Ísafold - 14.02.1894, Síða 2

lita nauðsynlegt skilyrði fyrir því, að hún
sje í höndum vissrar stjettar; þær eru
fyrir iöngu húnar að innræta sjer þau
sannindi. að skipting iðnanna sje lifssk.il-
yrði allra sanna þjóðþrifa, þykir sem sje
jafn-ankannalegt og óhoilt, að allir stundi
verzlunariðn, eins og ef hver einstakur
færi að bögglast við að sníða föt síq. og
sauma, smíða skó sína o. s. frv. Allur
andróðurinn móti verzlun og verzlunar-
stjett er upphaflega sprottinn af smásálar-
legri öfundssýki; fjöidinn hefur glápt á
það með undrun, að einstakir kaupmenn
söfnuðu nokkrum efnum, sem alþýða syo
áleit að væri með röngu af sjer haft; iþví
þótt ótrúlegt sje, er sjergirni fjöldans svo
blind og mikil, að hann álítur að hagnað-
urinn eigi allur að vera á sína hlið. Svo
þegar menn f'undu að þeir með handsals-
skiptum fengu ýmsar vörur ódýrari en hjá
kaupmönnum, var dómurinn felldur yfir
skaðsemi kaupmannaverzlunarinnar; jút af
öllu þessu hrúguðu menn saman sefgræn-
um getsökum, sköpuðu sjer tilhæfulausar
skoðanir, sem ekki hafa annað sjer til á-
gætis en einfeldni og þekkingarleysi á
eðli allrar verzlunar, og þessa flækju, sem
allt af er þvæld meira og meira saman,
mun seint heppnast að leysa; á endanum
mun þó tíminn og afleiðingar þeirrar
stefnu, sem menn vilja marka verzlaninni,
gera þetta, en líklega á þann hátt, sem
gerir menn hyggnari, en ekki ríkari.
Það er orðið eitt af hinum nýju ein-
kennum ísl. þjóðarinnar, að vjer þykjumst
öllum öðrum verzlunarfróðari, þótt vjer, ef
satt skal segja, sjeum öllum öðrum ófróð-
ari í þessu sem svo mörgu öðru, þekkjum
einu sinni ekki hið allra einfaldasta staf'-
rof verzlunar- og þjóðmegunarfræðinnar.
Fjöldinn álítur, að öll verzlun sje í því
einu fólgin, að skipta flski eða ull móti
korni, kaffi o. s. frv., og færi skipti þessi
ekki eins mikinn arð í hendur landsmönn-
um og þeim bezt líkar. er hamazt á
kaupmönnunum; þeim og verzluninni er
alitaf blandað saman, hún álitin það tól í
þeirra höndum; er þeir geti beitt sem þeim
gott þyki, en sem þeir allt af beri móti
bændum, vitandi ekki, að nálega öll þau
öfl, sem lifa og ríkja bæði í þjóðfjelags-
byggingu mannheimsins og í náttúrurík-
inu, snerta verzlunina á einhvern hátt og
hafa áhrif á hana, og á einkis manns
valdi er að stýra öllu þessu svo, að verzl-
unin allt af verði sem menn kalla góð.
Þegar menn þykjast kaupa einhvern hiut
of dýrt af kaupmanninum, þá hugsa þeir
ekki um eða skilja, hve mikill kostnaður
hljóti að vera fallinn á þenna hlut frá því
hann fór frá sínu fyrsta heimkynni, hve
mikið hann kann að hafa rýrnað og hve
mikið hef'ur kostað að flytja hann og
varðveita, og að sáralítið af þessum kostn-
aði hefur runnið í vasa hins síðasta selj_
anda; vjer athugum heldur ekki, hve dýr.
