Ísafold - 11.06.1898, Qupperneq 1

Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1'/» doll.; borgist fyrir uiiðjaw
júli (erlendis fyrir fram).j
ISAFOLD.
Uppsögn ^skrifleg; bunam við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
Reykjavík, laugardaginn 11. júní 1898.
XX Y. ár^.
Fyrir 2 krónur
geta nýir kaupendur
ísafoldar fengið liálfan
yfirstandandi' ’árgang
blaðsins, frá júlíbyrjun
til ársloka 1898,
40 tölublöð,
og að auki ,þ. á [sögu-
safn blaðsins sérprent-
að ókeypis, þ. e sem
kaupbæti.
Ekkert blaðlhér á-
landi býður nándar-
nærri önnur eins vild-
arkjör
gpgr' Tvisvar í viku kem-
ur Isafoldnú út, miðviku-
daga oi? lauirardaga.
Forngripasafn opið mvd. og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 11'/2t—l'/zjann-
ar gæzlustjóri 12—1.
Landjsbókasafn opið hvern virkan dag
kl, 12—2, og einiii stundu lengur (til kl .1)
md , mvd. og Id. til útlána.
Strandferðabáturino »/S'kdlholt« fer 12.
júni vestur um land og norðnr
(íladstone.
Gladstone var elztur allra frægra
stjórnmálamanna í ISiorðurálfunni, á
89. ári, þegar hann lózt. Og þrátt
fyrir þessa háu elli, er eins og menn
furði sig á því, að hann skuli v ra
dáinn ; svo mikið var starfsþrekið
næstum því fram í andlátið, svo óslít-
andi fanst alþýðu manna hann vera.
Að öllu leyti var Gladstone búinn
frábærilega miklum skilyrðum þess.
að verða afburðamaður. Efuaraaður var
hann ; alt frá æsku hafði hann hlotið
þá beztu mentun, sem ágætustu skól-
ar þjóðarinnar höfðu á boðstólum;
sálin var hraust og líkaminn eins;
gáfurnar voru að öllu miklar, að sumu
leyti frábærar; og svo var hann einn
hinna mælskustu sinna samtíðarmanna.
jþað var því eins og honum væri fyrir
fram«ætlað sæti meðal helztu þjóð-
málaskörunga veraldarinnar.
Og fáir hafa fært sér þessi skilyrði
jafn-vel í nyt. í ár eru 66 ár síðan
hann var kosinn þingmaður; 27 ár
gegndi hann ráðherrastörfum samtals
«og fjórum sinnum var hann formaður
Bretastjórnar, oftar en nokkur annar
hefir enn orðið það. Og þessum tign-
arembættum gegndi hann svo vel, að
hann verður ávalt talinn með fremstu
stjórnvitringum nýju sögunnar, og um
mörg ár hefir hann um allan hinn
siðaða heim alment verið nefndur
»mikli, gamli maðurinn«.
Gladstone var í flokki íhaldsmanna,
þegar hann fór fyrst að eiga þátt í
stjórnmálum. Bæði ætt hans og upp-
eldi var þann veg farið, að það var
ekki nema eðlilegt,|;að hann hallaðist
að íhaldshliðinni.P Ihaldsflokkurinn
gerði sér miklar vonir um hann; hann
varð undirríkisritari á unga aldri og
fáeinum árum'j’síðar komst hann 'inn í
stjórnina. _En hann var svo Jgerður,
að kyrstaðan var honum ekki lagiu.
Hugur hans hneigðist brátt tii hins
flokksins, umbótarmanna, frelsismanna.
Breytingin gerðist ekki með skjótri
svipan, en jafnt og stöðugt. Og hún
átti ekki að eins rót sína að rekja til
þess glögga skilnings, sem Gladstone
fekk á kröfum tímans, heldur og eigi
síður til réttlætistilfinningar hans,
samvizku og~hjartagæzku, sem knúði
hann^til að berjast gegnj hvers konar
kúgun ogTrangsleitni, bæði innanlands
og utan.1,
Rétt eftir 1850jskildi Gladstone við
íhaldsmennTtil fullsy|og alls, gekk 'þá
í;lið þeirra; er börðust gegn verndar-
tollum,^ sem gerðu nauðsynjavörur
manna ’miklu dýrari en þær þurftu
að vera. Síðan hefir hann ávalt verið
einhver ótrauðasti formælandi frjálsrar
verzlunar, og þegar hann var fjár-
málaráðherra í Palmerstons-ráðaneyt-
ídu, 1859—1866, tókst honum að koma
á svo gagngerðri breyting á toll-lögun-
um, að England varð þá mesta verzl-
unarfrelsislandið í hinum siðaða heimi.
