Ísafold - 18.06.1890, Page 1

Kemut út á mióvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(I04arka) 4 kr.; erlendis 5 k .
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifteg) bundin vð
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir i.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti S.
-----------------j-------------------------------- . 'I
XVII 49. 1 Reykjavik, miðvikudaginn 18. júm j 1890
þeir skuldunautar landsbankans, sem óska
að fá lengdan afborgunarfrest á fasteignar-
lánum sinum, hljóta að senda nýtt veðbók-
arvottorð. Hafi þeir, eptir að þeir fengu
lánið, veðsett fasteignina með 2. eða 3.
Veðrjetti, fæst lengingin ekki.
Rvík 17/e 90.
L. E. Sveinbjörnson.
Útlendar frjettir.
Kaupmannahöfn, 9. júní 1890.
Norðurlönd. Með hálfgerðum ólundar-
brag fór ríkilaga-afmæhð (5. þ. m.) fram hjá
Dönum á flestum stöðum — og í Höfn bætt-
ist það á, að löng dembuskúr brjálaði ræðu-
haldinu, svo að sumir urðu að hætta í miðju
kafi. — Meiri hluti nefndarinnar í stórþing-
inu hefir mælt á móti kosningarjetti kvenna,'
en 5 móti 4 í fjárhagsnefndinni á móti fram-
lögum til norðrskautsferðar Nansens. — 1 Malmö
hafa nýlega orðið verkmannaróstur, eða rjett-
ara sagt: akrílsróstur, sem að vísu stóðu í
sambandi við verkaföll snikkarasveina, þótt'
þeir tækju í þeim lítinn þátt eða mun minni
en þorparalið bæjarins. Svo kvað hjer að,
að herliðssveitir urðn að skera.st í leikinn og
gæta þar enn til griða á varðstöðvunum.
England og Þýzkaland. Lengi leitað
Bamkomulags 1 Berlín og samninga um mörk-
tið svið íyrir hvora um sig í Afríku, en hjer
hefir ekki viljað saman ganga, og nú talað
um að hætt muni við þær tilraunir fyrst um
sinn. Ræður og sögur Stanleys hafa hleypt
drjúgum þykkjumóð í Englendinga og blöðin
tala nú mjög um vanþakklæti Emins
pasja fyrir alla bjargarfyrirhöfnina, og
framlögur til hennar af Englendiuga hálfu.
A gremju þeirra hefir það rnjög aukið, sem
sagt er af afrekum Peters doktors, en hann
á að hafa talið svo um fyrir konunginum í
Uganda — Mvava er nafn hans ritað —, að
hann hafi skotið ríki sínu undir verndarskjól
þýzkalands. Landið á að vera hið kosta-
sælasta á því svæði Afríku, og Englendingar
hafa gengizt hjer mest fyrir kristniboði og
orkað mikið á. Sumir segja, að konungurinn
sjálfur játi kristna trú.
Sú saga nýlega borin, sem mörgum landa
Vorra má svipleg og sorgleg þykja, að Schweitzer
doktor, einn af tryggustu vinum Islands á
Jjýzkalandi, er nýlega látinn, og það með
Voveiflegu móti. Hann á að hafa hrapað
niður fyrir hátt berg, ekki langt frá landa-
mærum Savoyeu og Svisslands, en hafði ætl-
að sjer þar sumarvist. Háskólinn í Jena
hafði sæmt hann prófessors-nafni.
Frakkland. Þann 3. þ. m. var hertog-
anum af Orleans hleypt úr varðhaldi og fylgt
sem skjótlegast út fyrir landamærin.
Rannsóknum á máli hinna innsettu manna
frá Rússlandi er ekki lokið, og nú þykir apt-
ur við því búið, að Frakkar geti vart komizt
hjá að selja suma þeirra af höndum.
Helgi hinn magri. Dramatiskar sýningar
eða söguleikir í fjórum þáttum. Eptir
Matthías Jochumsson. — Reykjavík 1890.
