Tíminn - 30.11.1978, Qupperneq 16

16
Mi’iniuiiia
Fimmtudagur 30. nóvember 1978
Araþór Garðarsson, prófessor:
Um nvtingu riúpna
annarra
Aí>

*

bat ^ eb £tevtva
^ifrsrisfjss
fuglastofna
uttt
Föstudaginn 10. nóvember sl.
ritarSnorri H. Jóhannessongrein
I Timann sem hann nefnir Fugla-
friöunarfrumvarpiö og raunir
rjvipunnar. Eru þar ýmsar
vangaveltur um frumvarpiö al-
mennt og ekki slst um rjúpuna.
Greinarhöfundur veitist nokkuö
aö undirrituöum sem var einn
þriggja nefndarmanna er unnu aö
undirbúningi þessa frumvarps,
fyrir aö halda fram skoöun um
veiöitima rjúpu sem SHJ telur
keyra um þverbak, nl. aö
veiöitimi rjúpu hefjist 1. septem-
ber (til vara 1. október) i staö 15.
október eins og nú tiökast. Hann
botnar heldur ekkert i þvi aö
seinkun veiöitlma til 15. nóvem-
ber skyldi vera eindregiö hafnaö.
Ennn fremur lætur hann aö þvi
liggja aö rjúpan sé ofveidd og
þess vegna sé einfalt mál aö rétta
stofninn viö meö friöun. Þá beinir
hann sex spurningum til undirrit-
aös um rjúpuna. Loks leggur
hann út af minnihlutaáliti undir-
ritaös um tilhögun undanþágna til
grágæsaveiöa á friöunartima.
Tilgangur fuglafriðun-
ar.
Lög um veiöar og friöun fugla
eru nauösynleg til þess aö vernda
viökvæmar fuglategundir fyrir
ofveiöi, til þessaö nýta eftirsókn-
arveröar tegundir á heppilegan
hátt, og sem liöur i almennri um-
hverfisvernd. Þau taka auk þess
miö af siövenjum og heföum i
þessum efnum, svo og mannúöar-
sjónarmiöum. Þannig er almennt
lögö áhersla á þaö I islenskum
fuglafriöunarlögum, aö fuglar fái
friötilþess aö verpa og koma upp
ungum. Allir fuglar, meö sára-
fáum undantekningum, eru þvi
friöaöir utan tiltekins veiöitima
tiltöluiegra fárra tegunda.
Nú er þaö svo meö flesta veiöi-
fugla, aö náttúruleg afföll eru
mikil, a.m.k. hjá ungfuglum, en
þau minnka meö aldrinum. Þess-
ir stofnar eru yfirleitt stærstir á
haustin, en minnstir á varptima á
vorin. Eftir þvi sem veiöitimi er
haföur fyrr á haustin er stofninn
stærri og llkur hvers einstaklings
minniaö lifa til vorsogskilja eftir
sig afkvæmi. Af þessu leiöir, aö
heppilegast er aö hafa veiöitima
sem fyrst á haustin eftir aöungar
eru fullbúnir, enda er þaö almenn
regla I þeim löndum, sem lengst
eru komin i skynsamlegrinýtingu
veiöistofna, aö veiöitimi er tak-
makaöur viö haustiö. Þaö sem
hér er sótst eftir er einfaldlega
sem mest veiöi meö sem minnst-
um áhrifum á stofninn, þ.e.a.s.
stofninn nýtist betur.
Loks er aö geta sjónarmiös
þeirra sem veröa fyrir búsifjum
af völdum einstöku fuglategunda
(svonefndra vargfugla). Komiö
er til móts viö þá meö ófriöun
hrafns, svartbaks o.fl. _tegunda,
og meö undanþágua'kvæöum
vegna sértilvika.
Nytjun islenskra fugla-
stofna.
Þeir fuglastofnar sem viö nýt-
um eru ekki margir. Þeir eru
