Ísafold - 10.06.1879, Qupperneq 2
62
höfð. (tilsk. 4. maí 1872, 54. 56.—58.
gr. o. fl.), og má það mikið vera, ef
ekki finnst í hverju umdæmi maður,
sem stjórnað gæti umræðum amtsráðs-
ins einu sinni eða tvisvar á ári, og haft
forráð jafnaðarsjóðanna á hendi, efekki
þykir með tímanum hentara, að gjöra
úr þeim sýslusjóffi, — sýslumennirnir
heimta hvort eð er jafnaðarsjóðsgjaldið
saman, og fyrir sýslurnar er því bein-
línis eða óbeinlínis varið. það er hvorki
neitt vandaverk i sjálfu sjer, nje þarf
að koma í bága við neinar stjórnar-
reglur. Meining landshöfð., að amts-
ráðin verði að hverfa með amtmönnun-
um, hefir lítið við að styðjast, nema
hrein og bein formspursmál, sem hægt
er að laga í hendi sjer með góðum
vilja. Ekkert er einfaldara, en að láta
ráðið sjálft kjósa sjer formann; sje hann
ekki nægilega lögfróður, þá er landsh.
til taks, sem „grípur fram fyrir hend-
urnar á ráðinu, ef það samþykkir ólög-
legar ályktanir“, enda er engum manni
með almennu bóndaviti vorkunn, að
glöggva sig á þeim lagagreinum, sem
hann þarf að þekkja til þess að hrapa
ekki að ólögmætum ráðstöfunum. Ekki
er það heldur neinn galdur, að vita
hver útgjöld af jafnaðarsjóði eru lög-
boðin, og til hvers jafnaðarsjóðimir eru
ætlaðir. Onnur útgjöld eru komin und-
ir frjálsri ályktun ráðanna, og þarf ekki
að kenna þeim neitt í þvi efni. Með
litlum breytingum á sveitarstjómarlög-
unum má sigla fyrir þessi annes, því
hvernig „landsstjórnin yrði útilokuð frá
allri tilhlutun um afgreiðslu sveitamála“,
ef amtmaður er ekki í amtsráðinu, fá-
um vjer ekki skilið. Höfuðliðurinn í
sveitastjórnunum verða sýslunefndirnar,
— og þar hefir stjórnin sína svaramenn,
sýslumennina, — sjer í lagi ef sýslu-
sjóðir kæmi með tímanum í stað amts-
jafnaðarsjóða. þau útgjöld, sem nú
hvíla á amts-jafnaðarsjóðunum, virðast
allt eins geta gengið í gegnum hendur
sýslumanna, eins og amtmanna. Hvað
er því til fyrirstöðu, að gjöld til heil-
brigðismálefna, kennslu heyrnar- og
málleysingja, sáttamálefna, endurgjöld
á lánum, kostnaður við amtsráðið og
því um líkt, sje að tiltölu greidd af
sýslunum ? Allt þetta má laga með góð-
um vilja. Amtsráðin geta vel ákveðið
jafnaðarsjóðsgjald, þó sýslumenn bæði
innheimti það og borgi það út. f>au á-
kveða að eins að rjettri tiltölu, hvað
hver sýsla leggur til og hvernig því,
lögum samkvæmt, er varið beinlínis eða
óbeinlínis fyrir sýslurnar sjálfar.
En hvað á að segja um fjórðu á-
stæðu ráðgjafans? eins og stiptsyfir-
völdin fyrst og fremst sjeu ómissandi
meðan landshöfðingjadæmið er til, og
eins og biskupinn sje ekki einnsaman
nægilegt stiptsyfirvald, ef nafnið þarf
að haldast. Er biskupinn ekki einn síns
liðs fær um að hafa á hendi þá undir-
stjórn á kirkju- og kennslumálefnum,
sem hann nú hefir í samfjelagi við amí-
manninn í suður- og vesturamtinu ?
