Ísafold - 19.06.1901, Blaðsíða 2

158
er starfsemi seðlabanka jafnan verður að
vera háð.
Athugum nú þeesar ástæður, sem
stjórn landsins hefir látið sér sæma
að senda þjóðinni.
Fyrst er þá hluttaka landssjóðs í
bankafyrirtækinu.
f>að er ofur-einfalt mál. Samt hef-
ir stjórnin ekki getað hjá því komist,
að beita þar fyrir sig röksemd, sem er
auðsæ og einber endileysgi. Hún er
því ekki meðmælt, að landssjóður taki
þátt f fyrirtækinu »sumpart vegna
þess, að hagurinn átti einmitt að vera
í því fólginn, að fá útlent fé inn í
landið«, segir hún. Svo hún heldur
auðsjáanlega, að það fé, sem lands-
sjóður legði til, yrði ekki frá útföndum
komið! Bngum manni hér á landi hef-
ir þó annað til hugar komið en að það
fé yrði fengið að láni frá útlöndum.
Borgöngumenn fyrirtækisins buðust til
að leggja landssjóði til féð, hann þyrfti
ekki annað en skrifa sig fyrir hluta-
bréfum, svo gæti hann fengið hjá sér
peninga út á þau (sbr. Isafold 12. á-
gúst 1899). I því trausti setti þingið
inn ákvæðið um hluttöku landssjóðs.
Jafnvel annað eins og þetta veit stjórn-
in ekki, eftir að hún er búin að þykj-
ast fjalla um málið um þrjú missiri!
Annars skal ekki um það deilt, hve
hyggilagt eða óhyggilegt só að láta
landssjóð leggja út í að vera meðeig-
anda bankans. Langfiestir hagfræð-
ingar veraldarinnar eru því vitanlega
mótfallnir, að nokkur landssjóður (eða
ríkissjóður) sé að setja peninga í slíkt
fyrirtækí. Stjórn vorri er því naum-
ast láandi, þó að henni lítist ekki
heldur á það. Til hins er ætlandi,
að hún geti gert grein fyrir ástæðum
sínum eins og skynsemi gædd vera.
J>ar er ekki heldur um neitt mikil-
vægt atriði að tefla. Borgönguraenn
fyrirtækisins hafa aldrei fram á það
farið, að landssjóður tæki neina hluti
í bankanum fyrirhugaða. þeir hafa
frá upphafi boðist til að leggja fram
alt stofnféð, án þess landssjóður væri
neitt við það riðinn. Vér eigum því
alveg eins kost á bankanum, þó að
löiindssjóður gangi úr skaftinu. Stjórn-
in gat mætavel strikað út ákvæðið
um hluttöku landssjóðs, og samning-
ar tekist alt eins vel fyrir því.
En á eitt mikilvægt atriðí í sam-
bandi við ummæli stjórnarínnar um
eign landssjóðs í hlutafélagsbankanum
verðum vér að benda.
þjóðbankinn danski hefir haldið því
fram, að engin ráð séu til þess að
auka peningamagn í landinu önnur en
þau, að hér sé stofnaður hlutafélags-
banki með seðlaútgáfurétti. Annað-
hvort hlýtur landssjóður að eiga
hluti í þeim banka eða e i g a þá
e k k i. Nú er stjórnin því mótfallin,
að hann eigi hlut í slíkum banka
vegna áhættunnar. Og hún er líka
mótfallin því, að stofnaður sé hér á
landi hlutafélagsbanki með seðlaút-
gáfurétti, sem landssjóður á ekkert í,
vegna þess, að engin trygging sé fyr-
ir því, að seðlar þess banka mundu
haldast hér í Iandinu og ekki verða í
höndum manna í öðrum löndum.
Só skoðun þjóðbankans rétt, sú, er
áður er getið, að hlataíélagsbanki með
seðlaútgáfurétti eé eina ráðið til þess
að auka peningamagnið, þá hlýtur það
ómótmælanlega, samkvæmt þessu, að
vera niðurstaða stjórnarinnar, að ekki
sé unt með nokkurum ráðum að auka
peningamagn landsins. Hún neitar
þá ekki að eins því eina peningatil-
boði, sem landsmönnum hefir verið
gert; hún afneitar líka öllum bolla-
leggingum afturhaldsliðsins um aðrar
leiðir til þess að afla Islandi peninga.