mætt það er, að þessi hlutur skuli vera til
rjett við hliðina á okkur og án þess við
höfum gert neitt til þess, einmitt þegar við
þurf'um að nota hann; að fara lengra út í
þetta yrði oflangt mál; en hvað ísl. verzl-
unina snertir, þá er það eitt víst, að kaup-
mönnum einum verður ekki kennt um það,
sem henni kann að vera áfátt; hún verður
heldur aldrei bætt með kaupfjelögum, sízt
þeim afskræmum og illahugsuðu fjelögum,
sem menn nú eru víða að burðast með. Kaup- I
mönnum er allt af til ámælis fundið, að
þeir leggi ofmikið á útlendu vöruna; en
gæta ber sanngirni, þá um þetta er rætt,
og skal því ekki neitað, að framfærslan er
eflaust meiri núna en ef verzlunin lifði
náttúrlegu iífi, án þess þó að kaupmenn ábat-
ist meira af þessari framfærslu en þótt hún
væri lægri og verzlunin eðlileg. En auk
þess að þessi framfærsla, sem mönnum
þykir ónáttúrleg, gefur kaupmönnum lítinn
arð, þá alls er gætt, er hún ekkert Gyð-
ingseinkenni ísl. verzlunarinnar; síður en
svo; hún er í fyllsta satnræmi við verzlun-
arvenjur ails hins menntaða heims. Sá
sem lánar fje sitt til efnalítilla manna,
gegn endurborgun eptir langan tíma má-
ske með ljelegri vöru, og á í vændum fyr-
irsjáanleg vanskil á ýmsan hátt, hlýtur að
selja með hærri vöxtum en hinn, sem sam-
stundis tekurvið borguninni; önnur aðferð
er alveg óhugsanleg og ómöguleg. Það er
því efnahagur og skilvísi þeirra manna,
sem við kaupmennina skipta — en ekki
kaupmenn sjálflr —, sem eru orsök í þessu;
geti þessir menn komið etnahag sínum(og
öðrum Hfskjörum í það ástand, að kaup-
menn ekki þurfi að eiga þannig löguð
skipti við þá, er björninn unninn.
Það er annars eptirtektavert, hve vjer
Islendingar erum ósanngirnislega kröfu-
frekir í verzlunarmálum: ekki annað sjá-
anlegt en þjóðin ætlist til, að verzlunin
bæti mönnum alit, sem þeir með með engu
móti geta veitt sjer sjálfir; enda sýnist það
og iíka í ýmsu öðru liggja nærri eðli okk-
ar, að vilja heirnta allt af öðrum; enHeitt
er, að þessi skaðlegi húskaraháttur skuli
öllu heldur á gerast en upprætast. Yið
ættum að reyna að hugsa eins og menn,
reyna að vera rjettsýnir og sanngjarnir,
og við ættum að þekkja svo vel, hve at-
vinnuvegir okkar eru óf'ullkomnir, hve
hnattstaða lands vors er óheppileg, hve
náttúran er óblíð við okkur, og hverja
þolinmæðisþraut það útheimtir, að draga
úr greipum hennar það, sem hún lætur
oss í tje af gæðum sínum, og, ef' vjer vilj-
um vera hreinskilnir, hverjir vesalings-
skussar við erum, einrænir og ófúsir að
sníða háttu vora eptir því í fari annara
þjóða, sem oss ekki væri ofvaxið að nema.
Þegar nú alls þessa er gætt, ásamt ýmsu
ótöldu, ættu merm að sjá, að verzlun sú,
sem rekin er í þessu landi, hlýtur, eins og
allt annað, einnig að verða fyrir einhverj-
um áhrifum, sem af þessu stafa, og að
hún getur ómögulega án eðlilegrar sam-
vinnu frá hálfu landsmanna bætt öll þeirra
mein, eða verið þeim betri en verzlun
nokkurs annars lands er samlöndum sínum.
Eins og allir þeir vita, sem þekkja verzl-
un frá nokkru öðru sjónarmiði en sínu
eigin lága og síngjarna, þá útheimtast
minnst tveir blutaðeigendur tii þess verzl-
un geti átt sjer stað; hvor um sig verða
þeir að uppfylla skyldur sínar; getur ekki
komið til nokkurra mála, að annar part-
urinn veiti allt, hinn þiggi allt; gangi allt
á eðlilegan hátt, ábatast báðir á skiptun-
um, og þeir unna hvor öðrum þess svo
hjartanlega, þvi þeir vita og skil.ja, að
hagur þeirra er sameiginlegur,að hvorugur
getur blómgast nje honum hnignað án þess
að afleiðingin nái til hins. Það er ein-
mitt fyrir þessa skuld, að hinar stóru, auð-
ugu og menntuðu þjóðir vaka svo vel yfir
verzlun sinni og renna hýru auga til vel-
gengni hennar; þær vita og þekkja svo
vel, að þegar verzlunarskórinn kreppir, þá
er það af einhverju meini, sem á rót sína.
