Ísafold - 20.07.1878, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD.
71
2% 87
hallæri í norðurhluta þessa mikla ríkis,
en síðan hafa borizt þær ógurlegustu
sögur af hungursneyðinni. Hjer hefir
ekki átt úr steini að hefja í 3—4 síð-
ustu árin, enda er sagt, að mannfellir-
inn hafi að tölunni náð 5 miljónum.
Mennhafa hjerlagt sjerlík hinna látnu
til næringar, og leiðzt til þess sem hrylli-
legast er, að þyrma ekki lífi nánustu
ástmenna sinna.
Norðurlölld. Veðráttan hin blíðasta
síðan í miðjum júní. Vinstrimenn Dana
á miklum fundasveimi, og „tönnlast“ nú
„og tyggjast“ sem ákafast, sín á milli.
Allt um það er ekki loku fyrir skotið,
að saman renni með þeim aptur, þeg-
ar haustar, og þeirri ætlan bregður fyr-
ir í sumum blöðum þeirra. Konungur
vor og krónprinsinn eru á Fjóni þessa
daga við landbúnaðarsýningu í Svend-
borg. — í dag kom hingað til Kaup-
mannahafnar Louis, sonur Napóleons
þriðja, á ferð sinni til skyldfólksins í
Stokkhólmi. þeim þótti hann heldur
sviplítill, er hann sáu. A öðrum gesti
er von einhvern daginn ; það er Grant
hershöfðingi, forseti (sem var) Banda-
ríkjanna. Vera má, að til hans þyki
meira koma.
Nordenskjöld prófessor er nýlagð-
ur af stað á ferð sína til að kanna norð-
urströnd Asfu (sbr.Jj „Skírni“ í fyrra
bls. 155).
Mannalát. 28. maf dó John Russel
(jarl) 86 ára að aldri. Hann var einn
af höfuðskörungum Viggaflokksins á
Englandi, og hefir átt meginþátt að
öllum lagabótum, sem hafa aukið og
eflt þegnlegt frelsi og jafnrjetti. 12.
júní dó í París Georg, landflæmdi kon-
ungurinn frá Hannover. Hann varð
snemma blindur á báðum augum. Prúss-
ar tóku upp fje hans, sem hendur mátti
á festa (16 milj. prússn. dala), en buðu
honum það aptur, ef hann vildi afsala
sjer ríkisrjetti, en þeim sættum vildi
hann aldrei taka. Menn segja, að þeir
hafi haldið sömu boðum að Ernst Augústi
syni hans, en hann hafi ekki heldur
viljað að neinum kostum ganga. Hann
á að erfa Brúnsvík og verða þar her-
togi. — 26. júnf dó hin unga drottning
Alfons konungs á Spáni, nýkomin á
xg. árið, og höfðu þau ekki lifað leng-
ur saman í hjónabandi en síðaní janúar-
mánuði þ. á.
„Kirkja“ og „kristni44.
pað er orðin tfzka nú á dögum f
ritum og ræðum, að hafa orðið „kirkja“
ekki einasta um Drottins hús, eins og
það hefir alla tíð verið haft hér á landi
og almenningur hefir enn, heldur og
fyrir kristna trú, kristni, fyrir kennend-
ur hennar, stjórnendur hennar, játend-
ur hennar, svo orðið „kristniíi, sem hefir
lengst af verið haft til að tákna—með
orðum sem við áttu—allt þetta, nema
húsin, er nú að hverfa úr bókmálinu.
J>að er nú óvíða orðið eptir, nema f
orðunum „kristniboð'1, „kristniboði“, og
að nokkru leyti f „kristinn“ og „að
kristna“ (= kenna kristni eða taka inn
í kristni). Og þess verður varla langt
að bíða, ef sama fargani fer fram, að
úr þessum orðum verði: „kirkjuboð“,
„kirkjuboði“, „kirkinn“ og „að kirkja“
(nema hvað menn munu sneiða sig
lengst hjá seinasta orðinu, af þvf það
á sér í málinu samhljóða orð í ólfkri
þýðingu, orðið ,,kyrkja“=„hengja“).
Að hafa „kirkja“ um annað en
húsið, 0 : Guðshús, álít eg útlenzku,
tekna upp úr þýzku og dönsku í ís-
lenzkuna nú á þessari öld, helzt á næst-
liðnum 30 til 40 árum — sjaldan fyrr.
