Ísafold - 11.10.1877, Page 1

Isaíold.
IV 26. Reykjavík, fimmtudaginn II. októbermán. 1877.
Um viðreisn forngripa-
safnsins.
Eptir sira Helga Sigurðsson.
[Niðurlag, frá IV 8, bls. 30]. Jeg" h©fi nú
vikið nokkuð á, í hverjum greinum
forngripasafninu eða forstöðu þess sje,
að ætlan minni, helzt ábótavant. Erþá
þessu næst að hugleiða, hverjum helzt
beri að bæta úr þessu, og hvernig þess-
ari bót eigi einkum að veravarið. f>að
eru stiptsyfirvöldin og alþingi, sem sú
skylda hvílir á, stiptsyfirvöldunum sök-
um þess, að þau hafa lofað safninu for-
stöðu eða yfirumsjón, eins og sjá má í
brjefiþeirra til mín (24. febr. 1863), þeg-
ar safnið var stofnað. En í þessari for-
stöðu liggur víst umsjón, útvegun og
næg afskipti af landsins fornmenjum;
og nær þá þessi forstaða bæði til þeirra
forngripa, sem þegar eru fengnir, og
líka, og það ekki síður, til hinna, sem
enn eru ófengnir víðsvegar um landið.
Alþingi ber og að bæta úr fyrrgreindu,
sökum þess, að forngripasafnið er lands-
ins eign, sú eign, sem bæði er dýrmæt,
verðskuldar hjálp og þarf hennar, úr
landssjóði. það er því næg forstaða og
sómasamlegur fjárstyrkur, sem fom-
gripasafnið þarf nú sjer til viðreisnar.
Ræki bæði stiptsyfirvöld og alþingi
skyldu sína í þessu efni, er óefað, að
öllalþýða muni, sem fyxri, fúslegavilja
auðga safnið með forngripum og að-
stoða það á annan hátt. Eða hví skyld-
um vjer með lifandi áhuga hafa stofn-
sett og eflt forngripssafnið, ef vjer seinna
skiptum oss lítið eða oflítið afviðhaldi
þess, viðgangi, eða þeirri viðreisn, sem
allir sjá, að það nú þarf við ? Vjer, sem
eigum fornsögurnar og margar aðrar
sögur og ljóðmæli, sem segja oss margt
um forngripina, vjer ættum þó sjálfsagt
að hirða sem bezt um gripi þessa, er
útskýra sögurnar, og eru að mörgu
falli þeirra lifandi eptirnjynd. Vjer ætt-
um í þessu að líkjast öðrum menntuð-
umþjóðum, og það þvíheldur, semvjer
eigum fegri söguöld en flestar þær.
Vjer ættum, og hljótum líka að sjá, að
eins ogvjer höfum álit ogsóma af sög-
unum í augum allra menntaðra þjóða,
eins höfum vjer það af fornmenjunum;
og því telja aðrar þjóðir sjálfsagða
skyldu vora ogsóma, að safna þeimog
við halda sem fremst að unnter. Vjer
megum því ekki meta þær lítils, nje
hafa umhyggju fyrir þeim í einhverjum
smá-hjáverkum (líkt og nú virðist gjört).
Vjer megum ekki ætla, að vjer getum
\
V
svo sem kostnaðarlaust frelsað fornmenj-
ar vorar frá glötun, safnað þeim, varð-
veitt þær og útskýrt, eða ætla, að vjer
höfum verulegan sóma og gagn af forn-
gripasafni án fyrirhafnar og fjárfram-
laga. Til slíks hugsar engin menntuð
þjóð; enda leggja menntaðar þjóðir fús-
lega mikið í sölurnar, bæði fyrirhöfn
og fje, fyrir forngripasöfn sín. þeirra
dæmi, ásamt vorri eigin nauðsyn og
sæmd, hlýtur því að vera næg hvöt fyr-
ir oss að gæta sem bezt fomgripa vorra,
og nú, þegarsafnið þarf viðreisnar við,
að veita því hana.
