Ísafold - 16.07.1890, Side 1

K.emur át á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir i.okt. Af-
greiðslust. i Austurstrœti 8.
XVII 57
Reykjavík, miðvikudaginn 16. juli
1890
Heiðraðir kaupendur ísafoldar
áminnast um.að blaðið átti að vera borgað
fyrir miðjan júlímánuð.
Húsabót-
Yegna skógleysis og kolaleysis og jafnvel
grjótleysis sumstaðar eru torfbyggingar þau
húsakynni, sóm öll alþýða hjer á landi hefir
mátt til að láta sjer lynda. Og þótt stöku
menn utan kaupstaða hafi getað klofið það,
að koma sjer upp dýrari húsakynnum, af
steini eða trje, og rísi undir því að kosta það
til eldiviðar, er til þess þarf að hafa full not
slíkra húsakynna og halda þeim óskemmdum,
þá er ekki að búast við að almenningur
komizt svo langt í bráðina. það er líka
sannast að segja, að torfbyggingar geta
Verið góð húsakynni, ef þær eru vel vandað-
ar, og eru það raunar í sumum landsfjórð-
ungum, þ a r s e m loptslag er þeim ekki ó-
hollt.
En það er loptslagið á Suðurlandí. það er
þeim ákaflega óhollt, vegna votviðra. Sunn-
lenzkar rigningar með stórviðrum standast
ekki torfbæir meira en 10—12 ár. Og ofan
á þetta endingarleysi bætist óhollustan, sem
stafar af hinum mikla raka.
Hin síðari árin, eptir að þakjárn fór að
flytjast hingað og tíðkast í kaupstöðum, hafa
stöku sveitamenn farið að reyna það: haft
torfveggi, og járnþak yfir, með einfaldri eða
tvöfaldri súð innan undir. En það er ákaf-
lega kalt, og viðurinn óverjandi fyrir raka,
gegn um járnið eða af því, nema kynntir sjeu
ofnar eins og í reglulegum timburhúsum.
En nú hefir nýlega verið reynd sú ný-
breytni í þessari grein, að halda að ví«u
torfþakinu gamla, en leggja járnþak utan yf-
ir það.
Járnþakið, ef almennilega er um það búið,
ver því, að nokkur deigur dropi komist að
torfinu. Torfið þornar og harðnar, t. d.
einkanlega í sólarhita, sem leggur í gegn um
járnið, og ver þá kulda hálfu betur en ella,
og þar með öllum raka. Slík húsakynni
hafa þá tvo aðalkosti ailra hýbýla í köldum
löndum: að þau eru bæði hlý og þurr (leka-
laus og rakalaus).
Járnþakinu er fest með þeim hætti, að
trjegrind, lausleg og óvönduð, er höfð utan á
torfþakinu, og járnþynnurnar negldar í hana
og vindskeiðarnar, aem eru hafðar í stærra
lagi þess vegna.
Sje járnþakið látið hylja vel veggina líka
■að ofan eða jafnvel hafðar þakrennur með
íram ytri veggbrún, þá er veggurinn þar með
Varinn sömuleiðis. En það spillir eigi hvað
minnst torfbyggingum, að vatn hleypur nið-
ur í veggina að ofan, frýs þar og sprengir
þá eða spillir þeim á annan hátt.
Yjer höfum að vísu eigi heyrt getið um
nema einn bæ þannig byggðan, í Eangárvalla-
sýslu, fyrir 1—2 árum, en það með, að hann
hafi reynzt svo vel, að nú sjeu margir menn
þar í því bygðarlagi, heldri menn, einráðnir
í að taka upp þessa nýbreytni. Væri fróð-
legt að heyra þá skýra frá sinni reynslu,
þegar þar að kemur, svo framarlega sem
möunum nægir eigi sannfæring sjálfra þeirra
um, að þetta hljóti að vera þjóðráð, undir
eins og þeir heyra þess getið.
Fyrirlestur um Ameríku.
Eyfirzkur maður, Gísli Jónasson, bóndi á
Svínámesi í Höfðahverfi, oddviti og trje-
smiður, kom með póstskipinu núna í gær frá
Ameríku, eptir árs vist þar vestra, meðal
landa í Manitoba og Dakota. Hann hjelt
fyrirlestur í gærkveldi í leikfimishúsi barna-
skólans, til að segja ferðasögu sína og nokk-
uð af högum landa í Ameríku. Var fyrir-
lestur þessi allfróðlegur, að þeirn þótti, er
heyrðu, en þeir voru fremur fáir, um 40
manns; Reykvíkingar sóttu fyrirlesturinn illa,
að vanda, ef ekki er fyrir eintómri skemmt-
un að gangast.
Síra þórhallur Bjarnarson prestaskólakenn-
ari mælti nokkur inngangsorð. Kvaðst hatin
nákunnugur manni þessum að fornu fari,
sem sveitunga sínum, merkisbónda, vel
menntuðum og vel megandi, og gæti hann
vottað það, að hann væri maður bæði mjög vel
greindur og eigi síður sannorður og rjett-
orður.
þá tók hr. Gísli Jónasson til rnáls.
Hann kvaðst hafa verið áður ákafur vest-
urfarapostuli. Voru svo rnikil brögð að því,
að hann vildi helzt láta alla íslendinga flytj-
ast vestur um haf. Skrifaðist hann á um það
við ýmsa merka menn í 4—5 sýslum norðan-
lands, til þess að korna á samtökum í þá átt.
