Tíminn - 31.12.1978, Qupperneq 2

2
Sunnudagur 31. desember 1978
**i->
Rannsóknarmaöur athugar móöurina og hiina sem sofa dá-
svefni, eftir lyfjagjöf.
verndargrip, geröum úr höfuö-
leöri af sel, fylltu meö þangi.
Þannig yröi sonurinn fær um aö
veiöa sjálfur sams konar
skepnu siöar meir.
Nokkrar þjóösögur Eskimóa
segja frá bjarndýrum sem
brugöu sér 1 mannsllki. Oft
bjuggu þessir birnir i húsum og
voru mennskir innandyra en
birnir, þegar út fyrir kom.
Stundum bar menn aö garöi
þeirra og voru þeir vel haldnir á
allan hátt meöan þeir voru inni.
En þegar út kom.gátu þeir átt
fótum fjör aö launa. Dæmi
þessa er sagan um Stóra hund:
,,Kona ein hljöpst á brott frá
fjölskyldu sinni og aö nokkurri
stundu liöinni kom hún aö húsi.
Viö innganginn voru nokkrar
bjamdýrahúöir. Eigi aö siöur
gekk hún inn fyrir. Húsiö áttu
nokkrir birnir, sem gátu tekiö
hamskiptum. Konan ákvaö aö
setjast aö á meöal þeirra. Stór
björn sá um aödrætti til
heimilisins. Þegar hann fór til
veiöa brá hann sér i bjarnar-
haminn. Dag nokkurn vildi kon-
an snúa á ný til fjölskyldu sinn-
ar. Stóri björninn féllst á þaö en
sagöi henni aö segja ekki frá þvi
sem fyrir hana haföi boriö, þar
sem hann óttaöist aö húnar hans
kynnu aö veröa drepnir. Konan
sneri heim en gat ekki þagaö um
birnina. Kvöld eitt þegar hún
sat hjá manni sinum hvislaöi
hún: „Ég sá birni.” Karl-
mennirnir i þorpinu lögöu þegar
i staö upp og þegar björninn sá
þá nálgast grunaöi hann.aö
hverju fór og drap báöa húna
sina þar sem hann vildi ekki aö
þeir féllu I manna hendur.
Þá sneri björninn til þess aö
leita aö konunni. Hann fann hús
hennar, braust þangaö inn og
drap hana. Þegar hann kom út á
ný þyrptust hundarnir utan um
hann. En þegar björninn snerist
til varnar uröu hundarnir allir
aö ljósum sem stigu til himins
þar sem þeir uröu aö stjörnum.
Nú heita þeir KrOugtussat en
þaö þýöir: þeir sem likjast
hundahópi f kring um björn.
Upp frá þessu hafa menn um-
gengist birnina meö meiri
viröingu, þvi þeir heyra hvaö
menn segja”.
Samhljóöa sögur eru til I nor-
rænum þjóösögum og dæmi um
þaö er sagan af Hvitabirninum
og Valemon kóngi:
„I fyrndinni var konungur
sem átti þrjár dætur. Tvær
þeirra voru ófriöar og illa inn-
rættar.en þú þriöja var fögur og
góö, og elskaöi kóngurinn hana
mjög og allir aörir. Nótt eina
dreymdi hana lárviöarsveig úr
gulli og eitt sinn er hún var á
gönguför úti i skógi mætti hún
hvitum birni sem bar á höföi
lárviöarsveiginn sem hana
haföi dreymt. Hún bauöst til
þess aö kaupa sveiginn en
björninn vildi ekki láta hann
nema hún féllist á aö dvelja hjá
honum. Henni þótti hún ekki
getaö lifaö án lárviöarsveigsins
svo hún féllst á aö björninn
mætti koma innan þriggja daga
aö sækja sig en þaö mundi veröa
á fimmtudegi.
Björninn kom og herinn var
sendur gegn honum til þess aö
stööva hann.en án árangurs,og
loks sendi kóngur honum elstu
dóttur sina. Hann tók hana og
hljóp burtu. Eftir nokkra stund
spuröi hann hana: „Hefur þú
einhvern tlma setiö mýkra eöa
haftbetraútsýni?” „Jáá knjám
móöur minnar var mýkra að
sitja og úr kastala fööur mins
haföi ég betra útsýni,” svaraöi.
stúlkan. „Þá ert þú ekki sú
rétta,” urraöi björninn, hljóp
meö hana til baka og skilaöi
henni.
Næsta fimmtudag kom björn-
inn aö nýju og þótt herinn
beröist nú enn ákafar, tókst ekki
aö stööva hann. Sendi kóngur
honum þá næst elstu dóttur sina.
Eftir drjúga hriö.spuröi björn-
inn prinsessuna: „Hefur þú ein-
hverntima setiö mýkraeöa haft
betra útsýni?” „Já.á knjám
móöur minnar var mýkra aö
sitja og úr kastala fööur mis
haföi ég betra útsýni,” svaraöi
stúlkan „Þá ert þú ekki hin
rétta,” orgaöi björninn og
fleygöi henni af baki f fööur-
garöi.