Og nú taka óðum hver eptir öðrum
orðið í þessum nýju merkingum, sem
villir skilning almennings, er aldrei
nefnir kirkju annað en húsið, sem kirkja
hefir verið nefnt sfðan kristni kom hjer
á land. í þeirri merkingu er orðið fyrir
löngu búið að vinna hjer málsrjett, en
f engri annari. Hinar nýju þýðingar
þurfa margar aldir til að vinna hann,
því þær eru villandi skilning manna,
og margar í sama orðinu. Alþýðan
okkar, traustasta vörnin málsins okkar
fagra, mun lengi halda orðinu „kristni“
f fornri og rjettri merkingu, en seint
fella sig við, að kalla kristna menn og
kristna trúkirkju, kristnistjórn ogkenn-
ingu kristinnar trúar kirkju, kristnirjett
kirkjurjett o. fl. þess háttar. Slíkt eru
nýmæli þessara tíma, sem eiga erfitt
með að komast inn í skilning almenn-
ings og á tungu hans. Og aldrei um
aldur og æfi tæki alþýða hjer það ept-
ir að segja t. a. m.: hann fór til heið-
ingja að kirkja þá, í stað þess að kristna
þá, þó bókmálamenn þessara tíma vildu
taka það upp af ástfóstri við kirkjuna
sína. Eg man ekki eptir að eg hafi
sjeð orðið kirkju í sömu þýðingu og
kristni í nokkurri bók sem rituð var
fyrir næstliðin aldamót og varla heldur
í því sem ritað var á 2 til 4 fyrstu ára-
tugum þessarrar aldar, nema hvað því
bregður fyrir í þýðingum úr þýzku og
dönsku og þó sjaldan, það jeg man. —
þ>að man eg glöggt, að eg lærði f fræð-
unum fyrir nærri 60 árum: „heilög al-
mennileg kristni“ eigi „kirkja“ — hvort
þau fræði voru skrifuð eða prentuð, það
man eg ekki—og eptir næstliðin alda-
mót kvað sfra þorvaldur: „pig heilög
kristnin herra Guð“, eigi kirkjan. Fús
er eg að játa, að eg er ófróður um rit-
mál 14. til 19. aldar, því jeg á fátt af
bókum þeirra tíma, nema guðsorðabæk-
urnar gömlu. pví er djarft af mjer, að
fullyrða, að orðið kirkja í sömu þýðing
og kristni finnist hvergi í þeim. pað
vil eg eigi heldur gjöra. En sjaldgæft
mun það vera. Og af því eg er alinn
upp og hefi nærri alla tfð lifað eins og
í skauti alþýðunnar, þykir mjer hennar
mál fegurst, og þegar eg heyri aðþað
er enn að mestöllu leyti eins og málið
var á gullöld tungunnar, sem fornsög-
urnar fögru lýsa, álft eg það bezta mál-
ið, sem við eigum til, hættir því við að
tortryggja orð og málsgreinir, sem eg
heyri aldrei af alþýðu vörum og hefi
hvergi sjeð í fornsögum. Og því álít
eg málspilli að taka upp í málið útlend
aðskota-orð eða málsgreinir, sem alls
eigi þarf. pó menn smíði sjer, með
okkar málfærum, ný orð úr útlendum
orðum, sem málið okkar á engin orð
um, það er annað mál. pað auðgar
málið okkar og getur prýtt það, þegar
vel er smíðað, sem málið okkar á beztu
efni til. Veit eg að einstöku skrípaorð
hafa komið upp eða inn í daglega mál-
ið á ýmsum öldum í ýmsum sveitum,
sem eigi eru hafandi í bókmáli, af því
þau eiga enga rót f fornmálinu og
þeirra þarf eigi við, því samþýdd orð
eru til. Enda eru þau að eins einstakra
sveita eign, en eigi alþýðu, og því eigi
alþýðumál. pað getur og valdið mis-
skilningi að taka í bókmál sum þvílík
sveitaorð t. a. m. orðið útsuður, sem
haft er nú í sumum Reykjavíkurbók-
um, eptir sveitamálinu þar, fyrir suð-
v e s t u r, en þýðir á Austurlandi s u ð -
austur.
Orðið „kirkja“, með hinum mörgu
þýðingum sem nú er farið að tíðka, er
lfklega tekið upp, eptir útlenzkunni, af
því það er ofur handhægt. Að öðrum
kosti yrði að hafa sumstaðar 2 orð í
stað þess. pó tel eg rangt að hafa það,
af því það hefir aldrei náð hjer máls-
rjetti, nema um Guðs hús, og almenn-
ingr skilur ekki aðrar þýðingar þess.
Sje þetta hjegómamál, sem eg hefi
sagt hjer um þetta orð, að það sje ný
tfzka eða danska að hafa það um ann-
að en Guðs hús, bið eg þá að leiðrjetta
mig, sem betur eru að sjer en eg.
31U 78. S. q.
Póstskipið Pltönix, (Ambrosen),
hafnaði sig hjer í fyrrakvöld (18. þ.
m.). Fer aptur 30. þ. m. kl. 3 e. m.
Díana, strandferðaskipið, kom til
Kaupmannahafnar 6. þ. m.
Frá Nýja-íslandi er oss ritað 7. f.
m.: Maí-mánuður var kaldari en í
meðalári hjer og um allan norðvestur-
hluta Ameríku, og komu talsverð nætur-
frost fram yfir miðjan mánuðinn. Eigi
skemmdu þau hjerneittað mun. Snjór
fjell hjer þann 2. og 3. hart nær 1 fet
á dýpt, og varð þá frost 1 stig á R.
en alveg var snjórinn tekinn upp þann
5. Slíkt snjófall hefir eigi komið fyrir
um þann tfma í manna minnum. Eptir
það var þurt og hreint veðurlag, að
undanteknum 2 úrfellisdögum, og undir
lok maí fór að hlýna að mun. pað
sem af er þessum mánuði hefir verið
bezta tíð, hitar og sólskin. Meðalhiti
þessa viku 11 stig á R. Einstöku
menn fóru að sá hveiti seint í apríl, en
flestir sáðu eigi fyrenímaí. pað sem
sáð hefir verið lftur vel út hjá flestum.
Kartöflum er víðast búið að sá, ognú
eru ýmsir að sá höfrum byggi og
garðfræi. Gras er orðið hnjehátt á