Ísafold - 07.03.1879, Blaðsíða 2

Ísafold - 07.03.1879, Blaðsíða 2
22 líkindum einnig gleymzt með tímanum, sje þeim ekki 'fylgt fram með meiri al- úð en hinum eldri lögum. Herra Indriði Einarsson hefir gjört þarft verk, með því að íslenzka „aðalat- riði þjóðmegunarfræðinnar,, eptir frakk- neskan rithöfund Maurice Block. Hann hefir íslenzkað bókina í fyllsta skilningi, því hann hefir heimfært kenningar frum- höfundarins upp á vort ástand og á- stæður. Getur nú hver íslendingur, hversu ófróður sem hann er undir, feng- ið skilning á þeirri grundvallarhugmynd, sem fólgin er í viðskiptum manna, og gjört sjer grein fyrir því, sem hver maður veit í rauninni, án þess að vita af þvi, að hann veit það. í>að væri eflaust þarft, að þessleiðis ritgjörðir, stuttar og auðskildar, breiddust út um landið, og viljum vjer benda höf. og öðrum á eitt efni þjóðmegunarfræðinn- ar, sem lítið eitt er nefnt í þessum bækl- ingi (bls. 69—73) sem sje eyðslan (Con- sumtion). Hinir fornu rithöfundar Grikkja Aristóteles, Xenophon og Plató lögðu mesta áherzlu á eyðslufrœðina, ef vjer mættum svo að orði kveða, það er að skilja, hvernig maður eigi að lifa og eyða — en allt líf er eyðsla — sjer og fósturjörðu sinni í mestan hag. Af hinum nýrri eru það sjer í lagi þjóð- verjinn Roscher („Ansichten der Volks- wirtschaft11), sem hefir snúið sjer að þessari spurningu. Hann sýnir fram á, hverjar sjeu hinar virkilegu þarfir mann- íjelagsins og hins einstaka manns, og hvemig manneskjurnar í fjelagsskap cigi að koma sjer fyrir, hver lög og hverj- ar reglur pœr eigi að aðhyllast, hverj- um stofnunum pœr eigi að koma sjer upp, til pcss að bæði fjelagið, og hinn einstaki fjelagi geti með vinnu sinni og að tiltölu við atorku sína, aflað sjer og pví, sem flestra nauðsynja og fullnægt og sjá má á formála hins lærðá Schö- nings fyrir bókinni. Enda ber það vitni um lærdóm Eggerts, að hann þá þegar var búinn að kynna sjer svo vel sam- tíða jurtafræðisrit hins þjóðfræga spek- ings Linné’s, að hann, með tilstyrk Ivönigs, sem dvaldi hjer á landi frá vordögum 1764 til þess um haustið 1765, gat raðað íslenzkum jurtum eptir Linné’s vísindareglum. Var það þó, samkvæmt formálanum, ekki ætlun Egg- erts að tæma þetta efni í ferðabókinni, heldur hafði hano í hyggju, eins og síð- ar kom fram eptir hann látinn, að semja sjerstaka íslenzka jurtafræði. Svo mik- ið þótti þeim, sem vit höfðu á, koma til ferðabókarinnar og Eggerts, að hann, án nokkurs meðverknaðar frá hans hálfu sjálfs, og að honum alveg óvörum, var skipaður varalögmaður Bjamar lög- manns Markússonar (1767) með heit- yrði um lögmannsdæmið, eptir fráfall Bjarnar. Var honum jafnframt veittur hæfilegur lífeyrir, til þess hann gæti ó- hindraður af öðrum störfujn gegnt vís- indaiðkunum sínum. Mun Jón konfer- en.zráð Eiríksson þar hafa ráðið mestu. Sama ár kvongaðist Egggrj;. Hann sem flestum skynsamlegum pörfum — eytt með mestu viti —. Hann sýnir fram á, að til þessa þarf fyrst og fremst almenna nppfræðslu, svo menn læri að fullnægja þörfum sínum að eyða, því næst dbyrgð, svo hver og einn njóti á- vaxtanna, og ekki nema ávaxtanna af vinnu sinni, eyði ekki nema sínu. Ann- ar nýrri rithöfundur, sem vjer skulum minna herra Indriða á, er hinn enski þjóðmegunarfræðingur, Cliffe Leslie, er skarplega leiðir í ljós, að öll framleiðsla (Production) sje einmitt undir eyðslunni komin. Engum dettur í hugað sauma skinnfeldi eða smíða skíði undir miðjarð- arlínunni, því þeirra er þar engin þörf. par er gott að hafa klaka á boðstól- um; á íslandi ætti þess ekki að þurfa. Framvegis skulum vjer leiða athygli höf. að hinum frakkneska manni Dameth (le juste et 1’ utile, 0: hið rjettvísa og hið gagnlega), sem kennir að eyða skyn- samlega og rjettilega sjer og fjelaginu til sóma og uppbyggingar. Vjer ís- lendingar erum eyðalusamir mjög, að tiltölu við efni vor, og sjer í lagi kunn- um vjer ekki enn þá að eyða rjettilega. Vjer brúkum fje að þþörfu til munaðar (kaffi, vín tóbak o. s. frv.) en ekki að þörfu til góðra húsakynna, þrifnaðar, nauðsynlegra og nytsamra skemmtana. Hinn enski stjórnarherra Gladstone sýndi einu sinni fram á, að hver þjóð væri komin þess lengra í menntun, sem hún eyddi meira af kalki, timbri, pappír og sdpu. Hvergi höfum