrr var. Þetta er annað viðtal Tímans við
aldna stjórnmálaskörunga, en hið fyrra var við Halldór Kristjánsson frá
Kirkjubóli og birtist sunnudaginn 11. þessa mánaðar.
Þú vilt heyra eitthvaö um kosningaferöalög og kosn-
ingabaráttu I gamia daga.eins og viököllum þaö núna. Ég
byrjaöi raunar aö fást viö þau efni rétt upp úr 1930 og
fyrsta kosningabaráttan, sem ég tók þátt i, var áriö 1931.
Þaö voru svo kallaöar þingrofskosningar og þótt ég heföi
ekki kosningarétt þá, tók ég æöimikinn þátt i þessari kosn-
ingabaráttu
Fyrstu pólitisku útvarpsumræöurnar
Eysteinn Jónsson, fyrrverandi
ráðherra, minnist manna og
viðburða kosningabaráttu á fyrri tið
Eysteinn Jónsson
Þá fóru i fyrsta skipti fram pólitiskar útvarpsumræöur.
Þaö þótti mjög nýstárlegt og vakti feikna athygli.
Ég var kvaddur til þess aö tala I útvarpiö meö þeim
Jónasi Jónssyni og Tryggva Þórhallssyni og fékk sérstak-
lega þaö hlutverk að ræöa fjármálin, sem ég var oröinn
talsvert kunnugur þá, vegna starfa minna fyrir rikis-
stjórnina og I stjórnarráöinu. Siöan voru geröar ráöstaf-
anir til þess aö ég færi sem aukamaöur á framboösfund-
ina i Suöur-Múlasýslu. Þaö var annaö hvort Jónas eöa
Tryggvi, sem baö mig aö fara austur, en i samráöi viö þá
alþingismennina Ingvar Pálmason og Svein I Firöi, sem
voru frambjóöendur flokksins i kjördæminu. Ég fór á
þessa framboösfundi og var þaö aö sjálfsögöu ákaflega
lærdómsrikt fyrir mig. Þetta voru heitir og haröir fundir,
einkum út af þingrofinu, kjördæmamálinu og fja'rmál-
unum.
Þá var margt meö ööru sniöi en nú, sérstaklega feröa-
lögin. Þá uröu menn aö feröast ýmist gangandi, riöandi, á
bátum eöa bilum. Þannig var þetta fyrstu þingmannsárin
fyrir austan og vel þaö, eöa þar til bilfært var oröiö út fyrir
öll nes og inn fyrir alla firöi og um Oddsskarö til Norö-
fjaröar. Ég man til dæmis eftir framboösfundi I Breiödal á
Eydölum.semlangflestirfundarmanna sóttu riöandi. Þaö
var gaman aö sjá menn streyma þannig aö úr öllum átt-
um og mikiö var heilsazt og skrafaö viö hólinn, þar sem
sprett var af.
Á mótorbátum milli fjarða
Lengiframan af minni þingmennsku haföi éghnakktösku
meö mér I fundaferöalögin. Viö gengum lika oft fjallgarö-
ana fjaröa á milli á þessum árum. Þaö þótti manni bara
satt aö segja sport. En þaö var nú fremur þegar feröazt
var um til aö halda leiöaþing, sem þannig var feröazt. A
meöan leiöir meö fjöröum og inn fyrir þá voru ekki bfl-
færar og raunar lengur, var þaö siöur frambjóöenda I
Suöur-Múlasýslu aö leigja sér mótorbát og feröast á hon-
um saman.
Þaö var oft glatt á hjalla I þeim feröalögum og þó aö
hitnaöi eitthvaö i mönnum á fundunum, sem vill nú veröa
stundum, þá rauk fljótt af mönnum hitinn meö sjávargol-
unni.
Viöuröum oft góöir kunningjar, þótt andstæöingar vær-
um, en þaö bar ekkert á þvi aö menn drægju af sér i bar-
áttunni, þótt menn hristust saman á mótorbátnum.
Framboðsfundirnir
A þessum árum voru alls staöar haldnir framboösfund-
ir. Frambjóöendurnir mættu og leiddu saman hesta sina.