Aðal-umboðssala í bókaverzlun Sigf. Ey-
mundssonar.
Höf. segir í formálanum, að sögur vorar
»geymi þá gullnámu fyrir skáld og listamenn,
sem frambýður efni í ótöluleg og margbreytt
listaverk«. þetta má vel vera um málara
og myndasmiði, en mjer þykir mjög vafa-
samt, hvort setningin sje rjett að því er skáldin
snertir. þegar skáldið getur ekki gegnumsýrt
sál sína með hugsunarhætti tímans, sem
hann er að lýsa, svo, að hann verði sjálfur
svo að segja hold og blóð þess hugsunar-
háttar, — og þegar þúsund ár liggja í milli,
þá er slíkt alveg ómögulegt. þá er svo að
segja fótunum kippt undan skáldinu. Skáld-
skapurinn í leikritutn og sögúm á allt af að
geta sýnt hið sanna innra líf jafnt hinum ytri
lifnaðarháttum. Um málara og myndasmiði
er allt öðru máli að gegna. þeirra hlutverk
er að sýna að eins hið ytra form, og hið
innra líf einungis að því leyti sem það lýsir
sjer i hinu ytra forrni. Yið þenna annmarka,
að standa fjarri hugsunarhætti fornaldarinnar,
kernur líka annað atriði til íhugunar fyrir
íslenzk nútíma-skáld. Við höfum einmitt svo
margar sögur unr fornöldina, sem eru hvein
og bein snilldarverk, samvaxin að bugsunar-
hætti, efni og formi, og þess er enginn
kostur, að nokkur nútíma-höfundur geti gert
önnur slík um fornöldina. því snúa nútíma-
skáldin sjer ekki heldur að sínum tíma ?
Hjer er svo óumræðilega margt, sem þarf að
lýsa og skýra í hugsunarhætti og nútímalífi.
Er ekki svo, þegar rjett er litið á, að fremsta
hlutverk skáldanna í heiminum er að kasta
ljósi og birtu yfir lífið? þeirra sál á að geta
drukkið í sig allar tilbreytingar jarðlífsins,
öll lífskjör og allar innstu og næmustu hreyf-
ingar í hjarta og sál mannsins, til þess að
allt slíkt geti fyrir andagipt skáldsins orðið
að málverki og staðið bjart og skært fyrir
öllum almenningi. Eu sje efnið tekið iir
fornaldarlífinu, þá verður skáldunum þetta
ómögulegt.
Auðvitað er margt fallegt skáldrit til um
fornöldina eptir nútíma-skáid, en um það ber
öllum saman, að jafnvel í þeim skáldritum,
sem bezt eru, þar sem efnið er tekið úr
fornöld, þá sje þó allur hugsunarhátturinn
frá skáldsins eigin tíma, og hið forna einungis
blærinn, sniðið og aldarhátturinn, sem látið
sje utan um eins og umgjörð. En með þessu er
í raun og veru öllum sögulegum sannleika
raskað. Og þegar rjett er litið á, þá er þó
sú syndin stærst, að raska sannleika sögunnar,
af því að húu er að mörgu leyti leiðarsteinn-
inn í lífi þjóðanna.
En hvernig sem nú er á þetta litið, þá er
það vandaverk,-að búa til fornaldar-skáldrit,
ekki sízt fornaldar-leikrit, og gera það vel.
Sú hefir líka orðið reyndin á með »Helga
magra«. Höf. hefir reyndar gert þá afsökun
f formálanum, að leikurinn sje »ekkert full-
myndað sögudrama eða listaverk«. |>að er
satt; það var rneira að segja alveg óhætt að
stryka út orðið »fullmyndað«. »Helgi magri«
er ekki neitt sögudrama, og langt frá því að
vera að nokkru leyti listaverk.
Jeg skal fyrst leyfa mjer að benda á ein-
stök atriði í leiknum, og síðan skoða heildina.