Tóku sumir því vel, en sumir ekki. Samt
sem áður ritaði hann bænarskrá hjeðan til
stjórnarinnar í Canada og beiddist þess, að
hún tæki að sjer að flytja ókeypis vestur
þangað svo sem 10—20,000 íslendinga nú
fyrst í stað, til að byrja með. En sú bæn
fekk ekki áheyrn.
Sjálfur kvaðst hann mundi hafa verið flutt-
ur til Vestúrheims alfarinn fyrir mörgum ár.
um, ef kona sín hefði eigi verið því algjör-
lega mótfallin. það hefði kostað skilnað,
ef hann hefðí eigi látið undan henni. Loks
fór hann samt í fyrra einn saman, meðfram
til þess að skoða sig um, en þó í því skyni
að setjast þar að fyrir fullt og allfc, ef sjer
litist á sig þar.
En það var öðru nær en að honum litizt á
sig. Aldrei hefir sjón og reynd kollvarpað
greinilegar glæsilegum ímyndunum nokk-
urs manns.
Hann kom fyrst til Winnipeg snöggvast.
«það er einhver hinn óþrifalegasti bær, sem
jeg hef sjeð,» mælti hann.
«þá fór jeg suður til Dakota. þar býr ali-
margt af löndum» (um 2500). «Jeg spurðist
vandlega fyrir um, hvernig þeim liði, og sá
það sjálfur að nokkru leyti. En mjer leizt
síður en eigi á það. þar var mikil fátækt-
og aumingjaskapur, ekki minni en hjer þeg-
ar verst árar. Enda hafði og árað þar ilia
nú í 3 ár samfleytt: mikill uppskerubrestur,
sakir of mikilla þurrviðra m. m. Komi 4.
árið því líkt, horfist mjög óvænlega á fyrir
þeim. En þeir vona að það verði ekki; enda
er það auðkenni á löndum vestra, að þeir
lifa dýrðlegu lífi — í voninni. þeir kvarta
aldrei, og hver hælir sinni nýlendu; telja
hana bezta. En í öðru veifinu kemur það
upp úr dúrnum, að þeir vilja guðsfegnir selja
jarðir sínar og komast eitthvað burtu, ef þeir
gætu, en eru jafnan í mestu óvissu og vafa
um, hvert þeir eigi að leita um nýja bú-
staði».
«þá fór jeg til Alptavatnsnýlendu. Hún
byggðist fyrir 3 árum. þar eru 26 bændur
íslenzkir. þar er ákaflega láglent og vot-
lent, einkanlega í nyrðri nýlendunni, og því
grasgefið, —• grasið nær manni í mitti, þegar
vel sprettur, eins og þeir hafa skrifað þaðan.
þar rná eflaust hleypa upp peningi, naut-
gripum. En þó er jarðvegurinn grýttur, svo
sáðland er þar ekki hentugt. Og ekki vildi
jeg eiga þar heima. Jeg sá uppdrátt af land-
inu, 12 ára gamlan, og þá var nyrðri ný-
lendan eins og eitt stöðuvatn. það getur
flætt yfir hana alla í vatnavöxtum, svo líf
manna og eignir eru í veði«.
»þaðan fór jeg norður til Nýja-íslaud, og
þar var jeg meiri part vetrar, í Mikley. þar
eru um 400 búendur. En lítið höfðu þeir á
að lifa flestir nema kartöflur og fiskinn úr
vatninu, Winnipegvatni; þar má optast fá í
soðið, af einhverju, misjafulega lostætu. þeir
eru mjög skepnufáir ; eiga nokkuð af naut-
gripum, en gagnslitlum bæði sumar og vetur:
s á vetrum vegna illrar meðferðar, og á sumr-
um vegna friðleysis af flugutegund einni, er
kölluð er bolahundar, mesta skaðræðiskvik-
indi, sem bítur skepnurnar, svo að lagar úr
þeim blóðið ; er nauðsynlegt, ef vel á að fara.
að hýsa skepnurnar á daginn, en það er
ekki gert.
Sauðfjenaði fóru Ný-íslendingar að reyna
að koma sjer upp nýlega, en gagnast ekki
að því fyrir úlfum, sem þar er rnikið af.
þeir æða um sljetturnar og rífa í sig hvað
sem fyrir verður. Stundum ráðast þeir á
menn. Jeg talaði við konu, sem sagðist hafa
heyrt grannkonu sína segja frá, að úlfar
hefðu rifið mann sinn í hel skammt frá
heimili hans, svo hún horfði á. Hann var
ekki íslenzkur.
Ymsir bændur, er fluttust frá Nýja-íslandi
suður til Dakota fyrir nokkrum árum, með
síra Páli þorlákssyni, er prestarifrildið flæmdi
menn þaðan með fram, hafa horfið
þangað aptur ; þeim þykir þar þó heldur
björgulegra, og gerir það fiskurinn í vatninu.
þar er skógur nógur, og meiri en nógur;
verður að uppræta hann til þess að geta
yrkt landið, en það er ekkert áhlaupaverk,
nema þegar náttúran hjálpar til þess, á þann
hátt, að eldur, skógareldar, eyða stórum
spildum, sem stundum ber, og þá líka, að