Ísafold - 03.04.1897, Blaðsíða 2

82
Að sjá við þessu er að ætlun minni einn
lielzti erfiðleikinn við útrýming kláðans. Yið
vorböðun er það jafnvel ómögulegt. Fjeð
verður að vori til ekki baðað fyr en um rún-
ingartímann, nálægt fardögum, að því er geld-
fje snertir. Þá er fjeð komið á víð og dreif
upp um fjöll og heiðar, og hversu sem menn
vanda smölun, næst það elcki saman allt í
einu, heldur á mörgum dögum, og fleiri eða
færri kindur finnast aldrei fyr en í haust-
rjettum. Þær verða því fyrir utan böðun, og
getur þá viljað til, að kláði hafi komið fram
í einhverri þeirra um vorið, þótt ekki sæist
hann, er sleppt var, og af henni getur svo
maur komizt á aðrar kindur, er baðaðar voru.
Hitt fjeð, sem til rúningar kemur á endanum,
verður ekki baðað allt í einu, af því að það
er að koma fyrir smátt og smátt, kind og
kind í senn, og varla er hægt að kveðja um-
sjónarmann til í hvert skipti, þótt ein eða
tvær kindur sjeu baðaðar. Hjer við bætist,
að ær verða ekki baðaðar fyr en eptir fráfær-
ur, 3—4 vikum síðar en geldfje, og það geng-
ur á þeim tíma sama við þær. Þannig koma
baðaðar og óbaðaðar kindur margfaldlega sam-
an eptir vorböðun, og þótt sumstaðar hagi
svo til, að auðið sje að sjá við því, þá er
það aptur á mörgum stöðum ómögulegt. Fram
á það er hægt að sýna; en jeg álít þess ekki
þörf frekar. Af vorböðun er því ekki mikils
að vænta til útrýmingar kláðanum, hversu vel
sem allir reyndu að vanda sig. Kláðakindur
er auðvitað sjálfsagt að baða, hvort sem er á
vori eða öðrum tíma árs, og munu flestir
gjöra það ótilkvaddir. Að öðru leyti er mjer
næst að ætla, að rjettast væri að fyrirskipa
ekki almenna böðun í vor, til þess að hlífa
bændum við kostnaði og fyrirhöfn, sem líklegt
er að ekkert verulegt gagn yrði að.
Haustböðun er að vísu heldur ekki án allra
annmarka. Einn hinn lakasti er sá, að örð-
ugt er að komast hjá því, að láta fyrst óbað-
að fje inn í fjárhúsin, þegar bú ð er að sótt-
hreinsa þau, og síðan fjeð baðað aptur inn í
hin sömu hús, án þess að ráðrúm sje til að
sótthreinsa þau á ný eins rækilega og skyldi.
Þessu víkur svo við, að fyrst verður að sótt-
hreinsa húsin með því að svæla þau (með
brennisteini). Þetta verður að gjöra áður en
farið er að hýsa fjeð, og þarf til þess 2—3
sólarhringa að minnsta kosti. Nú tjáir ekki
að byrja að baða fyr en búið er að ná öllu
fje saman, sem von er um að komi fyrir um
haustið; ella má búast við samgöngum. Til
þess þarf jafnan á sumum jörðum (við afrjett
einkum) nokkra daga. Jafnóðum og fjeð finnst,
verður að hýsa það um nætur — í hinum
sótthreinsuðu húsum; önnur eru ekki til —
unz allt er fundið. A þessum tíma grtur
viljað svo illa til, að maur komizt af einhverri
kindinni í húsin. Síðan er fjeð baðað, og upp
úr baðinu látið aptur inn í húsin, sem maur
getur nú verið kominn í af fjenu. Ef vel
væri, þyrftu því að vera til tvenn hús á
hverjum bæ, önnur til þess að hafa fjeð í á
undan baðinu; hin, sótthreinsuð, til þess að
íáta fjeð í upp úr baðinu. En við því er að
gjöra sem er, að tvenn hús eru óvíða eða
hvergi til.
Við þessuni annmarka við haustböðun kynni
það að geta hjálpað, að skoða fjeð vandlega í
fjárrjett áður en það er látið inn í sótthreins-
uðu húsin, og láta enga kind, er nokkur
kláðavottur fyndist í, inn í þau. Kemur þá
varla mikill inaur í þau af fjenu, ekki meiri
en svo, að vænta má, að hann drepist, ef
kindurnar eru látnar blautar upp úr baðinú í
húsin og baðlegi skvett utan á garðana og
veggina, og viðir í húsinu þvegnir úr honum.