Þessi siöur hefur haldizt alla tiö og fram á þennan dag á
Austurlandi. Sums staöar hafa þess háttar fundir veriö
lagöir af og þaö tel ég tjón. Mönnum fannst, held ég, aö
erfitt væri aö finna þessum fundum staö i þéttbýlinu, eftir
aö þaö kom til, t.d. i stóru kaupstööunum. Liklega hefur
sýnzt sem ekki væri hægt aö fá nógu stór hús og þvl um
likt, en þann vanda hygg ég aö heföi mátt leysa og fram-
boösfundirnir heföu betur haldiö áfram alla tiö, alls
staöar. Nú er fariö aö taka þessa framboösfundi upp aftur
og tel ég þaö vel fariö. Svo ætti einnig aö vera I kaupstöö-
unum og I Reykjavik, þar sem halda mætti nokkra svona
fundi fyrir bæjarhverfin.
Auövitaö mætti margt segja frá þessum fundum. Þeir
voru fjörmiklir, var þaö mikill siöur aö heimamenn tækju
þátt I fundunum og geröu fyrirspurnir og þaö lifgaöi mikiö
upp á. En þegar flokkunum fjölgaöi og menn hættu aö taka
heila daga i fundina, eins og gert var i sveitunum I gamla
daga, og settu fundina á kvöldin, varö breyting á þessu.
En þótt þessar frjálsu umræöur aö loknum ræöum. fram-
bjóöendanna hafi nú dregizt saman, eöa nálega horfiö, þá
tel ég þetta fundarform samt þaö lang bezta og aö ekkert
geti komiö i staöinn fyrir þaö.
Þú baöst mig aö segja þér eitthvaö frá kosningabaráttu
og kosningaferöalögum áöur fyrr. Þá datt mér I hug aö
láta þig fá frásögn, sem ég lét Erlingi Daviössyni I té og
hann birti Ibókinni „Aldnir hafa oröiö.” Frásögnin er um
feröalög min og þátttöku i fundum viö einar alþingiskosn-
ingar, kosningarnar 1937. Viö skulum skjóta þessari
frásögn hér inn i. Til skýringar má geta þess aö ég var rit-
ari Framsóknarflokksins og fjármálaráöherra, þegar
þetta geröist.
Texti: Atli Magnússon
Mynd: Tryggvi Þormóðsson
V
Til atlögu gegn ,, Breiðfylkingunni”
,,Alþingiskosningarnar 1937 voru miklar átakakosning-
ar, þvi þá mynduöu Sjálfstæöisflokkurinn og Bænda-
flokkurinn kosningabandalag, sem kallaö var „Breiöfylk-
ingin,” og átti aö hnekkja meirihluta Framsóknar og
Alþýöuflokks á Alþingi.
Mönnum var þaö I fersku minni þá, aö I siöustu kosning-
um haföi meirihlutinn á Alþingi oltiö á hlutkesti I Skaga-
firöi, og þess vegna lögöu menn sig nú afar mikiö fram.
Mönnum fannst þeir vist alltaf vera aö ná i þetta eina at-
kvæöi, sem skipt gæti sköpum I stjórnmálunum, eins og
siöast, og svona var þetta á báöa bóga. Reyndar er þaö nú
ævinlega svo I kosningum aö menn veröa nálega óöir og
unna sér engrar hvildar, þvi þá sitji menn af sér sigurinn.
En i þessum kosningum var mönnum hlutkestiö i Skaga-
firöi ofarlega i huga og var þaö notaö i ræöu og riti, til aö
hvetja liöiö I kosningastarfinu.