Voru ekki biskupar landsins fyrrmeir
einmitt stjórnendur kirkju- og skóla-
mála, og er ekki landsh. við með sina
yfirstjórn? Og hvernig getur ráðherr-
ann sagt, að það sje „óheppilegf' að
biskup hafi umráð með kirkjueignum ?
það er, að vorri ætlun, það eina eðli-
lega og heþþilega; ekki er að óttast
að neinn biskup vanræki hag kirkju-
eignanna, en haldi hann taum þeirra
um skör fram, þá er landsh. á næstu
grösum, til að skakka leikinn.
Oss virðist fyrsta ástæða ráðherr-
ans bezt, hin síðasta ljettvægust. Erá
sjónarmiði landsins, frá almennu sjón-
armiði, er annaðhvort að hafa fjóra amt-
menn, búsetta sinn í hvoru umdæmi,
eða engan. Tveir eru of fáir til að
decentralisera, en of margir til prýðis.
Landshöfðingjadæmið með ritaranum
var, að alþingi fornspurðu, gjört land-
inu svo dýrt, að stjórnin ætti ekki að
meina þinginu að spara á annan bóg,
þar sem þessu má við koma, án þess
að veikja umboðsvaldið í neinu veru-
legu. Landshöfdingjadæmið er i sjálfu
sjer sú sameining umboðsvaldsins á ein-
um stað, sem ekkert dreifist fyrir það,
þó tveir amtmenn sjeu í landinu og
annar þeirra þar á ofan búsettur í Rvík.
En land og þing eiga ekki að gjalda
þess, að stjórnin vill slengja saman og
centralisera annað árið (1872), en dreifa
og decentralisera hitt (1879).
— Út af því, sem stendur í síðasta
blaði „Heilbrigðistíðindanna-1, hefir oss
verið send þessi skýrsla:
í Heilbrigðistíðindum nr. 4, aprílm.
1879, er skorað á presta í Kjalarness-
þingi um, að þeir hið allra bráðasta skýri
frá, hve margir hafi dáið af lungnabólgu
í sóknum þeirra síðan um nýár, á hvaða
aldri, og hverjir þeirra hafi haft hina
reglubundnu læknishjálp. í sama blaði
tíðindanna er þess og getið (tvisvar), að
herra landlæknirinn hafi 2. apríl fengið
brjef frá mjer, og segi þar, að í Kálfa-
tjarnarsókn einni hafi á 12 dögum dá-
ið 9 menn úr sótt þessari.
Aðalefni nefnds brjefs míns var það,
að jeg óskaði þess, að herra landlækn-
inum mætti þóknast að senda mjer hið
fyrsta leiðbeining um þær tilraunir, er
gjörandi væri til að verjast veiki þess-
ari og til þess með húsmeðulum að veita
hjálp hinum veiku þangað til náð yrði
til læknis. Hef jeg, eins og herraland-
læknirinn veit, jafnan síðan jeg kom
hingað til prestakallsins haft þá reglu,
þegar þar hefir gengið óvenjulegur
manndauði, að skrifa honum það og
leita hinna góðu ráða hans til þess að
auglýsa þau síðan um sóknirnar. f þetta
sinn brást hann mjer ekki, heldur en
fyr, og gatjeg þegar, fám dögum ept-
ir að jeg hafði skrifað honum, auglýst
hið ágæta svar hans um fyrstu meðferð
veikinnar og varnir við henni. Jeg hefði
reyndar í þetta sinn getað skrifað við-
komandi sýslulækni, en bæði vegna van-
ans og traustsins, sem jeg jafnan hefi
haft á dr. Hjaltalín, sem lækni, öllum
öðrum fremur, þeim, er jeg þekki, og
líka vegna þess, að um þessar mundir
hittist sýslulæknirinn sjaldan heima, þar
sem hann að kalla nótt og dag var hjá
sjúklingum í suðurhreppunum, þá leit-