Komi þeir nú, afturhaldsliðarnir, og
fullyrði, að enginn vandi sé að koma
hér upp öflugri peningastofnun, sem
landssjóður hafi gróðann af og land-
stjórnin ráði ein yfir! Bendi þeir á,
vitringarnir, á hvern hátt fyrirkomu-
lagið eigi að vera, svo að meiri pen-
ingar séu á boðstólum og stjórn vor
gangi aö því!
Meðan þeir gera það ekki, er lík-
legast hyggilegast fyrir þá, eftir þessu
stjórnarbréfi, að tala sem fæst um
málið og reyna að átta sig á því, að
aldrei ráði þ e i r fram úr því —
ekki fremur en þeir ráða fram úr öðr-
um framfaramálum þessarar þjóðar.
Vér komum þá að aðalástæðunni,
eða réttara sagt e i n u ástæðunni, sem
stjórnin kemur með fyrir því að sinna
ekki málinu — því að agnúarnir við
landssjóðshluttökuna eru engin ástæða
gegn málinu í heild sinni.
Ástæðan er sú, að svo geti farið,
að peningarnir verði í veltunni í öðr-
um löndum.
Stjórnin segir, að það mættu þeir
ekki með nokkuru móti vegna |>jóð-
bankans danska. Hún segir ekki, að
það h 1 j ó t i að koma í bága við einka-
réttindi þess banka eða m u n i gera
pað, heldur að það »g æ t i komið í
bága« við þau. Stjórnin gerir jafnvel
ráð fyrir því, að þetta yrði að eins
um stundar sakir; þegar frá liði mun-
um vér þurfa á öllu því fó að halda,
sem bankinn hafi á boðstólum. Samt
má íslenzkur banki ekki hafa manna
á meðal í Danmörku seðla, sem kynnu
um einhvern tíma að verða afgangs
peningaþörfinni hér á Iandi, af því að
það g æ t i komið í bága við f>jóð-
bankann.
Svona er þá farið sambúðinni víð
*bræðraþjóðina«, eftir stjórnarinnar eig-
in skýringu! Sannarlega ættum vór
íslendingar að kunna að meta hana
réttilega eftir þetta stjórnarbréf!
Bnn fremur stegir stjórnin, að fyrir
það verði ekki girt með neinni gæzlu-
stjórn, að peningarnir verði notaðir
annarstaðar en á Islandi. Hún finn-
ur ekkerí að því stjórnarfyrirkomu-
lagi ban’kans, sem neðri deild sam-
þykti á síðasta þingi, bendir ekki á,
að á nokkurn hátt væri unt að koma
því tryggilegar fyrir. Hún segir blátt
áfram: »J>etta getur að skoðun ráða-
neytiains eigi orðið trygt með skipun
gæzlustjórnar bankans«. Með öðrum
orðum: hvernig sem bankaráðið er
skipað og hverja sem það gerir að
bankastjórum, þá er ekki unt að fá
tryggingu fyrir því, að peningunum
verði varið á þann hátt, sem á að
verja þeim samkvæmt lögum! Hefir
nokkurn tíma nokkur stjórn boðið
nokkurri þjóð aðra eins endileysu?
Hvernig ætti eftir þóssu að setja á
stofn — vér viljum ekki að eins segja
nokkurn banka, en nokkurt fyrirtæki,
sem margir menn ættu hlut í, ef ekki
væri uokkur vegur til þess, að láta
framkvæmdarstjórn þess fara með það
Jiögum samkvæmt?
Og annari eins rökleiðslu og þessari
eigum vér íslendingar að lúta í brýn-
uatu nauðsynjamálum þjóðarinnar! —
Bkki er furða, þótt framfaramálum
vorum miði áfram á þann hátt, sem
alkunnugt er!