Kosningabaráttan hófst mjög snemma vors. Ég lagöi þá
I fundaferöalag, sem hófst meö þvi aö ég fór meö skipi
noröur I Eyjafjörö, þvi þar átti ég aö byrja. Var ég þar á
fundum og hélt siöan til Skagafjaröar. Fjallvegir voru
ófærir bflum og margir byggöavegir einnig, vegna aur-
bleytu. Gekk ég á skiöum upp úr Svarfaöardal yfir
Heljardalsheiöi. Armann á Uröum fylgdi mér upp á
heiöina, en Kolbeinn Kristinsson tók viö mér þar og fylgdi
mér heim til sin aö Skriöulandi i Koibeinsdal. Þangaö
sóttu Hólamenn mig á gæöingum sinum og Siguröur
Karlsson fylgdi mér út á Hofsós. Þar var fundur. Jón
Jónsson á Hofi tók á móti mér og skilaöi mér á hestum til
Sauöárkróks. Jón Pétursson, faöir hans, lánaöi mér reiö-
hestinn sinn, rauöan gæöing, sem ekki gleymist.
Á ferðalagi með Thor Thors
Frá Sauöárkróki til Varmahliöar var hægt aö komast á
bil, en þangaö sótti mig Benedikt á Stóra Vatnsskaröi á
hestum sinum og flutti mig niöur aö Bólstaöarhliö, en þó
meö viökomu á Skeggstööum I Svartárdal, hjá Sigvalda
bónda, sem þar bjó og áhugamaöur var i okkar flokki. Frá
Hólabaki aö Enniskoti I Viöidal varö ég aö fá mig fluttan
á hestum, en hélt siöan I bil suöur, til aö hagræöa ýmsum
málum. Eftir örfáa daga var á áætlun minni annaö feröa-
lag, þá austur á land. Atti ég þar aö glima viö „Breiöfylk-
inguna” á tveim fundum, fyrst I Vopnafiröi og siöan á
Egilsstööum. A þessa fundi fór Thor Thors aö sunnan og
uröum viö samferöa mikinn hluta leiöarinnar.
Reiknaö var út, aö eina leiöin tii þess aö komast austur,
væri aö fara noröur á Skagaströnd, I veg fyrir Súöina, sem
var á austurleiö. Viö Thor Thors fórum báöir I Súöina á
Skagaströnd og fengum sæmilega ferö. Súöin var mesta
farsældarfleyta og mér er enn minnisstætt hversu varlega
hún læddist upp á noröaustan sjóina, enda var hún ann-
álaö sjóskip. Meö Súöinni komumst viö til Vopnafjaröar.
Þar var haldinn mikill fundur og komu þangaö fulltrúar
fyrir bændaflokkinn og væntanlegir frambjóöendur okkar
I Noröur-Múlasýslu. Hvorki vantaöi fundarsókn né hörku I
umræöurnar.
Frá Vopnafiröi var svo fariö á hestum yfir Hellisheiöi og
yfir i Jökulsárhliö og var allur herflokkurinn samferöa á
þessari leiö. Björgvin bóndi á Ketilsstööum sá um þetta
mikla feröalag meö fulltingi Elsudóttur sinnar. Þau áttu
góöa hesta á Ketilsstööum og var þetta fjörmikiö feröalag.
Úr Jökulsárhliö slörkuöum viö svo á bil til Egilsstaöa og
þar varhaldinn mikill fundur I stóra sýslutjaldinu. Mér er
þaö meöal annars minnisstætt frá þessum ágæta fundi, aö
þangaö kom góöur bóndi, Runólfur Bjarnason I Hafrafelli,
oröheppinn maöur, sem haföi gaman af þvi aö taka fram I
fyrir ræöumönnum.
Ég var kominn stutt I ræöu minni, nam^staöar augna-
blik,svona til aö anda, og heyri þá aö kallaö’er og reyndist
þaö vera Runólfur:
i
Laugardagur 17. júni 1978
21
„Hvernig er þaö, piltar, átti vellygni-Bjarni nokkra
niöja?”
Varö af þessu mikill glaumur og kátina, svo sem til var
ætlazt.
Hólmganga Hermanns og Ólafs
Fundir voru oft haröir á Egilsstööum, þessi ekkert
siöur en sumir aörir. Aldrei réöi þó harkan ein, þvi alltaf
kom eitthvaö upp, sem létti skapiö. Talsvert hernaöarsniö
var þó á þessu. Þarna skildum viö Thor Thors. Hann var
dugmikill og prúöur andstæöingur og góöur feröafélagi.
