Ísafold - 05.06.1895, Síða 1

Kemurútýmisteinusinni eíla
tvisv.íviku. Yerð árg.(80arka
minnst)4kr.,erlendis5kr. eða
1'/» dolí.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
Aramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir l.oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
Reykjavik, miðvikudaginn 5. júni 1895.
XXII. árg.
Vormissirinn.
Kynlegt má það þykja og kynlegt mun
það þykja þeim, sem ekki eru fullkunnug-
ir islenzka búskaparlaginu gamla, að eptir
jafnbliðaú vetur og þann, er nýlega er um
gai ð genginn, skuli skepnuhöld vera mjög
víða hjer um Suðurland að minnsta kosti
töeð langversta móti, ekki betri en í mikl-
Bffi harðindúm.
Illa báru menn sig í vetur undan bráða-
pestinni, svo sem von var En hálfu meiri
búhnekkir er þó að »vormissinum«, sem
svo er kallaður.
Einhver kom upp með það í vetur, að
safnað væri skýrslum um land allt um
tjónið af bráðapestinni, til fróðleiks og at-
hugunar síðar meir.
En ekki mundi minna í varið að fá
skýrslur um vormissinn, þótt enginn hafi,
svo kunnugt sje, komið upp með það. Það
leggst líklegast í menn, að ekki mundi
auðhlaupið að því að fá slíkar skýrslur
rjettar eða nærri rjettu lagi. Það yrði lík-
legast ekki vinsælt verk að safna þeim.
Hætt við að framtalið sumra yrði þar
ekki öllu áreiðaniegra en þegar talið er
fram til tíundar, og er þá langt til jafnað.
Þeir munu hafa veður af því, að ekki
sje forsjóninni einni um að kenna vormiss-
inn. Bráðapestina hika menn alls ekki
við að skrifa í hennar reikning alveg eins
og hún er; þar draga þeir ekkert undan,
og bindast eigi þungra orða um það óvið-
ráðanlega ólán. Um hitt eru þeir lág-
mæltari og fámálli. Það stendur einhvern-
veginn þann veg á því. En fengist — á
einhvern yfirnáttúrlegan hátt — einlivern
tima rjettar skýrslur um vonnissinn hjer á
landi t. d. um 10 ára tímabil, ásamt öllu
óbeinu tjóni af honum, þá mundi mönnum
blöskra þær tölur. Landssjóðsgjöldin, sem
margir bera sig aumlega undan, mundu smá
á þeim metum.
Faraldurinn á vorin er skírður ýmsum
nöfnum og að nokkru leyti rjett. Það er
talað mikið um lungnaveiki, niðurgang, ó-
þrif o. fl. En það mun fiestra búfróðra
manna mál, að hinn rjetti samnefnari fyrir
öll þau brot eða flestöll sje — hor.
Hor er fleira en beinn sultar uppdráttur.
Það er talað um hallærissóttir á mönn-
um, t. d. hungurtyfus o. fl.: ýmsar sóttir,
sem ýmist stafa beinlínis af ónógu og illu
viðurværi, eða verða næmari og skæðari
fyrir það en ella mundi. Sama lögmáli
eru skepnurnar vitanlega háöar. Ýms
veikindi, er þeim verða að fjörlesti — á
vorin, eru eins undir komin." Það ber lítið
©ða alls ekkert á þeim á þeim heimilum,
Þar sem skepnur hafa nóg fóður og gott,
°g góða hirðingu. Og þegar sá tími kem-
úr, að góð meðferð á skepnum verður al
menn, munu kvillar þessir hverfa að inestu
úr sögunni.
Um þennan siðastliðna vetur er það að
segja, að þó að dæmi sjeu þess, að jafn-
vel merkisbændur hafi komizt beinlinis í
fullkomin heyþrot á útmánuðum, þá er hitt
þó miklu almennara, að menn hafa verið
heybirgir fram úr að vöxtum, en heyin
eptir hin dæmafáu votviðri i fyrra sumar
svo kraptlaus, að skepnur hala haft alls
ónóga næringu af þeim, samfara hinum
altíðkaða útigangi, semerþví ónýtari, sem
jörð er lengur ber. Hin illa lenzka í bú-
skap hjer, að taka fjenað seint á gjöf og
ekki algjörlega fyr en eigi nær lengur til
jarðar, kemur háskalegast niður þegar hey
eru ljeleg. Því hefir farið sem farið hefir
í þetta sinn. Veðurblíðan í vetur orðið
hefndargjöf.