misstórir og misviökvæmir fyrir
veiöum og vil ég gera hér stutt-
lega grein fyrir þessari nýtingu.
í fyrsta lagi nýtum viö ýmsa
sjófuglastofna, fyrst og fremst til
eggjatöku sem yfirleitt hefur
engin merkjanleg áhrif á viö-
gang, þessara stofna. Þá er
mikiö skotiö af svartfugli á sjó,
einkum noröanlands á vetrum og
viöa umhverfis land á vorin. Hér
er um aöræöa mjög stóra stofna,
sem skipta milljónum einstakl-
inga, og viröast veiöar þessar
ekki hafa teljandi áhrif á stofn-
ana. Lundaveiöi I háf er einkum
stunduöf Vestmannaeyjum og viö
Breiöafjörö. Veiöimenn reyna
yfirleitt aö velja geldfugl (ung-
fugl), sem mikiö er af i vörpun-
um, þaö tekst sæmilega, og
reynslan ásamt rannsóknum
sýrir aö lundaveiöar i þessu formi
hafa ekki áhrif á stofninn. Hins
vegar er alkunna, aö auövelt er
aö gereyöa lundabyggöum ef full-
orönir varpfuglar eru veiddir.
Meöal sjófugla hafa skarfar og
súla nokkra sérstööu, þar sem
stofnarnir eru tiltölulega litlir, en
veiöiálag fremur mikiö, einkum
áöur fyrr. Hér er þvi nauösynlegt
aö vera vel á veröi.
Yfirleitter litiö á sjófuglatekju
sem hlunnindi og búsilag, fremur
en eftirsóttar veiöar i sjálfu sér.
Um þá fugla, sem einkum
eru veiddir inn til landsins,
rjúpu, gæsir og endur, gegnir
ööru máli. Afuröirnar eru nánast
lúxusvarningur og veiöarnar eru
almennt taldar eftirsóknarverö
Iþróttafþeimsemþær stunda. Er
ánægjulegt til þessaö vita aöslik-
ir veiöimenn hafa nú stofnaö meö
sér félag, sem vonandi á eftir aö
láta mikiö gott af sér leiöa. Af
þeim stofnum, sem hér um ræöir,
er rjúpnastofninn aö jafnaöi
stærstur, en stofnar flestra gæsa-
og andategunda eru hins vegar
mjög litlir og gæti veriö hætta
búin vegna veiöa.
Samkvæmt núgildandi lögum
má veiöa allar gæsategundir
(nema margæs sem er alfriöuö)
frá 20. ágúst, þær andategundir
sem leyfilegt er aö veiöa, frá.l.
september, og rjúpu frá 15. októ-
ber. Þaö er skoöun min, aö þessi
háttur sé óheppilegur (1) vegna
þess að hann ýtir undir lögbrot,
(2) vegna þess aö aöalrjúpna-
veiöitiminn þjappast saman á
stuttan tima, en þaö veldur mik-
illi truflun á ýmsum svæöum, og
(3) rjúpnastofninn nýtist ekki
sem skyldi, eins og siöar veröur
rætt. Rétt er aö benda á þaö, aö
töluvertaf gæsumer enn i sárum
um 20. ágúst og viöa ófleygir ung-
ar og á þetta einnig viö um sumar
andategundir, sem aö visu eru
ekki eftirsóttar til veiöa hér. Á
hinn bóginn eru allar gæsir og
flestar endur farfuglar, sem aöal-
lega fara til Bretlandseyja og
suöur um Vestur-Evrópu á vet-
urna. Þær eru mjög mikiö veidd-
ar á vetrarstöövunum og frá sjón-
armiöi islenskra veiöimanna er
æskilegt aö einhver tækifæri gef-
ist til veiöa áöur en megniö af
þessum fuglum er komiö út úr
landinu.
Stofnarandfuglahérálandi eru
rtve^
\eéa.