Nú tóku viö ellefu framboösfundir i Suöur-Múlasýslu og
var þaönæsta verkefni mitt. Þegar þessum lauk, mætti ég
á tgeim fundum i Austur-Skaftafellssýslu, i Lóninu og á
Höfn. Þá varö aö komast suöur til Reykjavikur viöstööu-
laust. É_g átti aö taka þátt i útvarpsumræöunum sem.
veröa áttu rétt fyrir kosningarnar. Ekki fundust önnur
ráö, en aö fara á mótorbát, sem starfaöi á vegum Land-
helgisgæzlunnar, og fá hann til aö skjóta mér frá Horna-
firöi til Vikur i Mýrdal. Þaöan komst ég meö bil til
Reykjavíkur.
Viö Hermann Jónsson tókum þátt i útvarpsumræöunum
fyrir okkar flokk og átti hann aö fara strax aö þeim lokn-
um noröur i Skagafjörö og hjálpa þar til i lokahrinunni. Ég
átti á hinn bóginn aö hjálpa til syöra þá daga sem eftir
voru. Viö útvarpsumræöurnar fengu talsmenn flokkanna
herbergi á skrifstofum útvarpsins. Þar gátu menn hlustaö
saman og boriö saman bækur sinar. Sjálfstæöismenn voru
i næsta herbergi viö okkur. Þaö var nú fremur gott sam-
band á milli manna, þrátt fyrir hörö átök. Viö fórum þvi
yfir til þeirra og þeir komu til okkar og var skipzt á oröum,
mest I gamni, eins og gengur, þegar svona er ástatt.
Ólafur Thors kom inn til okkar og þeir Hermann Jónas-
son fóru eitthvaö aö gantast. Ég veitti þessu ekki ná-
kvæma athygli, en allt I einu lá ólafur flatur á gólfinu.
Hermanni var gliman I blóö borin og var alltaf aö sýna
mönnum glimubrögö — hefur sjálfsagt veriö aö kenna
ólafi bragö, en lagt aöeins of mikiö I þaö. Ólafur stóö snar-
lega upp og hlógum viö dátt aö þessu. Svona var hægt aö
leika sér, til þess aö gera lifiö léttara. Hermann og Ólafur
tókust fast á I útvarpsumræöunum á eftir og endaöi þetta
meö þvi aö ólafur skoraöi á Hermann aö mæta sér á fundi
á Hólmavik. Þeir festu þetta I útvarpsumræöunum og
uröu svo aö fara noröur á þennan einvigisfund. Var sá
fundur vist æöi sögulegur. Oft hefur veriö á hann minnzt
og til hans vitnaö.
En skyndiákvöröun varö til þess aö allar áætlanir rösk-
uöust. Kom þaö nú i minn hlut aö fara noröur I Skagafjörö
dagfari og náttfari, I staöinn fyrir Hermann Jónasson,
strax aö útvarpsumræöunum loknum. Þar mætti ég enn á
tveim fundum, á ökrum og á Sauöárkróki. Gisti ég aö-
faranótt kosninganna i Eyhildarholti hjá Gisla og hans
ágætu konu. Eitthvaö var ég látinn tala viö fólk i Skaga-
firöi eftir fundina, eins og gengur, þvi alltaf var mönnum
jafn rikt i huga hlutkestiö i Skagafiröi I kosningunum næst
á undan. „Breiöfylkingunni” tókst ekki aö ná meirihlutan-
um á Alþingi.
Framboðsfundirnir knúðu fram upplýs-
ingar um afstöðu flokkanna
Þessi frásögn, þótt örstutt sé, ætti aö gefa dálitla hug-
mynd um hvernig þessi barátta fór fram og feröalögin,
áöur en flugvélar komu til, viö upphaf bilaaldar nýja tim-
ans.
Kosningar eiga aö sjálfsögöu aö snúast um málefni,
stefnur og afstööu i þjóömálum og viöhorf til einstakra
mála, sem sköpum geta skipt. Til viöbótar veröur svo aö
koma traust á mönnum. Málefnin veröa aö vera I öndveg-
inu. Þaö er aö sjálfsögöu litiö vit i þvi aö kjósa álitlegan
mann, sem ætlar ranga leiö, aö dómi þess sem velur.
