Ísafold - 14.07.1900, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
ininnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/» doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn 14. júlí 1900.
45. blað.
I. 0. 0. F. 827279. ____________
Forngripasafnið opið md., mvd. og ld.
11-12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkau dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spitalanum á þriðjud.
0g föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. bvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning 1 Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Bankamálið í Andvara.
I. Allar mótbárurnar i einni runu.
Gjaldkeri Landsbankans, hr. Hall-
dór Jónsxon, hefir tekið til málsí And-
vara í því skyni að kveða niður hluta-
félagsbankann væntanlega.
íslendingum ætti að þykja vænt um
að fá þá grein. Eigi að eins fyrir þá
sök, að hún er kurteislega rituð; höf.
hefir varast alla áreitni við einstaka
menn, svo að ritgjörð hans stingur að
því leyti mjög í stúf við það, er ritað
«r frá sama sjónarmiðinu í »|>jóðólfi«.
Heldur og vegna þess, að ganga má
að því vísu, að til þessarar ritgjörðar
hafi verið vandað eftir föngum. Pyrir
því þarf naumast ráð að gera, að neitt
hafi nú verið eftir skilið af því, er
audstæðingum hlutafélagsbankans
væntanlega hefir hugkvæmst að finna
honum til foráttu og boðlegt þykir
ekynjandi mönnum. Og það er mik-
ilsvert að hafa þannig fengið öll rök
þeirra í einni runu á 42 blaðsíðum.
|>vi auðveldara er að átta sig á málstað
þeirra.
II. Óviðfeldin ónákvæmni.
Viðfeldnara hefði það samt verið, ef
höf. hefði lagt meira kapp á nákvæmni
í rökfærslu sinni og staðhæfingum, og
vafalaust hefði það varpað virðulegri
blæ yfir ritgjörð hans, að minsta kosti
í augum þeirra manna, sem eru svo
þekkingu búnir og vitsmunum, að þeir
vita, hve nær farið er rétt með og
hve nær rangt í þessu mikilsverða
máli.
Að ónákvæmninni er miklu meiri brögð
en hér verður gerð grein fyrir. Vér látum
oss nægja að benda sem sýnishorn á
3 dæmi, sem öll eru eftirtektaverð.
Eitt af aðalatriðunum, er höf. notar
til þess, að gera hlutafélagsbanka-fyrir-
írtækið ískyggilegt í augum manna, er
það, hve bankanum sé ætlað að hafa
mikið stofnfé. Af því geti menn séð,
hve tiltölulega mikill hluti fjárins eigi
að vera á boðstólum í öðrum löndum.
Og til þess að gera sem mest úr þess-
um agnúa, er honum þykir vera,
heldur hann því stöðugt að lesendum
sínum, að stofnféð eigi að vera 6 milj-
ónir króna. Vitaskuld getur hann
þess á einum stað (bls. 101), að þing-
ið hafi fært stofnféð niður um eina
miljón. En svo er eins og hann
gleymi þeirri breytingu upp frá því.
Á síðustu blaðsíðunni er hann tvíveg-
is að berjast við þetta 6 miljóna
stofnfé, sem allir eru horfnir frá.
Á síðustu blaðsíðunum kemur hann
með samanburð á þessu 6 miljóna
stofnfé hlutafélagsbankans fyrirhugaða
og stofnfé banka í nokkurum öðrum
löndum, í þvi skyni að sýna, hve f etta
fyrirtæki sé gífurlega og vitleysislega
stórt, þegar miðað sé við þarfir ís-
lands. Eftir þeirri skýrslu boma t. d.
47 kr. á mann í Danmörk og 27 kr.
á mann í Svíþjóð, en 86 kr. á mann á
íslandi. Tölurnar, sem sá reikningur
er bygður á, eru sjálfsagt teknar úr
bankafræði Scharlings prófessors, ný-
útkominni. En auðsjáanlega sanna
slíkar tölur nauðalítið. fíitt skiftir
margfalt meiru, hve mikið /é bankarn-
ir hafa á boðstólum í öðrum löndum í
samanburði við það, sem hlutafélags-
bankanum er ætlað að hafa til útlána.
Og um það gat höf. frætt menn nokk-
uð með því að skrifa upp úr þessari
bók Scharlings. j?á hefðu menn feng-
ið að vite, að sænsku bankarnir hafa
til útlána 940 miljónir, sem verða 196
kr. á mann. Dönsku bankarnir hafa
453 miljónir eða 206 kr. á mann, og þó
er þar slept tveim bönkum dönskum.