fu'
oí'

o® - séu Hwo
áia
eb» eVT\dit'
Ötte^aijósat 5»«^
setfv V^aí atltVaa^sat
svo 8® séSVto^Vifeeta^^a

aö
stiata
Y\ét
t\e
og>
v*t ai£> waía.
eíIí\ni ai> Xesatr\áisi tfox
W
nota et lVeVaa a*r\ *s^
ev
>evt>a
\\eg>1

v®t' * it>wvet
allvel þekktir, og hafa veriö
framkvæmdar beinar talningar á
þeim, bæöi hérlendis og á vetrar-
stöðvunum. Langstærsti stofninn
er æöarfugl, sem varlega áætlaö
telur um 500.000 fugla á vori.
Æöurinersemkunnugter strang-
friöuö hér. Þetta er ekki vegna
þessaö stofninn þyldi ekki veiöar,
heldur myndi fuglinn aö öllum

ttvx-
eb

-> 3
=o
P
Íf

FOI_l_oftí>N|fi Vu(rL.f)(l 1É / 7~

1 1 1 1 1 1 1* 3 T pf s O j i i i i
GO °f0 F JoUrON
STlSDOfroft STöFAj
^ 5o% Fcvckoa/
VEKÐITIMI
likindum styggjast m jögef veiöar
væru leyföar, en þaö gæti torveld-
aö venjulegar nytjar, þ.e. dún-
tekju.
Tveir gæsastofnar, grágæs og
heiöagæs, eru einnig allstórir og
voru báöir i örum vexti frá þvi
fyrir 1950 og fram undir 1970, en
hafa staönað siöan, og grágæsin
viröistheldurveraifækkun aftur.
Islenski grágæsastofninn er nú
áætlaöur um 60 000 fuglar aö
hausti, eftir aö hann kemur á
vetrarstöövarnar. Þaö hefur
reynst erfitt aö skýra þessa fjölg-
un gæsanna á siöustu áratugum,
en ýmislegt bendir til þess aö bætt
lifsskilyröi á vetrarstöövum ráöi
hér mestu. Ekki virðist útilokaö
aö ólöglegar og allt of almennar
grágæsaveiöar á vorin hafi skaö-
leg áhrif á stofninn. Æsiskrif um
skaösemi gæsa hafa þvi miöur
haft þau áhrif aö rangsnúa hug-
myndum almennings um þessa
fugla. Jafnframt er mikil hætta á
þvi aö menn sem einu sinni eru
komnir á bragöiö aö brjóta lögin
aö þessu leyti láti ekki sitja viö
grágæsina eina. Menngleyma þvi
I útrýmingaræsingnum, aö grá-
gæsin er einn aöalveiöifugl þessa
lands og þess vegna til verulegra
nytja. Tjón af völdum gæsa er
þegar á heildina er litiö hverf-
andi, en einsti8cu bændur veröa
þó fyrir nokkrum búsifjum sem
auövelt er aö koma i veg fyrir.
1 núgildandi lögum um fugla-
veiöar og fuglafriöun gætir aö
minum dómiof mikils órökstudds
gæsahaturs, og á ég þar m.a. viö
2. töluliö 11. gr. sem nokkrum há-
værum ofstækismönnum tókst aö
koma aö á sinum tima. Þvi miöur
bar meirihluti nefndarinnar sem
undirbjó nýja frumvarpið ekki
gæfu til aö afmá þetta lýti. Orö-
rétt hljóöar upphaf 11. gr. 2 svo:
„Þar sem grágæsir valda miklum
og almennum spjöllum á nytja-
gróöri, getur ráöuneytiö, aö
fengnum tillögum fuglafriöunar-
nefndar, veitt hreppstjórum fyrir
hönd veiöiréttarhafa i umdæmum
sinum undanþágu frá friðunar-
ákvæðum laga þessara, aö þvi er
veiöi grágæsa varöar...” Hér er
þvi slegiö föstu, án nokkurs rök-
stuönings, aö grágæsir valdi
„miklum og almennum spjöll-
um” þvert ofan i niöurstööur
rannsókna sem sýna hiö gagn-
stæöa. M.ö o^.tl. 11. gr. felur I sér
lygi, sem ég taldi og tel enn sér-
staka ástæöu til aö mótmæla.
Grágæsir valda hvergi þaö mikl-
um og almennum spjöllum aö
ástæöa sé til almennra undan-
þágna af þessu tagi, og 1. liöur 11.
gr. gerir einmitt ráö fyrir aö ein-
stakir bændur geti aflaö sér
heimildar til aö drepa gæs á friö-
unartima. Þaö hafa hins vegar
fáir gert, og segir þaö sina sögu
um raunverulega skaösemi gæsa.
Flestir islenskir andastofnar,
sem veiddir eru, eru fremur litlir.
Veiöiálagiö er þó fyrst og fremst
utan Islands og hefur tekist góð