Þegar björninn kom i þriöja
sinn baröist herinn enn ákafar
en nokkru sinni.en varö þó und-
an aö láta og konungur varö aö
fá honum yngstu dótturina.
/
líc* i/
/ i % * /
Hér er aöeins rekisfláki á milli
bjarnarins og skipsins. Meö þvi
aö styöja framfótunum á skör-
ina vippar bangsi sér furöu
léttilega upp úr sjónum.
Hann spuröi hana sömu
spurningar og hinar tvær. „Nei
aldrei,” svaraöi stúlkan. „Þá
ert þú hin rétta,” sagöi björn-
inn. Hann fór meöhana til hall-
ar sinnar og þar dvaldi hún meb
honum. Adaginnvar hannbjörn
en maöur um nætur.
Svo heldur þessi saga áfram
og ber vaxandi svip af eskimóa
sögunni. Prinsessuna langar til
þessaö faraheim ogsjá móöur
sina, fööur og systur og féllst
björninn meö semingi á þaö,ef
hún lofi aö fylgja ekki ráöum
móöur sinnar. En móöirin telur
prinsessuna á aö hafa meö sér
kerti I höll bjarnarins, svo hún
geti séö.hvernig hann litur út
um nætur. Prinsessan kemst þá
aö þvi aö hann er fagur prins.
En þegar hún lýtur niöur aö
honum til þess aö kyssa hann
drýpur vatn af kertinu á andlit
honum ogvekurhann. Prinsinn
segir henni þá,aö ill norn hafi
breytt sér i bjarndýr. Prinsess-
an heföi getaö leyst sig úr álög-
unum, en vegna óhlýöni hennar
veröi hann nú aö fara og kvæn-
ast norninni. Prinsessan gefst
ekki upp og fyrir margvislegar
fórnir tekst henni aö finna hann
og saman vinna þau bug á norn-
inni. Endirinn er þvi góöur eins
og I flestum ævintýrum.
Horfið til nútímans
lsþaka kom skyndilega fljót-
andi fram úr þokunni,rann meö-
fram skipshliöinni og hvarf
fyrir aftan okkur. Brátt varö is-
inn svo þéttur aö viö uröum aö
hægja feröina tilþessaö foröast
aö viö rækjumst á is og gætum
stefnt skipinu um mjóar rásir
milli isjakanna.
Þokunni léttir og bráölega
getum viö séö greinilega til
allra átta. Rekisinn er fremur
þétturá bakboröa.vegna þess aö
staövindar úr vestri hafa
þjappab honum saman.
Skipstjórinn Birger Sörensen
fylgir isbrúninni og gáir aö op-
um, þar sem sigla má inn í is-
inn. Viö erum hér i dæmigeröu
umhverfi isbjarna og kunnum
aö rekast á þá á hverju andar-
taki.
Maöur er sendur upp I út-
sýnistunnuna til þess aö svipast
um. Þaöan sér hann vitt of og
skýrir frá breytingum á isnum
langt burtu. Hann kemur bæöi
auga á opnar rásir handa
skipinu aö sigla um og hópa af
sel og fugla á Isþökunum. Hann
litur yfir Isinn I sjónauka en þaö
er allerfitt,þvi þegar skipið sigl-
ir á hálfri ferö titrar mastriö all
mikiö, svo sjónaukinn dansar
fyrir augum hans. Viö og viö
rekst skipiö á is svo athugand-
inn kastast til I tunnunni. Oft er
erfitt aö koma auga á birni i
mikilli fjarlægö. Hinn rjómaguli
eöa guli feldur þeirra litur
gjarna út eins og gamall eöa
skáldaöur hafis. Kvöldsólin.sem
er lágt á lofti fær isnum lika
hina margvlslegustu liti og
skuggabrigöi — þau eru fögur,
en þreytandi fyrir augu leitand-
ans.
Nokkur okkar standa i stýris-
húsinusem er aöalstjórnstöö og
upplýsingamiöstöö i senn og aö
auki vinsælasti staöurinn um
borö. Hér er þaö sem hlutirnir
gerast. Menn ræöa sibreytileg-
an Isinn og veöurhorfur.
Akvaröanir eru teknar. Beri
eitthvaötil tiöinda eru þeir.sem
i stýrishúsinu eru.fyrstir til aö
fá vitneskju um þaö. Nú eru
menn dálltiö æsti'r og
uppveöraöir, þvi von má eiga á
hvltabirni á hverju andartaki.
Viö höfum gott samband viö
félaga okkar i tunnunni þvi hann
hefur sima hjá sér. Hann
stappar niöur fótum til þess aö
halda á sér hita og þá glymur i
hátalaranum. Þá heyrum viö
skrjáf þegar hann færir til vind-
hlifina til þess aö geta betur
haldiö á sér hita i Isköldum
vindinum. Hann raular og
blistrar til þess aö hafa ofan af
fyrir sér en þegar ekkert gerist
er timinn lengi aö llða.
