Ísafold - 13.05.1903, Page 2

102
áður er sagt. Ekki sýnir það neinar
hættulegar afleiðingar af hvalveiðunum.
Ef menn ætla að leita að orsökum
til aflaleyeis á Austfjörðum, þá mega
þeir minnasb þess, að þetta svæði
liggur opið fyrir áhrifum hins kalda
hafstraums, er kemur norðan úr Is-
hafi, og að sjór er kaldari þar en
annarsstaðar við landið, einkum fyrri
helming sumars. Diana mældi 1899
4- 1,7° C á 10 fðm. dýpi í Hellisfirði
10. maí og að eins + 1,4° á 9 fðm. í
Borgarfirði 26. s. m. Og árið 1900
mældi hún + 1,4° á 33 fðm. í Loð-
mundarfirði 7. júní. Hvernig hitan-
um hafi verið háttað við Austurland
í sumar er leið og 1901, veit eg ekki,
en ætlun mín er sú, að hann hafi ekki
verið mikill í sumar, eftir allan ísinn.
Svo hefir reynst við Finnmörk, að
fiskur vill hverfa, ef hitinn kemst nið-
ur fyrir + 2“ C., og það hygg eg, að
fiskigöngur í firðina eystra fari mjög
eftir því, hvort meira sé þar um heit-
an sjó eða kaldan (sjá skýrslu mína
bls. 111—114). Á sömu skoðun er
Dr. Hjort um Einnmörk; þar legst
einnig að öðru hvoru kaldur straumur
austan úr íshafi.
Satt er það, að oft hefir orðið björg
að hvölum í ísárum og harðindum, en
að hennar er lítil von, þegar búið er
að útrýma öllum hvölum hér. En þó
má taka það fram, að sú björg hefir
ávalt verið stopul, og að það hafa ekki
eingöngu verið reyðarhvalir þeir, sem
nú eru veiddir, heldur einnig höfrung-
ar og önnur smáhveli, sem ekki eru
veidd. Annars hefir alls ekki sjaldan
rekið stóra hvali síðustu 10 ár, og
margir þeirra drepnir -af hvalveiðend-
um, og má búast við þess konar hvöl-
um eftirleiðis, auk smáhvelanna, ef
veiðunum heldur áfram, án þess að
hvölunum fækki (sjá síðar); og víst er
um það, að nú er í sumum landshlut-
um etið mikið af hval (frá hvalveið-
endum), líklega að jafnaði fult eins
mikið og áður. Annars er vonandi,
að vér íslendingar þörfnumst æ siður
stopulla hvalreka til þess að bjarga
lífi voru í harðindum, eftir því sem
verzlun og samgöngur verða greiðari
og menningin vex, enda þótt gott sé
að fá þá líka. Báð væri að verja
nokkru af fé því, er landssjóður fær í
tolla af hvalafurðum, til þess að
stofna fyrirsjóð, er verja ætti
til bjargar bágstöddum
sveítum í ísárum, og bæta þann
veg upp þann missi, er hvalveiðarnar
kynnu að valda að nokkru leyti. þá
yrði minni hætta á því, að *hvalveið-
arnar gætu stofnað hálfu landinu í
hungursneyð í miklum ísárum«.
Margir halda því fram, að hvalveið-
endur eigi að greiða miklu hærri gjöld
í landssjóð en þeir gera, og einkurn
að þeir ættu að gjalda tekjuskatt.
Hve há eða hvers konar gjöld þeir
eigi að greiða, skal eg ekkert um segja;
það er löggjafanna og lögfræðinga, að
skera úr því. Sjálfsagt er að þeir
gjaldi það sem sanngjarnt er. En á
hitt vil eg benda, að menn hafa, máli
sínu til stuðnings, gert of mikið úr
hvalveiðunum, en of lítið úr tekj'im
þeim, er landið hefir af þeim. Eins
og tekið hefir verið fram áður, eru að
eins veiddar 4 hvalategundir reglulega.
Sá sem er þeirra verðmætastur, Blaa-
hval, er talinn um 3000 kr. virði; þá
Finhval 1000—1200 kr., Knölhval 5—
600 kr. og Sejhval 500 kr. Eftir því
má telja saman, hve miklar tekjur
veiðin gefur af sér alls að kostnaði
ekki frádregnum, þegar kunnugt er,
hve margir og hvers konar hvalir veið-
ast. Verðmætið fer annars mest eftir
lýsisverðinu, en það er mjög breytilegt;
samkvæmt verzlunarskýrslunum hefir
það verið 20—22 kr. tunnan árið 1898,
en 27—40 kr. árið 1900 og verða 40
kr. llklega hæst. þetta er að líkind-
um söluverðið að frádregnum flutn-
ings- og sölukostnaði. Eftir því sem
segir íiNorsk Fiskeritidende voru brúttó-
tekjur af hvalveiðunum hér árið sem
Ieið 2Y2 miljón krónur. Hve mikill
er hreinn ógóði af hvalveiðunum vita
varla aðrir en hvalveiðendur sjálfir.
