Ísafold - 22.09.1894, Page 1
Kemur út ýmist emu sinni
«ða tvisvar í vikn. Yerð árg
minnst 80arka) 4 kr.. orlendis
6 kr. eða 1 >/> doli.; borgist
fyrirmiðjan jdlimiin. (erlend-
is fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn(skrifleg)bundin vif*
áramót, ógild nema komin
sje til útgefanda fyrir l.októ-
b erm. Afgreibslastofa blabs-
ins er i Auiturttrœti 8
XXI. árg.
Reykjavík, laugardaginn 22. september 1894.
63. blað.
Nokkrar smágrelnir um járnbrautir.
Það sagði skýi’ maður og greinagóður
hjer í sumar, er járnbrautar- og siglinga-
málinu mikla skaut fyrst upp, að eptir
sinni vitund hefði almenningur hjer á landi
mjög litla og ófullkomna hugmynd um það,
hvað járnbraut væri. Menn læsu stundum
í blöðum um járnbrautarslys, opt nokkuð
hroðaleg, og í annan stað heyrðist getið
um, að landar í Ameriku hefðu stundum
atvinnu við járnbrautir, og þætti illt verk
og erfitt. Þessi tvenns konar deili mundu
menn helzt vita á um járnbrautir, og frek-
ar eigi, margir hverjir.
Eptirfarandi smágreinar eiga nú að bæta
lítils háttar úr þeim fróðleiksskorti, hvort
sem hann er mikill eða lítill.
I.
Lýsing á járnbraut.
Járnbrautir eruífljótu máli þanniggerð-
ar yfirleitt, að fyrst er jarðvegurinn, þar
sem brautin á að liggja, sljettaður og jafn-
aður, gerður sem hallaminnstur, borið þar
ofan á 2—3 feta þykkt malariag, lagðir
þar ofan í þvei'sum 4 álna langir plankar
eða ferkantaðir trjestubbar, 7—10 þuml-
unga breiðir og 5—7 þumlunga þykkir,
með l1/* álnar millibili, en ofan á þá fest-
ar langsetis — eptir vegarstefnunni — 5 til
6 álna langar járnslár, reistar á rönd og
þykkri mikið á jöðrunum en í miðjunni,
þannig, að neðri jaðarinn verður eins og
stjett,er stenduráþverslánum undir(trjeslán-
um), en efri jaðarinn hjer um bil sívalur.
Járnslár þessar eru síðan skeyttar saman
á endunum, með sterkum spöngum og
akrúfnöglum, þar til úr verður svo löng
lengja, sem vill, margar mílur eða tugir
mílna. Járniengjur þessar eru tvær í hverri
braut, sín hvoru megin eptir veginum, tíð-
ast með hjer um bil 54 þumlunga millibili.
Eptir járnslám þeim renna síðan gufuvagna-
hjólin. Eru þau höfð ofuriítið íbjúg í
röndina til þess að falli við hinn sívala
efri jaðar á járnslánni, eða rjettara sagt
höfð bryggja allmikil íbjúg á innri rönd
hjóljaðarsins, og skorðar hún vagninn
milli slánna, þannig, að hann rennur eigi
út af brautinni nema mikið komi við hann,
— tvær vagnlestir mætist og rekist á,
o. s. frv.
Vagnarnir, sem eptir þannig gerðri braut
renna, geta verið margir í einni lest, hvor
aptan í öðrum. Dregið geta þá menn eða
hestar eða yxn; en tíðast er, að gufuvjel
sje fyrir þá beitt, og er hún þá á fremsta
vagninum, er nefnist því eimreið (locomo-
tiv), og er talsvert öðruvísi útlits en hinir
vagnarnir, — með reykháf o. s. frv. Og í
stað gufuaflsins er nú upp á siðkastið tek-
ið til að beita rafmagni til að hreifa vagna
eptir iárnbrautum.
Fyrnefndar slár, er brautarlestin rennur
eptir, hafa lengst af verið hafðar úr járni,
sem áður segir, en nú orðið tíðkast mest
stál í þær, síðan hugvitsmenn (Bessemer
o. fl.) komust upp á að gera það svo ó-
dýrt.
Breiddin milli siánna, sem vagnarnir
renna eptir, er kölluð sporvídd. Hún er
og hefir verið algengust um 54 þumlungar.
En, eins og menn munu kannast við, er
lesið hafa um járnbrautarmálið íslenzka
hjer í blaðinu í sumar, þá er nú farið að
láta sjer duga tæpra 30þumlunga sporvídd,
þar sem lítils þarf við, flutningsþörf lítil o. s.
frv., og gerir það bæði járnbrautina sjálfa
og ekki síður vagnana stórum mun ódýrari.
Óvíða er jarðvegur svo sljettur, harður
og hallalaus,að ekki þurfl mikið fyrir aðhafa
að gera hann eins og hann á að vera und-
ir brautina. Þarf, hvað sljett sem er, að
ræsa fram með henni, til þess að verja
vatnságangi, að ekki bili brautin eða
skemmist. Ár og læki, fen og foræði, er
járnbraut á að liggja yfir, þarf vitanlega
að brúa. Sömuleiðis þarf að hlaða upp í
eða gera brú yfir dældir, smáar og stórar,
og grafa sundur holt og hæðir eða gera
jarðgöng þar í gegnum, til þess að nema
burtu hallann, sem eigi þykir vel mega
vera meiri en svo, að hækki eða lækki
um 1 alin á hverri 40 álna vegarlengd.