Ef hugsa skal um algjörða útrýming kláð-
ans, þarf vel að gæta þess, að það er engu
síður nauðsynlegt, að eyða öllum kláðamaur í
húsunum, en á fjenu sjálfu. A sutnum heim-
ilum er næstum sífellt kláði, og sífellt er þar
verið að baða og bera í, svo að sá lcátlegi
misskilningur hefir myndazt í sumum mönn-
um, að bað valdi kláða, og þeir benda á þessi
heimili máli sínu til stuðnings. Því skal ekki
neitað, að svo ranglega má fara með baðlyf,
einkum karbólsýru. að þau brenni eða veiki á
einhvern hátt hörund lcindarinnar og gjöri
hana því móttækilegri fyrir kláða, minnki
mótstöðukrapt hennar móti maurnum. En
sjaldnast mun orsökin vera þessi, heldur hin,
að bændur á bæjum þeim, er kiáðinn sækir
einkum á, hafa ekki eins mikið hugsað um að
eyða kláðamaur í húsum sínum eins og á
fjenu.
Böðun sú, er fyrirskipuð var á næstliðnu
hausti, er ólíklegt að verði til mikils gagns til
að útrýma kláðanum algjörlega. Fyrst og
fremst höfðu menn engar nákvœmar reglur
um sótthreinsun húsanna, t. d. hve mikið
þyrfti af brennisteini í hvert hús eptir stærð
þess, hve lengi, og hvernig þyrfti að svæla
það o. s. frv. Mun sótthreinsun húsanna víða
hafa verið í meira lagi ábótavant, og það eitt
er ærið, til þess að maurinn lifi. Að því er
böðunina sjálfa sncrtir, þá var ekki gætt eins
hitis fyrsta skilyrðis fyrir því, að hún gæti
náð tilganginum, þess: að hún færi hvervetna
fram hina sömu daga, svo að baðað og óbað-
að fje gengi ekki saman. Sutnir böðuðu í
nóvember, sumir í sömu sveit ekki fyr en í
febrúar nokkuð af fje sínu. Og nú í miðjum
marz er sagt að heil sveit hafi fengið þá
undanþágu, að hún þyrfti ekki að baða fyr
en í vor. Má nærri geta, hvort fje þeirra
getur þá ekki komið saman við fje hinna í
næstu sveitum, er böðuðu. En það gjörir
reyndar að líkindum ekki mikið til; því að
samgöngur hafa nú þegar átt sjer stað milli
baðaðs fjár og óbaðaðs. Yfir höfuð hefir, sem
menn segja, allt komizt á ringulreið með þá
böðun. Stundum hafa menn ekki getað feng-
iö baðmeðul í næsta kauptúni, og svo held
jeg að mörgum hafi elcki verið ljóst, hversu
yfirgripsmikil baðskipunin var og að hvaða
miði hún stefndi, en áttu flestir alheilbrigt
(kláðalaust) fje. Hjer við bættust sögur um
það, að í næstu sveitum og kýslnm yrði eng-
in fjárböðun. Þetta ætla jeg að hafi valdið
því, að svo margir sýndu sig ófúsa til að
baða og að þessi hausthöðun fór trauðlega
fram með þeirri samhljóðun, sem þurfti, til
þess að hún gæti orðið að tilætluðum notum.
Að svo stöddu geri jeg ráð fyrir því, aðkláð-
inn sje ekki útdauður þrátt fyrir þessa böð-
un, er átti að fram fara í haust. Þá kemur
sú spurning, hvort halda skal framvegis upp-
teknum hætti, að hver og einn fjáreigandi
sjái að eins um, að kláðinn magnist ekki hjá
sjer, en eigi hann sífellt yfir höfði sjer, eða
þá hitt, að menn um allt land verði einhuga
um að láta nú með hæfilegum undirbúningi
og fyrirhyggju til skara skríða móti honum,
gjöri atlögu að honum hvervetna um land,
þar sem kláðagrunur er á einum og sama
tíma. Það sýnist vera einsætt að taka síðara
ráðið: að eyðileggja á einum og sama tíma,
svo sem framast er auðið, allan kláðamaur
á fje og í húsum á landinu.