Og með því að bæta heilli miljón við
fyrirhugað stofnfé hlutafélagsbankans
íslenzka, tekst höf. að koma fénu, er
þeim banka er ætlað að geta haft til
útlána, upp í 228 kr. á mann hér
á landi. Með öðrum orðum: hlutafé-
lagsbankinn mundi hafa minna fé á,
boðstólum tiltölulega handa íslending-
um en dönsku bankarnir hafa handa
Dönum — þó að allir seðlar hans
yrðu látnir ávaxtast hér í landinu.
þriðja ónákvæmnis-dæmið, sem vér
skulum minnast á, er kynlegast. því
að þar virðist höf. stauda s?o einkar-
vel að vígi, ef henn hefði viljaðleggja
kapp á að vera sem réttorðastur og ná-
kvæmastur. Honum telst svo til, sem
Island hafi um 20 þúsund kr. árlegan
arð af þessari | milj. seðla, sem
Landsbankinn hefir haft meðhöndum.
Satt er það auðvitað, að vextirnir af
því fé nema rúmum 20 þúsund kr. á ári.
En þar af fara í kostnað 16—17 þús-
undir. Arðurinn af seðlaútgáfunni
.nemur þvi ekki meiru en þeim 5000
kr., sem í landssjóð eru borgaðar. því
að ekki trúumvérþví, að sjálfur gjald-
keri Landsb. vilji halda þvíframíalvöru,
að landssjóður íslands græði það, sem
borgað er bankastj. gæzlustjórum, gjald-
kera, bókara, endurskoðunarmönnum, í
húsaleigu o. s. frv. Hann er vitan-
lega alt of reikningsfróður maður til
þess.
þessi dæmi, og fleiri af sama tæg-
inu, sem til mætti tína, eru í meira
lagi óviðfeldin. þau benda óneitanlega
á það, að mál þetta sé meira sótt af
kappi en forsjá hjá gjaldkera Lands-
bankans og honum hafi verið ríkara í
hug að koma inn hjá íslendingum
ímugust á hlutafélagsbankanum vænt-
anlega með sjónhverfingum, en að
fræða þá um þetta mál, sem alla þjóð-
ina skiftir svo miklu að farsællega
verði til lykta leitt.
III. Seðlaútgáfurétturinn.
Ein aðalmótbára höf. gegn hlutafé
lagsbankanum fyrirhugaða, sá agnú-
inn, sem hann virðist í raun og veru
leggja mesta áherzlu á, er sá, að
bankauum sé ætlað að komast að
seðlaútgáfuréttinum fyrir alt of lítið.
f>ví að 8á réttur sé landinu afar-dýr-
mætur, sjálfsögð auðsuppspretta, ef
rétt sé á haldið.
Hér að framan hefir verið bent á,
hvernig höf. fer að sýna fram á, að
sá réttur hafi um undanfarin ár verið
landinu mjög arðberandi. Hann ger-
ir það blátt fram með því að gera allan
kostnaðinn við bankann að gróða.
Af ummælum höf. má jafnframt
ráða það,. að hann býst við, að seðla-
útgáfurétturinn verði oss þó miklu
arðsamari á ókomnum tímum. En
ekki sýnir hann fram á það, á hvern
hátt það geti orðið.
f>ar á móti leiðir hann, óviljandi,
einkar-sennileg rök að því, að svo
framarlega sem þjóðin eigi að fá
banka-útibú þau, sem eru alveg óhjá-
kvæmileg til þess að hún geti haft
bankans full not, þá geti landið ekki
gert sér seðlaútgáfuréttinn arðberandi
á nokkurn annan hátt en þann, sem
fyrirhugaður er með hlutafélagsbank-
anum. Oss mundi ekki furða á því,
að það yrðu einu áhrifin af Andvara-
ritgjörð þessari, að þjóðin fengi ljósan
skilning á því atriði.
Hann gerir sem sé ráð fyrir, að
ekki sé unt að láta ganga manna á
meðal hér á landi meira en eina milj-
ón króna í ótrygðum seðlum. Vextir
af henni verða 40—50 þúsundir. En
eftir reikningi hans, sem virðist mjög
sennilegur, mundi kostnaðnrinn við
slíkt bankahald nema meiru en 60
þúsundum.
Hvers virði yrði seðlaútgáfurét.turinn
þá fyrir landið? Bersýnilega svo lít-
ils virði, að það gæti ekki með nokk-
uru móti svarað kostnaði fyrir landið,
að nota hann sjálft.