Og jafnframt því, sem hann fékk létt
sköttum af þjóðinni til mikilla muna,
tókst honum að grynna á rfkisskuld-
unum margfalt meira en gert hafði
verið áður. þá fyrst varð mönnum
1 jóst til fulls, hve óvenjulegur snill-
ingur hann var í fjármálum.
þ>að var tillaga um að færa út kosn-
ingarréttinn, sem varð ráðaneytinu að
falli, og í þeirri tillögu átti Gladstone
mestan og beztan þáttinn. En íhalds-
stjórnin, sem tók við, varð sjálf að
vinna að kosningarlaga-breytingu, sem
fór langt um lengra í sömu áttina.
8vo Gladstone hafði samt sem áður
séð, hvernig málið hlyti að fara, þeg-
ar frá liði. Mörgum árum síðar færði
hann kosningarréttÍDn miklu meira út,
svo að mörgum Englendingum ofbauð.
Annars mætti rita stóra bók um þær
lagabreytingar í frjálslyndisáttina, sem
hann hefur unnið að eða fengið fram-
gengt, bæði sem þingmaður og ráðherra.
jpó að ekki yrði nema reynt að telja
þær upp, þá yrði það of langt mál.
Stjórnarformaður varð hann fyrst
1868. Eftir það varð hann það þris-
var, síðast árið 1892, áttatíu og þriggja
ára gamall. það, sem hefur orðið hon-
um að falli, eftir leugri eða skemri
tíma, er sumpart óánægja v\t af því,
að stjórn hans hafi ekki látið nógu
mikið til sín taka í utanríkismálum,
sumpart það, að flokksmenn hans hafa
ekki getað með honum fylgst, af því
að þeim hefur þótt hann sækja fram-
sóknina of hart. Arið 1885, þegar
hann var stjórnarformaður í þriðja
skiftið, klofnaði frjálslyndi flokkurinn
vit af frumvarpi hans um heimastjórn
Ira. jbingið var rofið og Gladstone
beið ósigur við kosningarnar. En upp
frá því vakti það fyrir honum, öllum
hlutum fremur, að fá Englendinga til
að verða við kröfum íra. I hans
augum var það réttlætismál; hann trúði
á sigur þess og skirðist ekki við, að
helga því alla sÍDa krafta. Eftir ákafa
kosningarimmu sumarið 1892 hafði
hann aftur meiri hluta á þingi og
lagði þá af nýju fram frumvarp sitt
um sjálfstjórn íra. Fulltrúamálstof-
an 8amþykti það, en í lávarðadeild-
inni var það felt; þar með var málinu
frestað um óákveðinn tíma, og, svo sem
alkunnugt er, er það ekki lengra kom-
ið enn í dag. Skömmu síðar sagði
Gladstone af sér stjórnarstörfum.
Frál itt er of djúpt tekið í árinui, þó
að fullyrt sé, að sjaldau hafi nokkur
stjórnmálamaður lokið lífi sínu á feg-
urri né hugðnæmari hátt.
|>rátt fyrir vaxandi ellilasleik og aðra
vanheilsu var haun sístarfandi eft-
ir að hann lét af stjórnmálastörfum,
fekst bæði við að skýra hinar fornu
bókmentir Grikkja og Rómverja og
nokkrar bækur biblíunnar, og tók auk
þess með ritlingum mikilsverðan þátt
í mmræðum um stjórnmál Norðurálf-
unnar. Alla sína ævi var hann for-
vígismaður friðar og mannúðar. Sem
ráðherra varð hann fyrstur nianna til
að koma í framkvæmd hugmyndinni
um að leggja deilumál þjóðanna í gerð
(»Alabamamálið« milli Breta og Banda-
manna) og jafnan hefir hann verið
friðarhreyfingunni hinn vinveittasti.
jþrásinnis hefir hann með hinum kröft-
ugustu mótmælum vakið athygli Norð-
urálfunnar á hryllilegustu kúgun og
grimdarverkum, sem ætla mætti að
þjóðirnar væru uú vaxnar upp úr, og
stemt stigu við þeim. Og að líkindum
hafa ekki orð nokkurs manns vakið
jafnvíða bergmál í brjóstum manna
fyrir rúmu ári eins og Gladstones, þeg-
ar hann kvað upp fordæmingardóm
sinn yfir afskiftaleysi stórveldanna og
níðingsverkum Tyrkja í Armeníu og
á Krítey, illverkum, semhann afdráttar-
laust sagði að væru framin með vilja
og vitund »morðingjan8 krýnda«í Mikla-
garði.