Satt að segja mun og þekking búmanna
bjer á næringargildi skepnufóðurs harla
ábótavant. Þótt þeir hafi hugmynd um
mikinn mun á góðu heyi og slæmu, vel
verkuðu og hröktu, þá er hún svo ógreini
leg, að þeir vita stundum eigi fyrri til en
skepnur eru farnar að horfalla hjá þeim
með fullri gjöf, sem kallað er. Orsökin
er sú, að vantað hefir í fóðrið eitthvert
það efni, er skepnan mátti eigi án vera til
þess að geta þrifizt. Eina ráðið til að
hjálpa sllku við, þegar eigi eru fyrningar af
góðu hevi til að b:egða fyrir sig suman
við, virðist vera að afla sjer kornmetis til
skepnufóðurs. Yitanlega er mjög illt að
koma þvi við sumstaðar vegna örðugra að
drátta; en víðast mun það samt svara
margfaldlega ko3tnaði: einsýnn búhnikk-
ur að verja nokkrum kindum að haustiuu
ti! þess að kaupa fyrir korn í því skyni
að geta farið almennilega með hinar, scm
eptir eru.
Hvort sem hin megnu óþrif i fje, sem
eiga munu drjúgan þátt í vormissinum i
sumum sveitum hjer syðra í þetta sinn að
minnsta kosti, eru talin með horkvillum
eða eigi, þá eru þau greiniiega handvömm
manna að kenna. Menn vanrækja yfirleitt
algjörlega að baða fje sitt, — hættu því
von bráðara eptir að af þeim rann mesti
geiguiinn við »sunnlenzka kláðann« skæða,
og vita góðir búmenn þó og kannast fylli-
lega við, að baðanir svara kostnaði, þótt
um engan óþrifakvilla sje að tefia, hvað
þá heldur ef óþrifin steindrepa skepnur
fyrir mönnum og gera þær sem lifa hálfu
gagnsminni en ella.
Það verður í stuttu máli ekki varið, að
hin stórkostlegu skepnuvanhöld nú, eptir
annan eins vetur, eru yfirleitt harla sorg-
legur vottur um hraparlegt íramfaraleysi í
búnaði hjá oss, þrátt fyrir alla bu-frceði
og framfara hjal. Þar er breyting til batn-
aðar eitt hið fyrsta viðreisnarskilyrði fyrir
48. blað.
efnahag þjóðarinnar. Það er áreiðanlegt,
að með sama lagi og verið hefir verðum
vjer sömu öreiga-aumingjarnir næsta manns-
aldur áfram, og hver veit hvað lengi?
Ráðin til umbóta þekkja menn yfirleitt
nægileg; en það sem oss skortir er ráð-
festa, kjarkur og dugur til að beita þeim.
Mosaþembur.
I. Mosaþemburnar gróa upp.
í hraunum og stórgrýttum urðum byrjar
gróður venjulega á þann hátt, að stein-
arnir verða smám saman þaktir skófum
(Lichenesj. Næringarefni þau, er jurtir
þessar þurfa að fá úr jarðveginum, taka
þær úr steininum og þannig eyðist yfir-
borð steinsins, verður smá holótt og hrufótt.
Skófirnar deyja smám saman og myndast
þá af þeim jarðvegur í hrufum steinanna.
Vatnið hjálpar einnig til og myndar á
yfirborði steinsins sprungur, rispur og smá-
holur. Ur sprungubörmunum falla opt
smáir steinmolar niður í sprunguna, og
þar safnast einnig saman margs konar
dust, er vindurinn ber með sjer, og mynd-
ast þannig jarðvegur. Eptir það geta
aðrar jurtir farið að vaxa á steininum, í
holunum og sprungunum, og er þá venju-
legt að mosarnir koma fyrst. Þeir fylla
holurnar og sprungurnar smám saman, og
breiðast því mest út yfir steininn og þekja
hanu opt að meira eða minna leyti. Opt
eru steinarnír alþaktir mosa, einkum minni
steinarnir, en á stóru steinunum finnast opt
misjafnlega þjett settir mosaskúfar, og á
milli þeirra skófna gróður. í gjótum og
holum milli steinanna nær mosinn fyrst
algjörlega yfirráðum og er það altítt í
urðum, að maður veður f ökla hið gljúpa
og dúandi mosalag. Úr gjótunum færa
mosarnir sig aptur upp á steinana og hylja
þá með tímanum að meira eða minna leyti,
og alveg hina minni steina.
Mosar æxlast mjög fljótt og eitt mosa-
lagið myndast ofan á annað; hin neðri
rotna og mynda smám saman moldarlag,
og þegar svo langt er komið, deyja mos-
arnir út, því þeir þrifast ekki í moldar-
jarðvegi; en þá flytjast aðrar jurtir í þennan
jarðveg og ná þar yfirhönd. En auðvitað
þarf langan tíma til þess, að stórar urðir
og hraun grói upp, þótt mosi sje þar næg-
ur og hafl þegar myndað jarðveg, því opt
er það, að umhverfis þessa staði er gróður-
snautt, og þá eru fræin fá, er geta borizt
í urðina eða hraunið, en þau berast með
vindi og skepnum og á ýmsan annan hátt,.
Það væri ekki ólíklegt að það hefði góðan
árangur, að sá í mosaþemburnar, sjerstak-
lega ef moldarlag er farið að myndast,
frœi af þeirn jurtum, er geta þrifizt í.
þannig löguðum jarðvegi.