Nú er efíir að líta á, hver líkindi
séu þá til þess, að seðlar hlutafélags-
bankans verði í veltunni í Danmörku,
eftir því sem málið horfir við, þegar
stjórnin slítur samningunum. |>á eru
forgöngumennirnir búnir að bjóðast til
þess að hverfafrá því, að koma nokk-
ururn seðli út á meðal manna þar í
landi. Engir saðlar geta þá þangað
borist, aðrir en þeír, sem koma í við-
skiftum við menn hér á landi, alveg
á sama hátt, sem norskir og sænskir
seðlar berast til Danmerkur.
Oss er þá bannað að stofna banka
hér á landi, af því að seðlar þess
banka kynnu að ytanda jafn-vel að vígi
1 Danmörku eins og seðlar óviðkomandi
þjóða\
Hvað finst mönnum um þá hlið
sambúðarinnar við »bræðraþjóðina«?
Eigum vér að trúa því, að Dönum
sjálfum mundi þykja þetta sanngjörn
og sæmileg aðferð við fátæka þjóð,
sem ekki hefir bolmagn til að reisa
rönd við ofureflinu — ef þ<-ir hefðu
einhvern tíma mannrænu í sér til
þess að kynna sér, hvernig með oss
er farið?
Svona er þá bréf stjórnar vorrar um
hið brýnasta og víðtækasta framfara-
mál atvinnuvega vorra. |>að lýsir
mikilli lítilsvírðing á þjóð vorri og
velferðarmálum hennar, að láta annað
eins frá sér fara út úr skrifstofum
stjórnarinnar.
Um það ber að minsta kosti þetta
stjórnarbréf órækt vitni, að annað-
hvort g e t u r stjórnin ekkert sagt af
viti til þess að verja aðfarir sínar í
þessu máli, eða þá að hún hefir í
þetta skifti valið einhvern þann af
þjónum sinum, sem illa er sendibréfs-
fær, til þess að gera grein fyrir því,
hvernig á því stendur, að hún vill
fyrirmuna þjóðinni að þiggja peninga,
sem eru á boðstólum handa henni,
þegar allir vorir atvinnuvegir eru í
niðurníðslu vegna peningaleysis.
Hvort heldur sem er — h v o r t
sem stjórninni hefir ekki hugkvæmst
nokkur nýtileg eða sennileg áBtæða
fyrir því, að gera sitt til að halda a.t-
vinnuvegum vorum niðri í sama fen-
inu og að undanförnu, e ð a hún virð-
ir ekki íslendinga þess, að láta þann
mann gera oss grein fyrir ástæðunum,
sem er hæfur til þess fyrir vitsmuna
sakir, þá hefir hún með þessu bréfi
fært heilvitá mönnum hér á landi
heirn sanninn um það, að oss sé ekki
holt að láta hana fjalla lengur en
þörf gerist um velferðarmál vor.
Mannalát.
Jón prófastur Gutiormmon í Hjarð-
arholti, er lózt 3. þ. mán. (sbr. síðasta
blað), var fæddur að Vallanesi 30.
júlí 1831, sonur Guttorms prófasts
Pálssonar ag konu hans Margrétar
Vigfúsdóttur, er síðar átti Vigfús
prestur Guttornasson í Ási og við
honum síra Guttorm í Stöð, hálfbr. Páls
heit. kand. á Hallormsstað og cand.jur.
Björgvin umboðsm. á Hallormstað. Síra
Jón haitinn varð stúdent 1855, og út-
skrifaðist af prestaskólanum 1857, var
síðan við barnakenslu nokkur ár, vígð-
ist til Kjalarnesþinga 1861, fekk
Hjarðarholt 1866 og var prófastur
í Dalasýslu 20 ár, 1871—1891. Hann
var áhugamaður um landsmál og félags-
maðnr bezti gestrisinn og hjálpfús,
vandaður og trúlyndur drengskaparmað-
ur. Hann var kvæntur Guðlaugu Jóns-
dóttur, austfirzkri, er lifir mann sinn
ásamt 6 börnum þeirra: Jóni, lækni
á Vopnafirði; Guttormí, trésmið og
bóksala í Hjarðarholti; Páli, verzlunar-
manni á Vopnafirði; Guðlaugu, konu
Andrésar söðlasmiðs í BeyksjavíkBjarna-
sonar; Bagnheiði, konu Brynjólfs
Bjarnasonar, trésmiðs á Vopnafirði;
og Margréti, ráðskonu þar hjá Jóni
lækni bróóur sínum.