Verðlagsskýrslumálið.
Svar til Lárusar H. Bjarnason.
í þjóðólfsblaði, er út kom 11. f. m.,
hefir Lárus sýslumaður fundið' köllun
hjá sér til að rita um hið alkunna
verðlagsskýrslumál, og telur »eftir at-
vikum rétt að segja sögu málsins ó-
bjagaða*.
í þessari sögu sinni víkur hann ó-
notum að mér. En vegna þess eins
hefði mér alls ekki komið til hugar
að gera athugasemdir við sögu hans,
því eg tel mér miklu fremur sæmd en
vansæmd að því, að hann er að narta
í mig. það er alkunnugt, að ruér
meiri menn hafa orðið að kenna á
geðslaginu hans. Um það gætu borið
hinir merkustu og beztu menn, er
dvelja og hafa dvalið í lögsagnarum-
dæmi hanB og af öllum öðrum hafa
verið taldir mestu friðsemdarmenn.
það er einnig óþarfi að svara hon-
um vegna þeirra, sem þekkja ástand-
ið í Snæfellsnessýslu. Allir kunnugir
vita, af hvaða rótum ritsmíði hans er
runnið og hversu mikill sannleikur felst
í orðum hans.
En það er annað, sem kemur mér
til að taka til máls. það er óhróður
sá, er hann er að breiða út um presta-
stéttina, sem á því láni að fagna að
vera undir lögsögu hans. Ámælum
hans og hnjóðsyrðum um prestana má
eigi vera ómótmælt meðal þeirra, sem
kunna að vera þeim og honum ókunn-
ugir.
Um leið og eg því ber lastmæli
hans af prestunum í Snæfellsnessýslu,
nota eg tækifærið til að athuga frá
upphafi til enda þessa þjóðóltsgrein
hans, sem í hans augum á að vera ó-
bjöguð.
Upphaf verðlagsskýrslumálsins var
það, að á öndverðu ári 1901 átti
Mikliholtsprestur, síra Árni þórarins-
son, tal við mig um það, að sér kæmi
ókunnuglega fyrir, að vaðmál væri
ekki tekið upp á þess árs verðlagsskrá,
úr því að það haustið áður hefði ver-
ið fært með ákveðnu verði á verðlags-
skrá Miklaholtshrepps. Gaf hann þá
samstundis sknflegt vottorð um þetta
í því skyni, að málið yrði rannsakað.
Vottorð þötta sýndi eg amtmanni þá
um vorið, og út af því fann amtmað-
ur ástæðu til að athuga verðlagsskýrsl-
urnar ur Miklaholtshreppi og þeim
hreppum, sem mér við koma. Sáum
við þá, að vaðmál hafði verið skafið
út í Miklaholtshreppi og Breiðuvíkur-
hreppi, og lét amtmaður í ljósi óánægju
sína yfir því. Með bréfi, dags. 5. júlí
s. á., biður hann mig um nánari upp-
lýsingar. En af því eg áleit mest um
vert, að málið yrði þegar rannsakað
af óviðriðnum dómara, sendi eg 13. 3.
m. áminst vottorð síra Árna og sam-
kynja vottorð frá mér til stiftsyfir-
valdanna, í því trausti, að sú leið
mundi verða sigursælli til þess, að
sérstakur dómari fengist skipaður til
þess að rannsaka málið.
Frá þessu segir sýslumaður nokkuð
á annan veg, líklega af því að honum
hefir verið ókunnugt um fyrstubyrjun
málsins. Hitt er óafsakanlegra, ef
hann ætlar að segja sögu málsins ó-
bjagaða, að hann þá skuli ekkert segja
frá fyrsta réttarhaldi hans í málinu í
Ólafsvík. Hann mætti þó muna það,
að hann var ekki lítíð gramur yfir því,
að eg hafði óskað, að málið yrði rann-
sakað af óviðriðnum dómara, og heimt-
aði í réttinum úcskýringu á slíkri
dirfsku, sera hann gaf í skyn, að eg
mundi fá mál út af.
það, sem hann ber á borð eftir Ar-
manni hreppstjóra, að eg hafi átt að
stæla hann til að óhlýðnast, eru hel-
ber ósannindi. Vona eg. að mér gef-
ist ko3tur á að sanna að svo sé, og rann-
saka hvernig þau séu til orðin; mundi
þá eiki vanþörf á, að vitnin hans,
sem hann ætlaði sér að hafa svo mik-
ið upp úr, yrðu um leið betur yfirheyrð.