Af þessu leiöir, aö þaö er mjög þýöingarmikiö aö þær
umræöur sem fram fara fyrir kosningar, knýi fram upp-
lýsingar um þaö hvaö flokkar ætlast fyrir og flokkar veröa
aö starfa, — annars leysist allt upp I óskapnaö.
Mér finnst aö framboösfundirnir meö gamla sniöinu séu
langbezta aöferöin til þess aö knýja fram afstööu og lika
hagkvæmasta aöferöin, til þess aö kjósendur kynnist þeim
mönnum, sem eru i boöi. Ef menn mæta allir saman á
þess háttar fundum reyna þeir aö sjá til þess aö ekkert sé
undan dregiö af þvi, sem þarf aö koma fram. Þaö liggur I
hlutarins eöli aö þetta sé reynt. Mér sýnist þvi, aö ekkert
geti komiö i staöinn fyrir framboösfundina, þar sem mætt
er fyrir alla flokka.
Framboðsfundir i sjónvarpi og útvarpi
Svo er þaö sjónvarpiö og útvarpiö. Þar ætti aö minum
dómi aö hafa framboösfundi fyrir landiö allt, þar sem
menn heföu tækifæri til þess aö gera grein fyrir máli sinu,
ótruflaöir, I samfelldu, en þó hæfilega stuttu máli. Væru
þá til dæmis haföar þrjár umferöir, til þess aö úr veröi
raunverulegur kappræöufundur.
Samtalsþættir, sem mjög eru nú tiökaöir, þar sem æöi
margir menn koma saman, til þess aö tala saman um
pólitik, eiga aö visu fuilan rétt á sér, en þeir geta ekki aö
minu viti komiö I staöinn fyrir raunverulegar, skilmerki-
legar kappræöur. Min reynsla er sú, aö I þannig þáttum
slitni umræöurnar skaölega mikiö i sundur. Þaö er ákaf-
lega vandasamt aö stjórna þeim svo skörulega og um leiö
liölega aö þeir komi aö góöu gagni. Samtalsþættirnir
mega þvi ekki veröa til þess, aö útilokaöar veröi I sjón-
varpi og útvarpi umræöur meö fundasniöi. Ég legg
áherzlu á aö fundasniöiö má ekki hverfa.
Mér skilst aö framboösfundir eigi aö veröa i sjónvarpi
og útvarpi og er þaö vel. Ekki má skilja orö min svo aö ég
amist viö þvi aö stjórnmálamenn feröist um og haldi ein-
hliöa kynningarfundi, siöur en svo, — en þaö má ekki út-
ryma framboösfundunum og þar meö kappræöunum.
Leiðarþing
Leiöarbing hafa veriö haldin á Austurlandi svo lengi sem
ég man, árlega. Þau eru ákaflega þýöingarmikil og koma
aö miklu liöi, ekki sizt til aö ræöa heimamálin. A siöari
árum fundum viö upp þaö sniö aö halda mjög stuttar eöa
engar framsöguræöur, en hafa allt i samtalsformi. Meö
þessu móti tóku oft allir eöa nálega allir fundarmenn þátt I
umræöunum, og engin aöferö er betri en þessi til þess aö
þingmenn og kjósendur skiptist á skoöunum. Leiöarþingin
voru sjaldan fjölmenn, en þangaö komu þeir sem höföu
áhuga. Þetta ættu þingmenn aö gera árlega og gera raun-
ar margir, sem betur fer.
Hið gamla og
góða rifjað upp
Gamla bió sýnir um þessar
mundir kvikmyndina „The
Great Caruso”. Kvikmyndafé-
lagiöMetro Goldwyn Mayer lét
gera þessa mynd I tilefni af, aö
80 ár voru liöin frá fæöingu En-
rico Caruso. Hann fæddist i
borginni Napóli á ttaliu áriö
1873. Caruso kom fy rst fram
opinberlega i óperuhlutverki I
fæöingarborg sinni. Til gamans
má geta þess aö Caruso var
mjög snjallskopmyndateiknari.