Vafasamt er, hvort andlát nokkurs
manns á síðari tímum hefir vakið
meira athygli en lát Gladstones.
Vér prentum hér örstutt ágrip af
hraðakeytum þeim, sem send voru iit
um heiminn, að honum látnum, frá
Lundémum.
•Fregnin um lát Gladstones vekur
óumræðilega átakanlega hluttekning.
Hvervetna er það tekið fram, að
mikli, gamli maðurinn hafi kent mönn-
um að deyja, eins og hann hefir kent
þeim að lifa.
*
Með Gladstone er undir lok liðinn
voldugasti vinurinn, sem smáþjóðirnar
áttu á 19. öldinni«.
87. blað.
Ein af sfðustuorðum hans voru
þessi:
»Jeg bíð, bíð bara«, og »gæzka,
hvervetna gæzka«.
þegar hjúkrunarkonan var að lauga
ennið á honum deyjandi, sagði hann :
»Hvað það er yndislegt!« f>að voru
hans allra-síðustu orð«.
— »Prá öllum hliðum er aðdáuuin
fyrir hinum mikla gamla manni látin
í ljós jmeð hinum afdráttarlausustu
orðum.
* offAsma
Bryce, sagnfræðingurinn nafnfrægi,
minnist þess ekki, að heil þjóð hafi
nokkuru sinni staðið við líkbörur nokk-
urs manns með'einlægari samhygð,
sorg og aðdáun. |>að eru hin göfug-
ustu ævilok, sem nokkurt mikiltnenni
getur fengið.
John Burns (verkmannaleiðtoginn)
segir, að með Gladstone sé ljósið
slokknað. Leiksviðið er autt. Hann
á engan eftirmann.
Henry Stanley lýsir yfir því, að hann
hafi aldrei hitt meiri mann.
Chamberlain segir, að í fjármálastjórn
haíi Gladstone verið svo mikill snill-
ingur, að enginn samtíðarmaður hans
hafi komist til jafns við hann«.
(Að mestu úr »Vertlens Gang«).
Fiskiveiðar Dana
hér við land.
Úr fyrirlestri
eftir
C. F. Drechseí
fiskiráðanaitt búnaðarráðherrans danska.
Fyrir nokkrum árum, 1890, var aft-
ur farið að hugsa um að efla fiskiveið-
ar Dana við ísland, og höfðu menn þá
kolaveiðarnar fyrir augum, meðfram
vegna þess, að þær veiðar höfðu eflst
svo í Danmörku, að æskilegt þótti að
leita dönskum kolaveiðimönnum at-
vinnu annars staðar. Tilraunir í þá
átt voru ekki áhættulausar, því að
mönnum var ókunnugt um, hvort veið-
arfærið, sem Danir notuðu við kola-
veiðar heima hjá sér, háfnet (Snurre-
vaad), mundi reynast hentugtvið Is-
land. Svo var fjarlægðin varhugaverð
og söluörðugleikarnir, sem af henni
stöfuðu. Innanrfkisstjórnin, sem þá
var, ætlaðist til að gjört væri út til-
raunaskip, skonnortan »Margrethe
Knuth«, sem sjóliðsstjórnin átti og
bauðst til að látaafhendi. Málið var
lagt fyrir ríkisþingið, og þar var því
hafnað; en í þess stað voru 25,000 kr.
veittar til að styðja fiskiveiðar við Is-
land, og stóð það fyrirtæki undir stjórn
fiskiverzlunar í Frederikshavn. Hún
sendi skútuna »Prinsesse Marie« til
íslands 1891. Arið áður hafði þó fé-
lag í Frederikshavn gert skútu út til
íslands, og hafði hún stundað veiðar
á ýmsum fjörðum, austanlands og
vestan, og gengið vel. Agóðinn af
þessum fyrstu tilraunum var allvæn-
legur, um 10°/«. Veiðarnar voru stund-
aður á mörgum fjörðum, og víða var
mikið af kola; en örðugleikarnir voru
töluverðir, einkum fyrir ókunnugleika
sakir. Veiðin var verkuð og söltuð í