Hér í bænum lézt sama dag, 3. þ.
mán., húsfrú Guðlaug Grímsdóttir,
kona Árna Géslasonar letrara, rúml.
hálf-áttræð, greind kona, mikils metin
og vel látin.
Þingmálafundir.
Ár 1901 hinn 21. maí var haldinn
þingmálafundur á Sauðárkróki, eftir
fundarboði frá þingmönnum sýslunnar,
er voru viðstaddir. Fundarstjóri var
kosinn póstafgr.m. þorvaldur Arason
á Víðimýri og skrifari Pálmi Pétursson
á Sjávarborg.
Tekið var til umræðu:
1. Stjórnarskrármálið. Eftir
töluverðar umræður var samþykt
svo hljóðandi ályktun: Fundurinn
álítur æskilegt að samþyktar verði
breytingar á stjórnarskránni, er
tryggi að minsta kosti
a. að sérstakur íslenzkur ráðgjafi
mæti á alþingi og beri fulla á-
byrgð ,á allri stjórnarathöfninni.
b. fyllri fjárráð, með því að 28. og
36. gr. stjórnarskrárinnar sé
breytt á þá leið, að þá er um
fjárlög er að ræða, eða kæru
gegn ráðgjafanum, sé fundur 1
þingdeildum lögmætur, ef helm-
ingur þingmanna mætir, og í
sameinuðu þingi, ef helmingur
mætir tir hvorri deild.
c. að hlutfallinu milli þjóðkjörinna
og konungkjörinna þingmannaí
efri deild, samkv. 14. og 15. gr.
stjórnarskráiinnar, verði breytt
þannig, að þjóðkjörnir þingmenn
séu í rneiri hluta.
Feld var tillaga um, að 61. gr. stjórn-
arskrárinnar skuli haldast óbreytt.
2. Landbúnaðarmál. Eftirnokk-
urar umræður var samþykt:
a. fundurinn álítur sjálfsagt, að
næsta alþingi veiti ríflegri styrk
en að undanförnu til eflingar
landbúnaði og styðji sérstaklega
að jarðabótum, kynbótum kvik-
fjár, stofnun mjólkurbúa m. fl.
b. fundurinn telur nauðsynlegt, að
ábúðarlögunum sé breytt og
einkum í þessum atriðum:
1. að leiguliði fái við burtflutn-
ing sinn frá jörðu endurgjald
fyrir þær jarðabætur, sem
hann hefir unnið um sína á-
búðartíð fram yfir skyldu,
hvort sem hann hafir fyrir-
fram leitað samninga um
það við landsdrottinn eður
eigi-
2. að tilhögun á ábyrgð jarðar-
húsa á Ieigujörðum sé breytt
þannig, að landsdrottinn sé
skyldur að kosta byggingu
þeirra, en leiguliði aftur á
móti greiði árlega leiguliða-
bót fyrir fyrningu húsa.
3. að leiguliði sé losaður við þá
skyldu að taka við jarðarkú-
gildum með þeim kjörum,
sem þeim fylgir nú, heldur
gildi um þenna peuing sömu
ákvæði sem um annan leigu-
pening.
3. Mentamál. Samþykt var:
a. að lagt sé meira fé en verið
hefir til unglingafræðslu, og
þingið ítyðji að því að barna-
skólum verði komið upp, þar
sem því verður við komið.
b. að Möðruvallaskólanum só braytt
í þriggja ára skóla, er sé sam-
eiginlegur fyrir karla og konur.
c. að grískunám í lærðaskóianum
sé afnumið og latínunám tak-
markað að miklum mun.
d. að svo framarlega, s#m sameig-