Höf. þrástagasi á þessu atriði, í
þeim tilgangi, að koma mönnum í
skilniug um þetta tvent: að ekki
mundi svara kostnaði fyrir landssjóð
að gerast hluthafi í þessum fyrirhug-
aða banka, og að forgöngumenn fyrir-
tækisins hljóti að treysta því, að þeir
geti haft mikið af peningum bankans
manna á meðal erlendis. Á bls. 111
kemst hann meðal annars svo að orði:
»þeir, sem gengist hafa fyrir þessu
fyrirtæki, eru svc miklir fjármálafræð-
ingar, að þeir sjá, að til þess þeir geti
haft góðan arð af peningunum, þarf
að nota seðlaútgáfuréttinn mikið, mjög
mikið, því meira, þvl betra«.
Oss getur með engu móti skilist,
hvernig það dyist jafn-skýrum manni
og höf., að þau þrjú atriði, sem nú
skal greina, eru óhjákæmilegar afleið-
ingar af þessari rökfærslu hans:
1. Að því fer svo fjarri, að nokkur
sanngirni sé í því að leggja meiri á-
lögur á hlutafélagsbankann í endur-
gjalds skyni fyrir seðlaútgáfuréttinn
en síðasta alþingi ætlaðist til, að þær
hljóta að verða nýr skattur á lántak-
endur f landinu. Sá réttur er sann-
arlega fullseldur eftir rökfærslu höf-
undarins.
2. Að ekki er unt að gera íslend-
ingum úti um land alt greiðan kost á
peningalánum með þolanlegum kjör-
um, nema einmitt á þann hátt, að fá
markað erlendis fyrir íslenzka seðla,
eins og hlutafélagsbankinn ætlar að
gera, og á þann hátt »nota seðlaút-
gáfuréttinn mikið, mjög mikið«, eins
og höf. kemst sjálfur að orði. Að
öðrura kosti erum vér sjálfdæmdir til
að láta alt sitja í sama farinu, sætta
oss við þetta bankakrýli, sem vér höf-
um hér í Reykjavík og tiltölulega ör-
lítill hluti af þjóðinni nær til og hefir
nokkurt gagn af.
3. Að það er ekkert annað en sjón-
hverfingar, þjóðinni til blekkingar, að
vera að halda því að henni, að vér
ættum fremur að stofna stórbanka
með innleysanlegum seðlum upp á
eigin spýtur algerlsga. Vér getum
ekki »notað seðlaútgáfuréttinn mikið,
mjög mikið« í öðrum Iöndum. Til
þess þurfum vér bersýnilega að fá að-
stoð annara manna.
IV. Yfirráðin yfir bankanum.
Höf. þykir ekki nægilega um það
búið, að yfirráðin yfir bankanum verði
í íslendinga höndum, sérstaklega
landsstjórnarinnar. Hluthafar f bank
anum hafi þar of mikil ráð. Og aðal-
hættan við þau yfirráð hluthafa, sem
fyrir höf. vakir, virðist vera sú, að
þeir muni hafa tilhneiging til þess að
ávaxta fé bankans fremur í öðrum
löndum en hér á landi.
Auðvitað má lengi um það þrátta,
með hverju fengin sé nægileg trygg-
ing fyrir því, að stjórn bankans verði
oss hagkvæm. Hún væri ekki einu
sinni óyggjandi, þó að landsstjórnin
væri ein um hituna. En úr því höf.
leggur nú svo mikla áherzlu á þetta
atriði, þá virðist sannarlega sæmilega
um hnútana búið, þar sem alþingi ís-
lendinga á að kjósa 5 menn í (11
manna) fulltrúaráð bankans og ráð-
gjafi íslands (eða landshöfðingi) vera
sjálfkjörinu formaður þess, bankinn
vera »háður eftirliti stjórnarinnar sam-
kvæmt nánari ákvörðunum í reglugjörð
bankans« og ráðgjafi íslands staðfesta
reglugjörðina.
f>að liggur því í augum uppi, að
verði hagur íslendinga fyrir borð bor-
inn af fulltrúaráðinu, þá er alþingi og
ráðgjafanum um að kenna. Og hverj-
um á að trúa fyrir slíku máli, ef lög-
gjafarþinginu og landstjórninni er ekki
trúandi? Á að leita til amtsráðanna
eða sýslunefndanna eða hreppsnefnd-
anna, eða hvert? Höf. bendir ekki á
það með einu orði — lætur sér nægja
ágizkanir út í loftið um það, að ís-
lendingar muni ekki miklu ráða.
Hvers vegna segir hann ekki, íhverju
efni yfirráðum þeirra verði ábótavant?