Myndin „The Great Garuso”,
sem er breiðtjaldsmynd, er i
eölilegum litum og er byggö á
ævisögu Caruso sem rituö var
af ekkju hans Dorothy Caruso.
Ég sá þessa mynd fyrir mörg-
um árum siöan. Nú fyrir nokkr-
um dögum sá ég hana aftur og
sé sannarlega ekki eftir þvi.
Hjarta mitt fylltist af gleöi og
hrifningu og þó ég sé aldinn aö
árum, gat ég varla tára bundizt.
Ég gleymdi staö og stund og
mér fannst ég vera I annarri
veröld heldur en okkar, eins og
er nú.
Hinn stórkostlegi söngvari
Mario Lanza fer meö aöalhlut-
verkiö „Caruso”. Lanza er
kurteis.glaöur, myndarlegur og
þaö var eins og hann væri um-
vafinn einhverjum geislaljóma
og röddin er alveg yfirnáttúru-
Mario Lansa.
leg. Lanza nam söng viö Julian
söngskólann i New York borg.
Hann var af itölsku bergi brot-
inn. Éghef lesiö ævisögu Caruso
og Lanza kemur „öllu til skila”
Hannerklæddur i frakkann góöa
meö plusskragann og i gráu
legghlíunum, og ekki vantar
„temperamentiö” (listamanna-
skapiö). Hann syngur 27 lög i
myndinni. Má þar nefna: ,,Cel-
este Aida” úr op. „Aida”, La
Donna e Mobile” úr óperunni
Rigoletto, „E Lucevan le
Stelle” úr óþerunni „La
Tosca”, „Che Celida Manina”
úr óperunni „La Boheme”,
„Cielo e Mar” úr óperunni „La
Gionconda”, „Vesti la Giubba”
og „Restativo” úr óperunni I
Pagliacci og yndislegu smálög-
in sem flestir kannast viö: A
Marechiare, A Vuchelle, La
Dauza, Torna A Sorriento,
Mattinata, Because o.fl.
Ungir sem aldnir ættu aö sjá
„The Great Caruso'ÍUnga fólkiö
hlustar ekki aöeins á fagra tón-
list flutta af hinum stórkostlega
Mario Lanza, heldur lærir þaö
kúrteisi og skemmtilega fram-
komu og þaö er þvi miöur aö
gleymast. Veröld sem var, en er
ekki lengur til. Lifiö hér áöur
fyrr er svo óiktlifinu eins og þaö
er nú til dags. Hin aldna sveit
mun rif ja upp „gömlu góöu dag-
ana” þegar hiö góöa, glaöa og
mannlegavari heiörihaft. Not-
iö hiö gullna tækifæri og hlustiö
á hinn glæsilega Mario Lanza i
„The Great Caruso” IGamlaBió
og þaöveröurykkureins og mér
ógleymanleg stund. Ég vil svo
þakka forráöamönnum Gamla
Biós fyrir aö hafa nú á skömm-
um tima sýnt 2 dásamlegar
gamlar kvikmyndir fyrst Ben
Hur og nú „The Great Caruso.”
Bjarni Sveinsson.
AUGLVSINGASTOFA sambandsins
GMCVANDURA
OG GMC RALLY VAN
Endingarmiklir sendi- og fólksflutn-
ingabílar á mjög hagstæðu verði. Hafa
náð miklum vinsældum á undanförnum
árum vegna lipurðar, þæginda í akstri og
mikillar burðargetu.
Bílar, sem ryðja sér til rúms hjá einka-
aðilum sem sportbíll og ferðabíll.
Höfum ávallt fyrirliggjandi í miklu
úrvali eftirtaldar gerðir:
GMC VANDURA 25, burðargeta 1.600
kg, sjálfskiptur með vökvastýri o.m.fl. en
án hliðarglugga.
GMC RALLY VAN 35, burðargeta 2.400
kg, sjálfskiptur með vökvastýri o.m.fl.
með hliðargluggum og 12 sætum.