vjer sjeð brennivíns- og kaffibrúkunina talda með einkennum menntunar. — En — það biðjum vjer höf. allajafna að hafa hugfast, að ástæður vor íslendinga eru í mörgu falli sjerstaks eðlis, sem bæði kemur tilafþví, hversu afskekktir vjer erum, og hversu litlar framfarir vorar eru í því verklega. „Prísar myndast“ t. d. með öðru móti hjer, en á heims- mörkuðum, Verzlunarkeppnin er hjerj ekki nándar nærri nóg, til þess að iaga verðlag á varningi. |>vert á mót — hjer eiga sjer enn þá stað samtök til þess, að bæla keppnina, en ekki keppni til þess að rjúfa samtökin. í fleiru en einu tilliti þyrfti að taka fram þær und- antekningar, sem Island hefir við að stríða frá því, sem á sjer stað í hinum menntaða heimi. Og vonumst vjer til bendinga í þessa stefnu frá auð- og gagnfræðingum vorum, sem nú eru að koma upp. — Nú, þegar til stendur, að dóm- kirkja Reykjavikur fái umbót, rennur hugurinn sjálfkrafa að söfnum þeim, bóka-, handrita- og forngripasafni lands- ins, sem um langan tíma hefir farið allt annað en vel um uppi á lopti kirkjunn- ar. J>ó ganga muni mega að því vísu, að landsstjórnin sjái svo fyrir, að söfn þessi einnig verði látin njóta aðgjörð- arinnar á kirkjunni, og það þess held- ur, sem það kom ljóslega fram í um- ræðunum á alþingi 1877, að þær 5000 kr., sem landssjóður lagði fram til end- urbótarinnar, væri 1 því skyni veittar, bæði að dómkirkjan er vígslukirkja landsins, ogað söfn landsins eru þar geymd, •—-þáer það þó, ef til vill, engin óþörf hlutsemi, að minna á það, áður en verkið er byrjað. Að minnsta kosti mun mega krefjast þess, að söfnin geti átt þar hæli til bráða- birgða, þangað til fjárveitingarvaldið sjer sjer fært, að reisa bygging sjer fyrir söfnin sjálf, ásamt öðru fleiru. J>að eru sönn vandræði, hvernig um söfnin fer, og e.r það ábyrgðarhluti fyrir hina núlifandi kynslóð, að vita sjaldgæfar bækur, metfje af gripum, skjölum og handritum eins illa hýst, eins og það nú er. Landið ver ærnu fje á ári hverju til bóka-og gripakaupa ; er fyrir skemmstu búið að telja stóra hafði verið trúlofaður Margrjetu dóttur Finns biskups, er síðar átti Jón prófast, eptir á biskup, Teitsson í Gaulverjabæ; en þeim ráðahag var brugðið upp, og var því um kenndur rígur sá, sem í Kaupmannahöfn var milli „biskupssona- flokksins11, sem Hannes biskup var fyr- ir, og „bændasonaflokksins“ sem fylgdi Eggerti. Atti Eggertlngibjörgu frænd- stúlku sfna, dóttur Guðmundar sýslu- manns Sigurðssonar móðurbróður síns. Var mikið brúðkaup haldið í Reyk- holti, þar voru meðal annara Bjarni landlæknir Pálsson og Rannveig kona hans Skúladóttir, sáust þeir fjelagar þar í hinnsta sinni. Veizlan stóð, að forn- um sið, í viku. Var þar öllu tilhagað, eins og tíðkaðist hjer á landi á 15. öld. Var þar bæði brúðgumareið, minni bor- in fram o. s. frv. Eggert bar engin út- lend klæði; öll föt hans voru úr íslenzku efni og hjer til búin. Vildi Eggert eins í þessu eins og öðru halda uppi fornri lands- venju og hófsemi forfeðranna. Um vorið áður hafði hann reist bú á Hof- stöðum í Miklaholtshrepp, og efnað þar til reisulegrar byggingar, en sem ekki var þá fujlbúin. Settist hann því með konu sinni aptur að í Sauðlauksdal vet- urinn 1767—68. í maímánuði 1768, ætlaði Eggert að flytja búferlum frá Sauðlauksdal að Hofstöðum. Kom þá, að undirlagi hans, sunnan yfir Breiðafjörð sá stærsti átt- æringur, eða rjettara tíæringur, sem til var undir Jökli, til þess að sækja þau lijón, Eggert og Ingibjörgu, hjú þeirra og lausafje. Skipið átti Jón sýslumað- ur Árnason á Ingjaldshóli. Kynlegt var það, að sýslumaður vildi með engu móti ljáseglið, sem skipinu fylgdi. For- maður skipsins var aðfaramaður mesti, Gizur nokkur Pálsson, og með honum 7 menn aðrir, þar á meðal Jón Arason, annálað karlmenni og sjógarpur. Eptir Hvítasunnu var skipið fermt f Keflavík. Var í farangri Eggerts margt merki- legt, bæði af handritum og fornmenj- um, meðal annars, að sögn, atgeir Gunn- ars á Hlíðarenda, og hlutaskálarnar, sem fundizt höfðu í Knafahólum, og Eggert Jýsir í ferðabókinni (II, bls. 1035). Á Trínitatissunnudag fóru þau Eggert og kona hans frá Sauðlauksdal með fylgd sinni, og hlýddu messu á Bæ á Rauðasandi hjá Birni prófasti

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.