Forstaða safnsins, eigihún að vera
góð, er ekki neitt smáverk eða hjáverk,
eins og sumir halda þó, sízt þegar nú
þarf að færa þar svo margt í lag, sem
of lítið hefir verið skeytt um, kynna
sjer safnið til hlítar, veita því nýtt fjör
og hluttekning allra landsmanna, og að
mörgu leyti byrja svo að segja þar, sem
Sigurður málari hætti. Safnið, eða þess
viðreisn útheimtir, að minnsta kosti fyrst
um sinn, svo að segja allan tíma for-
stöðumannsins, og þar með auk annars
miklar skriptir, bæði skýrslur viðvíkj-
andi safninu, og brjefaskriptir til margra
manna út um landið, til þess að fá þá
á ný í fylgi með sjer, til að ná í eða
benda á sem fiesta forna hluti, ásamt
uppruna þeirra eða sögu. Líka þarf
forstöðumaður, efvelværi, og að dæmi
annara þjóða að gjöra eða láta gjöra
uppdrætti af eða eptir hinum helztu
fornmenjum (svo sem skornum hlutum,
ýmsum tegundum höfðaletra o. fl.), eða
skera í tije eða stinga á annan hátt á
spjöld myndir slíkra hluta, gefa þær
síðan út, svo þær verði sem fiestum
kunnar, utanlands og innan. Og vist
er um það, að stundum getur það orðið
næsta nauðsynlegt, að forstöðumaður
takist á hendur ferðir út um landið í
þarfir safnsins, t. d. að láta grafa upp
forn dys eða hauga, eða til að draga
upp eða lýsa hinum óhræranlegu forn-
menjum (t. d. úthöggnum steinum eða
hellum, gömlum húsa- eða búðatóptum
o. fl.), sem allmikið er til af til og frá
í landinu. Allur þessi starfi og þó ekki
væri nema nokkuð af honum, er ekki
neitt lítilræði, og meiri en svo, að ætl-
andi sje til, að hann verði hafður í hjá-
verkum. Til þess að leysahann nokk-
urnveginn vel af hendi er því ekki að
hugsa til að fáist neinn ólaunaður mað-
ur. En launalaus forstaða er, eins og
þegar er bent á, ónóg, og verður aldrei
nema hjáverk og hálfverk. Og ekki
er í þessu atriði hlaupandi í það, þótt
101
Sigurður málari ásamt Jóni Ámasyni,
stæði fyrir safninu launalaust, sem kall-
að var, því þess ber að gæta, að fyrst
hafði hann lítið annað að gjöra, þar
næst og einkum, að ýmsir veglyndir
höfðingjar i Reykjavík veittu honum
löngum fæði og fleira; svo hann hafði
slík óbeinlínis laun; því þeirsáu, hver
ágætismaður Sigurður var, og að hann
þurfti slíkrar aðstoðar við, til þess að
geta orðið að því gagni, sem hann varð.
J>ó hefði Sigurður meira gjört en hann
gjörði, hefðihann haft viðunanleg bein-
línis laun, og ætíð getað varið öllum
sínum tíma í þarfir safnsins. Og hvað
sem þessu líður, er auðsjeð, að ónóg
forstaða fyrir safninu getur, eins og hún
nú árlega gjörir, bakað þvi óbætanlegt
tjón, einkum þegar útlendir menn eru
að draga út úr landinu ýmsa forngripi,
helzt hina dýrmætari, án þess að því
sje verulega hamlað, eða forstöðumað-
ur verði þar fyrri til bragðs en þeir.
En að ná í slíka hluti ætti að vera eitt
af störfum forstöðumannsins.
Samkvæmt því, sem nú hefir verið
bent á, er nauðsynlegt, að forstaða
forngripasafnsins sje gjörð að embætti,
og forstöðumanni ákveðin viðunanleg
laun, svo að hann gæti varið öllum sín-
um tíma og kröptumí þarfir forngripa-
safnsins. þessi laun gætu víst ekki
hugsast minni en 1200—2000 krónur,
þegar á önnur laun og allt annað er
litið. J>ar að auki þyrfti forstöðumað-
urinn að hafa í höndum nokkurt fje til
forngripakaupa, einkum til að hamla
því mikla tjóni fyrir landið og safnið,
að ýmsir, einkum hinir dýrmætari forn-
gripir úr gulli og silfri, svo og kálf-
skinnsblöð og forn handrit o. fl., miss-
ist árlega út úr landinu, og sömuleiðis
til að leita að forngripum í jörðu, rann-
saka óhræranlegar fornmenjar o. s. frv.
Einnig þarf safnið styrks við til þess að
geta öðru hverju gefið út skýrslur sínar,
og þurfi því ekki ætíð að eiga undir
getu eða getuleysi bókmenntaíjelags-
ins í því efni, eins og að undanförnu;
nú t. a. m. vantar skýrslu fyrir 6 eða 7
árin síðustu.
J>ótt ganga megi að því visu, að
meiri hluti manna sjeu mjer samdóma
í þvi, að brýn nauðsyn sje á viðreisn og
eflingu forngripasafnsins, og að þar til
útheimtist næg og góð forstaða og íjár-
veiting úr landssjóði, getur þó verið, að
sumirsegi, að alþingi skorti íje tilþess-
arar viðreisnar, og að það hafi í svo
mörg horn að líta með fjárframlög sin.
þessu nú nefnda neitar enginn. En