Ísafold - 22.10.1884, Side 2

166
er hættulegt að taka landssjóðinn, sem er á
óhultum geymslustað hjá Dönum, og verja
honum til tvísýnna fyrirtækja, sem að sönnu
gæti eflt framfarir þjóðarinnar og aukið
gjaldþol hennar ef vel fer; en hvernig fer ef
fyrirtækið bregzt og gefur ekki eptirvæntan
arð, ef harðindi bera að höndum og gjald-
þolið minnkar frá því, sem er? A hverju á
þá landstjórnin að lifa til bráðabyrgða og
með hverju eigum vjer þá að framkvæma
hinar vanalegu og óumflýjanlegu stjórnar-
athafnir ?
— Jeg segi, að þetta væri öfugt við það,
sem vænta mætti, því það er ætlandi þjóð-
inni og þinginu fremur en stjórninni að vilja
spara og fara sem varlegast í allan tilkostn-
að; en þar á móti er það ætlandi stjórninni
fremur en þjóð og þingi að vilja einkis þess
láta ófreistað, sem á nokkrum skynsamleg-
um rökum er byggt og miðar til að efla
framfarir þjóðarinnar og hagsæld hennar,
því þetta er aðaleinkenni á hverjum góð-
um ráðsmanni.
Vjer getum líkt þjóðarbúskapnum við
búskap þess embættismanns, sem vill búa
stóru búi, en er hvorki búfróður nje hag-
fróður og hefir auk þess engar ástæður fyr-
ir embættisönnum að stjórna búi sínu
sjálfur. Hann tekur því ráðsmann til að
stjórna búi sínu, og geldur honum gott
kaup. Ráðsmanni fær hann í hendur til
tekinn höfuðstól í löndum og lausum eyri
og auk þess meir eða minna af embættis-
tekjum sínum til búskaparins. Ráðsmaðurinn
á ekki einungis að sjá um alla framkvæmd
heimilisstarfanna og stjóma þeim, heldur
á hann líka að ráða hjú og aðra verkamenn,
semja við þá um kaup og sjá um að þeir
vinni duglega og dyggilega fyrir kaupi sínu.
þegar ráðsmaðurinn fær öllu að ráða, þá er
sanngjarnt að hann hafi ábyrgð á ráðs-
mennsku sinni og gjöri við og við reikning-
skap sinnar ráðsmensku. En þó að bús-
eigandinn sje enginn búfræðingur, þá getur
hann áskilið sjer, að ráðsmaðurinn ráðgist
um við sig um þaú ný fyrirtæki, sem hafa
mikinn kostnað í för með sjer, og sem hann
verður máske að leggja til annað fje en
það sem búið gefur af sjer. f>á er mjög
undir því komið, hvað ráðsmanni tekst vel
að koma búseiganda í skilning um arðvon-
ina af fyrirtækinu, hvort hann vill leggja
fje til þess eða ekki. f>að er eðlilegt að
ráðsmaðurinn vilji framkvæma sem flest það,
sem hann er sannfærður um að gefi af sjer
góðan arð, sjálfum sjertil frægðar ogbúseig-
andanum til hagsmuna. það er líka eðlilegt,þó
að búseigandi vilji fara sem varlegast í til-
kostnaðinn til óreyndra fyrirtækja, og áminni
ráðsmanninn um að spara það sem sparað
verður að ósekju. Jeg segi, að þetta væri
eðlilegt; því þetta væri vottur um varfærni
búseiganda annars vegar, en ötulan og ráða-
góðan ráðsmann á hina hliðana, ef honum
farast ráð sín vel úr hendi. Eins er jeg
viss um, að þótt búseigandi væri næsta var-
færinn og nokkuð aðsjáll að upplagi, þá
mundi hann eptir uppástungu ráðsmannsins
fallast á að bæta við kaup góðra hjúa og
duglegra verkamanna, þegar hann getur
séð fram á, að annars verði góðu hjúunum
ekki haldið, og hvílíkur skaði það sje fyrir
búskapinn.
Af þessu einfalda dæmi vona jeg að al-
menningur skilji, að búseigandinn er þjóðin,
ráðsmaðurinn landsstjórnin, með eptirliti
þingsins, en hjúin og verkamennirnir em-
bættismennimir.
f>ví betur og greinilegar sem menn átta
sig á þvi hvað stjórnin á að géra, og hvað
er þingsins ætlunarverk, þess sanngjarnari
og rjettlátari vona jeg menn verði í kröf-
um sínum bæði til stjórnarinnar og þingsins,
því betur sem menn komast niður í, hvað
vandasöm og áríðandi þau verk eru, sem
stjórnin og þingið eiga að vinna, þess fús-
ari vona jeg að þjóðin verði til að veita
bæði stjórn og þingi alla þá liðveizlu, sem
hún framast má.