í einhverju meðal þjóðarinnar sjálfrar, en
ekki í dutlungum verzlunarstjettarinnar;
slík heimsku fjarstæða dett.ur engum í hug;
hún er ómöguleg, því menntaða þjóðin
veit, að hið þögula, en sí-starfandi, alstað-
arnálæga lögmálsvald samkeppninnar varð-
veitir rjettindi’ fjöldans gegn einstökum„
fáum mönnuin.
Og svo að endingu þetta: það sem út-
lieimtist til þess, að verzlun okkar verði
svo góð, sem öll atvik framast leyfa, er
ekki verzlunar- eða kaupfjelög, ekki skiúf-
flnnska eða hnífilyrða-rokur á hendur
kaupmönnum, heldur þetta: Verid ráð-
vandir og skilvísir í öllum skiptum við
verzlunina, takið ekki meira fje að láni en
þið getið borgað, og prettizt ekki um að
borga það, sem ykkur er lánað. Ef þið
fylgið þessu, munuð þið flj'ótt fá góða og
hagstæða verzlun; stundi svo hver sína.
iðn og leitist við að fullkomna hana; þá
verður allt bróðurleg samvinna, öllum
holl.
Þetta eru vinar-orð í fullri alvöru og af'
sannfæringu töluð, þótt þau má ske við-
fyrsta álit láti ekki eins vel i eyrum manna
og skrumbjöllur þessara loptsiglinga- eða
svo kölluðu framfaramanna okkar.
Tekjnr enskra blaða. í Lundúnum
koma út á hverjum morgni 6 geysistór
blöð, er kosta að eins 1 penny hvert eða
71/* eyri, nema Times, er kostar 3 pence
eða um 22 aura. Þau flytja öll greinileg'
ar frjettir um allt það, er við hefir borið
næsta sólarhring á undan ognokkrum tíð-
indum sætir, eigi einungis innanlands,.
heldur innanríkis, og þar að auki í flest-
um öðrum ríkjum, jafnvel um allan heim.
En það þarf, sem nærri má geta, stórfje
til að lmlda úti slíkum blöðum. Menn
vita til þess, að jafnvel fyrir tíu árum
voru ársútgjöld ódýrrl dagblaðanna í Lun-
dúnum (þeirra sem kosta að eins 1 pennyþ
Þ1/^ til 5 milj. kr. 0g þó græddu þau um-
1 milj. kr. á ári. Útgáfa slíks blaðs kost-
ar með öðrum orðum 15,000 kr. á dag, og
þó hefir það grætt 3000 kr. að kvöldn
En það liggur í augum uppi, að þessir
fáu aurar, sem kaupendur greiða, eru eigi
nema lítið brot af tekjum biaðsins, þó að
það hafi kaupendur svo hundruðum þús-
unda skiptir. Sá tekjuliður hrekkur ekki
einu sinni fyrir pappír, svertu og burðar-
eyri. En þá er eptir öll prentunin og öll)
ritstörf við blaðið og ritstjórn. Það eru
auglýsingarnar, sem borga það allt sam-
an og skapa allan gróðann. Öll sú hin
mikilfenglega stofnun, er slíkt blað má
kalla rjettu nafni, lifir mestmegnis á aug-
lýsingatekjunum. Þær eru þetta litlar.
Þær eru margar blaðsíður, 4 og þaðan af'
fleiri, i því geysistóra broti, sem þau blöð
eru, og letrið þó örsmátt. Auglýsingar,
sem ekki eru nema 2 smáleturslínur, kosta
2—3 kr. eða meira. Iíitgerðirnar og frjett-
irnar eru ef til vill eigi nema y4 hluti.
blaðsins eða minna; hitt allt auglýsingar:
Blaðafrjettir á Englandi eru nú orðið-
mestmegnis eintóm hraðskeyti með rafseg-
ulþræði. Heflr það færzt svo stórum í
vöxt hin síðari árin, að árið 1871 námu