aði jeg enn landlæknisins. þegar jeg
skrifaði bijefið, voru á 12 dögum 9 dán-
ir í öllu prestakallinu (Kálfatjarnar-
og Njarðvíkur-sókn), þar af 8 í Kálfa-
tjarnarsókn, sem reyndar er alls ekki
„ heldur lítil “, heldur meðal stærstu
kirkjusókna landsins, því innbúar henn-
ar eru hátt á áttunda hundrað, þegar
þar eru engir sjómenn, en um vetrar-
vertíð, eins og nú, er taksóttin geysaði
mest, að minnsta kosti 2000, að með
töldum sjómönnum. Af þeim 9, er þá
— til loka marzmánaðar-—voru dánir í
sóknunum, voru 5 sjómenn úr öðrum
sveitum, og finn jeg það skyldu mína,
að geta þess, að' enginn þessara manna
(9)fjekk, svojeg til viti, meðulfrá nokkr-
um homöoþatha, enda var hinn alkunni
homöopathi Lárus Pálsson þá fyrir löngu
þrotinn að meðulum, og hafði látið ber-
azt, að til einkis væri að leita sín með-
an svo stæði, og svo mikið er víst, að
enn í byrjun þessa mánaðar (maí) höfðu
honum engin meðul bætzt. En, að því
er jeg get næst komizt, 8. apríl kom
hingað aðvífandi annar hömöopathi, og
ber mjer að vísu ekki um það að dæma,
hvert gagn hann hafi gjört, eða hvort
veðráttubreyting, jafnframt hinum aug-
lýstu ráðum landlæknisins, hafi átt hjer
mestan þátt í, en þar sem 9 menn dóu
í sóknummínum á 12 dögum til síðasta
marz, ogþví næst þrír dagana 2.—5. apr.
— þar á meðal Steini heitinn Halldórs-
son frá Valdastöðum, sjóm. í Kálfatj.-
sókn, en ekki „í Njarðvíkum“— þá dóu
næstu 12 daga, til 17. apr., einungis 3
menn, allir í Kálfatjarnarsókn, ogmeð-
al þeirra 1 gamalmenni (68 ára) ekki af
lungnabólgu. Síðan, og til 30. apr., dóu
2, báðir í Kálfatj.sókn, og það sem af
er maímánuði, er enginn dáinn í þeirri
sókninni, en 3 í Njarðvíkursókn, að með
töldu barni á 1. ári.
Síðan 1. marz eru dánir alls í báð-
um sóknum 21, þar af 9 sjómenn, allir,
aðjeg held úr lungnab., og i2heimilis-
fastir í Kálfatj.s. (8) og Njarðv.sókn (4).
Af þessum síðast nefndu 12 munu 4 hafa
dáið af öðrum kvillum.
Úr lungiiabólgu munu því á þess-
um tíma hafa dáið alls (9 sjómenn og 8
heimilisfastir í sóknunum) . 17 manns,
og voru: 25—30 ára . . 3
31—40 ára . . 3
41—50 ára . . 5
51—60 ára . . 3
61—70 ára . . 3 = 17
þar af 16 karlkyns. Flestir láu veikir
fyrri hluta aprílmán. og fram um hann
miðjan. Hið síðasta mannslát í sókn-
unum varð 24. þ. m. Nú veit jeg ekki
til að neinn liggi í taksótt í sóknunum,
en „týphus“-sóttin, sem jafnframt henni
hefir verið að stinga sjer niður, er hjer
enn (á 1 bæ).
Um það, hverjir hinna dánu hafi
haft „reglubundna læknishjálp“, getjeg
sízt gefið nokkra áreiðanlega skýrslu.
J>ó er mjer óhætt að segja, að allir í
Njarðvíkursókninni, þar sem sýslulækn-
irinn býr, hafi notið hennar, og sjálfsagt
sumir í Kálfatjarnarsókn, ýmist hjá við-
komandi lækni, eða hjá lækni í Reykja-
vík. (Sjá Heilbrigðistíð. Nr. 4, bls. 32,
um Steina heitinn).
J>ar sem jeg veit, að Heilbrigðistíð.
vantar rúm fyrir svo langa skýrslu, sem
þessi er, þó hún sje ekki löng, en varla
getur hins vegar hjá því farið, að hún