Ef stjórnin er þjóðleg og lætur sjer annt
um framfarir og hagsæld landsbúa, þá er
enginn efi á, að stjómin verður vel þokkuð
af þjóðinni, og að þjóðin álítur stjórnina sjer
jafnómissanlega eins og limum líkamans
höfuðið.
f>á mun 'líka alþingi, sem er nauðsynleg-
ur milliliður stjórnarinnar og þjóðarinnar,
verða stjóminni æ betur og betur samtaka.
f>á mun þjóðin æ meirog meir láta sigþað
nokkru skipta, hverjir verða þingmenn,
hvað þingið vinnur, og hvemig það leysir
verk sitt af hendi. f>á munu menn fara að
sjá, að kosningarrjettur manna til alþingis
er harla mikilsverð rjettindi, sem enginn
ætti að láta ónotuð, heldur neyta þeirra
með einbeittri alvöru, þjóðlegum samtökum
og skynsamlegri fyrirhyggju. f>á mundu
ekki nýtustu þingmenn þurfa eð skreiðast
til þings á séxmannafari eða þaðan af fá-
liðaðri fleytu.
En þingið er ekki að eins meðráðandi
stjómarinnar um lagasetningar, heldur og
til meðráða og eptirlita um það, hvernig
stjórnin ver því landsfje, sem henni erfeng-
ið til meðferðar, og jafnvel líka til eptirlita
um það, hvernig stjórnin fer með fram-
kvæmdarvaldi sínu í ýmsum greinum, þvi
slíkt árveknis-aðhald er hverri stjórn nauð-
synlegt, þó að góð stjórn sje.
En það er ekki að eins stjórnin, sem þarf
aðhalds við til árvekni. f>ingið sjálft þarf
líka á slíku aðhaldi og eptirliti að halda.
Hinir skynsömustu og beztu menn þjóð-
arinnar utan þings eiga að hafa þetta ept-
irlit með þinginu. f>eir eiga að rannsaka
ýtarlega allar gjörðir þingsins og kveða upp
opinberlega hréinskilið álit sitt á rökum
byggt um það, hvernig þeim þykir þingið
hafa leyst störf sín af hendi, lúka maklega
lofsorði á það, sem þeim þykir vel hafa
tékizt, en jafnframt taka greinilega fram og
með skýrum rökum alla þá annmarka, er
þeir þykjast sjá á aðgjörðum þingsins, og
benda til, hvernig þeir ætla að bezt verði
ráðin bót á göllunum. En af því að stjórn
og þing eru í samvinnu um svo margt, þá
verður þetta þjóðareptirlit opt að beinast
að stjórninni engu síður en að þinginu. En
þá verða menn líka að gjöra sjer far um að
láta hvern hafa sitt í sanngjörnum mæli,
kenna það ekki stjórninni sem er þingsins
skuld, og ekki það þinginu, sem er stjórn-
inni að kenna.
Líka ættu menn að varast að láta alla
þingmenn eiga óskilið mál, hvort heldur
menn lofa eða lasta það sem þingið hefir
gert. f>að væri jafnvel nauðsynlegt eptir
hvert þing, að sýna sem ljósast og hlut-
drægnislaust, hvernig hver einstakur þing-
maður hefir komið fram á því þingi í öllum
hinum helztu þingmálum, að svo miklu leyti
sem þetta verður sjeð á þingræðunum og
atkvæðagreiðslunni. Én til þess að þetta
yrði þess hægra, væri nauðsynlegt að viðhafa
nafnakall við atkvæðagreiðsluna í öllum þeim
þingmálum, sem nokkuð kveður að.
Jeg vona að flestir verði mjer samdóma
um, að þetta eptirlit, sem miðar til andvara
og árvekni bæði fyrir þjóðina, þingið og
stjórnina, sje öldungisnauðsynlegt og ómiss-
andi, því annars sje hætt við að óvinurinn
komi þegar minnst vonum varir og stingi
þessari þrenningu pólitískt svefnþorn.
t
Brjef úr Odáðahrauni.
Eptir
J^ot-oaíð S'-ívozoddMn.
IV.
Hvannalindum 21. ágúst 1884.
Hinn 17. ágúst fórum við frá Gæsavötnum
austur með jökli; riðum við fyrst upp á mó-
bergshjallana, er koma út undan jöklinum
og yfir hraun þau, er þaðan falla; vegur var
ógreiðfær, en þó eigi með versta móti; sum-
staðar fórum við eptir sjálfri jökulröndinni.
Úr norðvesturhorni Vatnajökuls norður
af Gæsavötnum gengur breiður háls eða
hryggur til norðausturs í Trölladyngju; er
hann brattur að vestan, en smáhallar aust-
ur af. Háls þenna mætti nefna Dyngju-
háls. Hann er allur eldbrunninn og hafa