En nú hættir hann aö blistra
og allt verður kyrrt þar uppi um
stund. Úr stýrishúsinu er ekkert
að sjá nema ishroöa og klaka-
hryggi vegna þess.hve lágt viö
erum staösett. Loks heyrum viö
tilhans: „Égheld aöéghafiséö
björn á bakboröa, — nei, þeir
eru tveir! Nei, þrir! Þarna!
Þetta er birna meö tvo húna!”
Þá er kominn timi til þess aö
hefjast handa. Einn er sendur
undir þiljur til þess aö vekja þá
sem eiga frivakt og sofa. Stýri-
maöurinn stappar i gólfiö á
stýrishúsinu sem jafnframt er
þak á káettunni þar sem nokkrir
sitja og segja sögur yfir kaffi-
bolla. Brátt eru allir komnir á
dekk. Viö Birger klífum upp
kaöalstigann upp 1 tunnuna og
reynum aö finnna okkur pláss.
„Viö gætum rekiö þá yfir isinn
ogisjóinn „stingégupp á. „Þaö
er erfið og hættuleg ráögerö,”
segir Birger. Hann athugar Is-
inn vandlega og tekur svo
ákvöröun. „Viöskulum sigla inn
i mjóu lænuna á bak viö þá.
Þaöan eiga þeir ekki undan-
komu auöiö og viö hrekjum þá i
sjóinn. Aö þvi búnu verður eftir-
leikurinn auöveldari meö
skipinu og léttibátnum.”
Skipinu er snúiö viö hægt og
rólega og veiöarnar eru hafnar.
Fyrsti stýrimaöur er viö stjórn-
völinn. Hér veitir ekki af vönum
manni.þegar sigla skal gegnum
ishröngl inn i mjóa lænuna.en is-
jakarnir gætu sem best gert gat
á skipslestina. Birnirnir hafa nú
komiö auga á okkur. Húnarnir
hlaupa til móöur sinnar til þess
aö leita verndar hjá henni. Hún
teygir fram langan hálsinn og
reynir aö finna lyktina af okkur.
Hún er óróleg og ráðvillt og veit
ekki hvernig bregðast skal viö
þessum óvæntu aöstæðum. En
loks hefur hún gert upp hug sinn
og meb báöa húnana á hælum
sér stefnir hún I sjó fram.
Eftirleikurinn er auöveldur.
Litlum báti meö utanborösvél
er skotiö á flot og tveir menn
stökkva um borö i hann. Annar
þeirra gætir vélarinnar en hinn
heldur á byssunni meö svefnlyf-
inu I. Birnirnir synda i átt aö Is-
jakaog litli báturinn fylgir þeim
fast eftir. Kvendýriö leggur
hrammana upp á Isinn ogstekk-
ur upp úr vatninu. A Isjakanum
stendur hún kyrr um stund og
þaönægir okkur. Maöurinnmeö
byssuna hleypir af. AlhyKö þýt-
ur I gegn um loftið og hæfir
skepnuna i vinstra læriö.
Rauöur endaskúfurinn á hylk-
inuervelsýnilegur ogauöséö aö
skotiö hefur tekist vel. Birnan
orgar og stefnir nú i sjóinn aö
nýju meö húnana á hælum sér.
Mennirnir I litla bátnum elta en
hætta sér ekki of nærri til þess
aö hræba hana ekki. Aö nokkr-
um tima liönum koma áhrifin af
lyfinu I ljós. Hreyfingar
bjarnarins veröa hægari meöan
hann hleypur af staö yfir isinn.
Hún hleypur fram á Isskör og á
meðan hringsólar litli báturinn i
kring um hana og fælir hann frá
aö stökkva i sjóinn aö nýju.
Birnan stendur og horfir á
mennina. Aö þvi búnu geispar
hún,enn eitt merki þess aö lyfið
er tekið aö segja til sin.
Hreyfingar hennar veröa nú
hægari oghún hrasar viö á leiö
sinni. Nokkru siöar leggst hún
niður til svefns. Um þaö bil
tuttugu minútur hafa liöiö frá
þvi er hún var hæfð.þar til hún
er sofnuö. Þetta heföi getað
gengið hraöar fyrir sig meö þvi
ab nota stærri skammt en þá
heföu lfka aukaáhrif orðiö
meiri. Af reynshi höfum viö kos-
iö aö hafa skammtinn minni og
biöa þess lengur.
Húnarnir halda sig nærri
móöur sinni. Viö leggjum litla
bátnum meö mestu gát viö hliö
isjakans og göngum upp á hann.
Þá færum viö okkur rólega nær
dýrinuog foröumst allar snögg-
ar hreyfingar og háreysti. Séum
viö mjög varkárir eigum viö aö
geta komist þaö nærri húnunum
aö viö gætum svæft þá meö
handsprautu. En jafnt þótt svo
húnarnir séu harla smáir og
vega sjaldan meira en 60 kiló
þegar þeir eru sex mánaöa.eru
þeir furöu sterkir og fljótir i för-
um. Viöhafumheyrtað þeir geti
gert af sér talsveröan skaba
meö beittum klóm sinum og