Þá er kallað að hallinn sje eins og 1:40
(þ. e. 1 á móti 40). í Danmörku er hann
eigi hafður meiri en 1:100; þar er svo
flatlent. Sje yfir há og brött fjöll að fara
eða djúpa dali þvera, þarf ákaflega mikil
mannvirki til að gera þar hæfilega undir-
stöðu undir járnbraut, svo sem nærri má
geta.
Íslenzkur skáldskapur nú á
tímum.
*Þegar litið er á skáldskaparbókmenntir
vorar á hinum síðari tímum og þær grand-
gæfilega skoðaðar niður í kjölinn, má furðu
gegna, hve fátæklegar þær éru yfirleitt.
Ekki er að sönnu svo að skilja, að það
sje ekki talsvert að vöxtunum, sem gefið
er út á ári hverju; en sje litið á efnið, er
mikil furða, hve fábreytt það er. —
Ljóðaskáldskapurinn, sem blómgvaðist hjer
á landi fram að þjóðhátíðinni, er nú mjög
í apturför, og það getur naumast heitið,
að hjer á landi sjeu fleiri en þrír menn,
sem yrki neitt, sem sje setjandi á prent,
nfl. Matthías Jochumsson, Hannes Hafstein
og Páll Ólafsson, ,að ógleymdu sálmaþjóð-
skáldinu Yaldimar Briem. — Steingrímur
Thorsteinsson er hættur að lát til sín heyra,
og sama má segja um Benidikt Gröndal. Af
nýgræðingunum er enginn kominn svo
langt, að hægt sje að telja hann fullkomlega
með enn sem komið er.
Að líkindum erum vjer á tímamótum í
þessari grein. Hugsjónastefnan (idealismus)
virðist vera í andarslitrunum, en virki-
leikastefnan (realismus), sem nú er tekinn
að dragast upp erlendis, hefir aldrei náð
fullkominni fótfestu hjer á landi. Andi
skáldanna finnur því nú sem stendur enga
fótfestu; hann veit ekki, hvert hann á að
snúa sjer; honum býður við ólyfjan þeirri,
sem viða er að finna í skáldskap annara
þjóða, og kynokar sjer við að feta í fótspor
þeirra. Virðist svo sem hann renni grun í,
að það sje ekki að lypta mannkyninu á
hærra sjónarsvið, að útlista sem nánast allt
hið lítilsverða, spillta og viðbjóðslega i
manneðlinu. Það muni fremur hafa þau
áhrif, að kitla skilningarvitin og kenna
þeim enn betur ósómánn. Er svo að sjá,
sem skáldin finni til þess, að skáldskapur-
inn eigi heldur að sýna það sem fagurt,
satt og drengilegt sje, heldur en hið gagn-
stæða; að skáldin eigi enn sem fyr að
vera spámenn mannkynsins, er sýni lestina
að eins til viðvörunar, en bendi jafnframt
á annað betra, fegra, eptirsóknarverðara.
Þeir finni til þess, að nauðsynlegt sje að
setja takmarkið hærra en svo, að hægt sje
að ná því fyrirhafnarlaust, og meðan þeir
geti ekki tiltekið þetta takmark, verði þeir
að bíða með yrkisefni sín. —
Að vísu má telja víst, að nýgræðings-
skáldunum sje ekki þetta svo ljóst, að þau
geti sagt það með ákveðnum orðum. En
það getur falizt hjá þeim í óljósri mynd.
Verið getur og, að mannfæð, fátækt, fá-
breytni atvinnuvega og ýmislegt þess konar
hafi að nokkru leyti áhrif á andans fátækt
vora nú á dögum. En hið sama má og
segja um oss einmitt á þeim tímum, þá er
bókmenntir vorar hafa tekið mesta fjör-
kippi. Væri nær að ímynda sjer, að þetta
væri meira sprottið af því, að smekkvisi
þjóðarinnar hafi tekið svo miklum um-
breytingum á síðari árum, að hún virti
allan skáldskap að vettugi. Er og hætt
við, að þetta eigi sjer að nokkru leyti stað
en því má eigi gleyma, að fari bókmennt-
irnar að sofna, er hætt við, að verklegar
framfarir verði eigi varanlegar.
Hvar í heimi er hægt að benda á þá
þjóð, þar sem verklegar framfarir hafi stigið
áfram risafetum, en andlegt líf verið að
kulna út? Hvernig var það hjá Grikkjum,
Rómverjum, eða þá forfeðrum voi'um fram
á 13. öld? Sýnir ekki sagan ljóslega, að
svo er með æfi heilla þjóða, sem einstakl-
ingsins; andlegum svefni fylgir líkamleg
vesöld og volæði, en andlegar framfarir
geta jafnvel af sjer óbeinlínis verklegar