þegar nú gætt er að tímanum, þegar leik-
ritið á að fara fram, þá er þess fyrst að
geta, að knör sá, sem Helgi magri fluttist á
til íslands, hefir sjálfsagt verið töluvert ólíkur
kneri þeim, sem lýst er í leikricinu. í leik-
ritinu er talað um þrjár lokhvílur hvoru
megin undir þiljuin niðri og þó er töluvert
svið rnilli lokhvílu-raðanna. Ætli höf. hafi
ekki haft í hug »separat-káeturnar« á strand-
ferðaskipunum ? Á knörum í fornöld var
shk lokhvíluskipan með öllu ómöguleg; þar
var þilfar að eins að aptau og framan og
|þar undir tæplega rúm fyrir raeira en far-
angur skipverja, þann er eigi mátti vökna,
allrasízt hjá landnámsmönnum, þvf þar urðu
þeir að hafa búfjenað sinn. Venjulega sváfu
menn í húðfötum uppi á þiljum í slíkum
ferðurn landa á milli, eins og víða má sjá af
sögunum. Reyndar er ekki ómögulegt, að
konum hafi ef til vill verið hrúgað saman á
einhvern hátt í lyptingunni, en um lokhvílur
líkt og á strandferðaskipunum, getur ekki
hafa verið að tala. Helgi magri helgar sjer
land (bls. 27) : »ln noinine Patris et Filii
et Spiritus sancti«. Hvernig í dauðanutn
dettur höf. í hug, að Helgi magri hafi kunnað
latínu ? Heldur hann að smákonungar og
víkingar í fornöld hafi setið mikið að bók-
menntum eða sjerstaklega lagt stund á mál-
fræði ? jpess háttar er hrein og bein vitleysa.
|>órunn hyrna er í silkimöttli í mesta óveðr-
inu úti í hafi (16). Heldur höf. að jpórunn
hafi ekki átt til skiptanna eða að menn liafi
þá á tímum ekki haft minnsta vit á að búa
sig eptir veðri og kringumstæðum? A undan
einviginu milli Auðuns rotins og þóris þursa
sprengs lætur höf. blása í horn hvað eptir
annað (80. 81), en í sögunum eru ótal frá-
sagnir um einvígi, og hornablástur hvergi
nefndur á nafn, enda mun óhætt að fullyrða,
að ekkert horn hafi þá verið til hjer á landi.
Jeg vona að höf. viti, að á þeim tímum var
Helgi snikkari ekki kominn með sína sveit,
Enn lætur höf. dætur Helga magra vera að
klappa hvað eptir annað (86. 87), alveg eins
og í leikhúsum nú á dögum, og biðlarnir eru
hvað eptir annað að lúta systrunum (101.
104), enda lýtur Geiri skáld pallinum (109),
þar sem kvennfólkið situr. Heldur höf. að
það hafi verið eins mikið um hneigingar hjer
á landi um 890 eins og 1890 ? Verst af
þess háttar lýtum eru þó þessar sífelldu »lifi«-
hrópanir. Höf. veit sjálfsagt mikið vel, að
enginn maður í fornöld sagði »lifi« við slík
tækifæri, en í gegnum allt leikritið er þó
allt af verið að stagast á þessu »lifi« fyrir
öllu, bæði lifandi og dauðu. Jeg nefni nú
ekki endann á leikritinu, sem er svo hlægi-
legur sem framast má verða : nLifi Eyja-
fjörður, lifi kyn Helga magra og þórunnar
hi nnar ríku, lifi land vort þúsund ár«, og sein-
ast er þntekið : »það lifi þúsund ár«. |>ví
má nú ekki landið lifa nema þúsund ár,
éinkum þegar það er nú búið að lifa lengur
en þúsund ár ? J>ví á allt að vera bundið
einmitt við þúsund ár, hvorki lengur eða
skemur? Eða því á mi vesalings Eyjafjörður
að sökkva í sjó eða farast á einhvern hátt
með öllu kyni Helga magra núna í sumar,
strax eptir hátíðina, undir eins og búið er að
leika þetta þúsund-ára-leikrit?