Til þess að þetta geti haft framgang, þurfa
allir að leggjast á eitt, yfirvöld, dýralæknir
og alþýða. Yfirvöldin verða að gefa út skip-
unina og annast um, að unnið sje að verki
þessu um allt land mcð nauösynlegri samhljóð-
un. Dýralæknirinn getur gefið marga gagu-
lega leiðbeining. En svo verða fjáreigendur
að vera þeim samtaka og framkvæma fyrir-
skipaniruar með vandvirkni og alúð. Hjer
stendur svo á, að skynsamlegar fyrirskipanir
geta orðið til ónýtis, ef einn einasti maðurer
ótrúr í að framkvcema þœr.
Þessa allsherjar-atlögu að kláðanum álít jeg
að ætti að gjöra hinn 8. nóvember þ. á. og
næstu daga þar á eptir, með því að baða þá
vandlega hverja einustu sauðkind alstaðar á
landinu þar sem nokkur grunur getur verið
um kláða. En áður ættu öll fjárhús að vera
sótthreinsuð sem rækilegast. Um það leyti
árs eru fjallleitir afstaðnar, menu búnir að
lóga flestu því fje, er þeir ætla að lóga það
haust, og opt er um það leyti farið að hýsa
fje almennt. I þetta sinn yrðu allir að byrja
að hýsa 1. nóvember, og þá yrði að líkindum
búið að hafa allt fjeð saman hinn 8. s. m.
Til þess að von geti verið um æskilegan
árangur af þessari tilraun til að útrýma kláð-
anum, er ýmisleg fyrirhyggja alveg nauðsyn-
leg. Hjer er ekki auðið að taka allt fram,
er þar að lýtur. Að eins skal minnzt á fá-
ein atriði.
1. Skipunina um sótthreinsun húsa og um
hina almennu fjárböðun 8. nóvember þ.
á. og næstu daga á eptir ætti að gefa út
þegar í vor, helzt í maím., og bjóða mönnuni
að búa sig í tíma undir það með baðker,
baðlyf, sótthreinsunarlyf og annað, er með
þarf.
2. Um leið og baðskipunin er gefin út, ætti
að auglýsa almenningi, að hún nái yfir
allt land þar sem kláðagrunur er, og
hafi einungis þann tilgang, að reyna til
eitt skipti fyrir öíl að uppræta fjárkláð-
ann algjörlega. Þá láta menn sjer skilj-
ast, hvernig á því stendur, að þeim er
skipað að baða heilbrigt fje sitt og verða
þá heldur fáanlegir til að gjöra það með
góðu geði, sem er nauðsynlegt af mörg-
um ástæðum.
3. Um leið og baðskipunin er gefin út, ætti
þá þegar að slcipa í sjerhverjum hreppi
umsjónarmenn, er hver um sig skyldu á
tilteknum bæjum sjá um sótthreinsun
húsa og böðunina. I umdæmi hvers þeirra
ættu ekki að vera meir en ö bæir í mesta
lagi, til þess að böðunin geti haft sem
hraðastau gang, taki sem fæsta daga; ella er
hætt við samgöngum. Enginn ætti að vera
umsjónarmaður við böðunina á sínu eigin fje.
Mörgum er að vísu trúandi til þess. En út af
því getur brugðið og er bezt að forðast tor-
tryggni. Hreppstjórar ættu ekki að hafaneina
sjerstaka bæi til umsjónar, heldur ferðast uiu
sveitina, til þess að líta eptir, hvort allir bú-
endur hlýða baðskipuninni, og gjöra nauðsyn-
legar ráðstafanir í því efni.
4. Ef baðað fje kemur saman við óbaðað,
getur svo farið, að hið baðaða fái á sig maur,
og að allt fyrirtækið verði ónýtt. Það ríður
því á að sjá við þessu. En þar af leiðir apt-
ur, að það má ekki koma fyrir, að nokkur
einn einasti fjáreigandi sje ekki að öllu leyti
tilbúinn til að baða 8. nóvember, og geti
haldið því áfram dag eptir dag, unz allt fje
hans er baðað. Nú sýndi reyuslan í haust,
að því fór svo fjarri, að allir fjáreigendur
hefðu útvegað sjer baðmeðul í tíma (í nóveni-
ber), þrátt fyrir skipunina um það, að þeú'
voru sumir ekki búnir að því í febrúar eð»