Að hann hafi ekki haft mikla kjör-
fylgisþörf til alþingiskosningar vill
hann sanna með því, að sýslunefndin
hafi í einu hljóði skorað á sig 1899
að gefa kost á sér. En eg hygg, að
þessi sönnun sé veik hjá lagamannin-
um, því þó að einir 10 eða 11 menn
kunni að hafa heitið að styðja kosn-
ingu hans, verður ekki af því dæmt
um vilja yfir 300 kjósenda, enda munu
sýslunefndarmennirnir úr sumum
hreppunum ekki hafa fengið þakklæti,
er heim kom, fyrir þessa áskorun.
Margir hreppsbúar hugðu, að alþingis-
mannskosning væri ekkert sýslunefnd-
armál.
Eftir þessa skarpvitru sönnun fer
hann að færa ástæður fyrir því, hvers
vegna tóvara var feld úr verðlags-
skránni haustið 1899, og kemst þar
að þeirri niðurstöðu, að aðalástæðan
hafi verið sú, að engin ull sé unnin í
sýslunni. En hvað er þá gert við alla
vefstólana, sem honum hlýtur að vera
kunnugt um, að eru nálega á öðrum
hvorum bæ? Sjálfsagt hefir ull einn-
ig verið látin í kaupstað og ef til vill
engu minna á undan árinu 1899, og
þó var tóvara á hverju ári talin til
verðlags. Hvernig stóð þá á því, að
menn alt í einu öðluðust »æðri og betri
þekkingu# haustið 1899?
Hann svarar þessu óbeinlínis sjálfur
í greininni, þar sem hann er að hæla
sér af því, að hann hafi »fremur hvatt
en latt« bændur til að hafa »nokkurn
veginn í fullu cré« við prestana, sem
hann ber á brýn, að séu ágengir, og
8egir að »orð leiki á að tylli á fremsta
hlunn til að halda verðlaginu sem
hæstu«. Eg hefi aldrei heyrt þessa
orðróms getið, og verð að mótmæla á-
burði hans á prestana sem algerliga
ósönnum og ósónnuðum. Hann ætti
að geta þess í næstu ritgerð, hvaða
prestur hafi einu sinni sett lambsfóð-
ur á 10 krónur. Eg þekki ekki ann-
að en b-zta samkomulag presta og
safnaða í sýslunni, og munuþvíbænd-
ur yfirleitt ekki kunna honum nokkr-
ar þakkir fyrir tilraun hans til þess,
að koma prestum í óvingun við þá.
f>að er kunnugt, að í verðlagsskrár-
nefndunum sitja 2 bændur og 1 prest-
ur. Bændur hafa því ávalt atkvæða-
magnið við tílbúniug verðlagsskránna
og munu ekki æskja verndar og lið-
sinnís þessa alkunna yfirvalds gegn
ofríki presta. Prestar hafa ekki, svo
mér sé kunnugt, dróttað því að bænd-
um, að þeir notuðu atkvæðamagn sitt
til þess að færa vörutegundir verðlags-
skýrslunnar fram úr öllu hófi niður,
og þá er ekki síður ósanngjarnt að
bera prestum hið gagnstæða á brýn,
þar sem þeir eru í minni hluta í nefnd-
inni. Hvernig á þá að skilja, að »á
bændur sé hallað«?
Umhyggjusemi hans fyrir bændun-
um fer að verða torskílin,— eins og þeg-
ar hann á þinginu síðasta vildi afnema
manntalsþingin af eintómri umhyggju
fyrir bændum. Ekki lét hann þess
þó getið, að kostnaðunnn, sem hann
sparaði við afnám þingaferðanna, ætti
að renna í vasa bændanna. En hann
vill, ef til vill, segja, að bændum sé
nóg að trúa, þó að þeir ekki skilji.
Allir réttlátir bændur, sem semja
eiga verðlagsskrá, munu kannast við
það, að ekki sé meiri ástæða til að
taka lýsi inn í verðlagsskýrsluna en
tóvöru, heldur miklu siður, því allir
lýsislampar eru niður lagðir, og lýsi
gengur nú alls ekki lengur manna á
milli og sízt fyrir peninga. En vel-
nefndur valdsmaður finnur prestunum
það til foráttu, að þeir fylgi sannfær-
ingu sinni í þessu efni, og gefur í
skyn, að lýsi eigi að verðleggja, af
því það lækki verðlagið, en tóvöru
eigi að sleppa, af því hún hækki
það! Mikil er Díana Efesusmanna.
Mikið/ er réttlættið og samvizkusemin.
Annars tel eg næsta mikinn vanda
að semja verðlagsskýrslu, og ef ein-
skorða á sig við útskýringu valds-
mannsius á lögunum 6. nóvember 1897,
álít eg það ómögulegt; því allir vita
um peningaleysið í þessari sýslu, og
oft er öllum nefndarmönnum ókunn-
ugt um, að nokkur einasta vöruteg-
und, sem tilfæró er á verðlagsskránni,
hafi gengið kaupum og sölum fyrir
peninga í hreppnum. Fyrir því skrif-
aði eg stiftsyfirvöldunum 5. júní 1900
og beiddist leiðbeiningar þeirra við
samningu verðlag8skráa. þau svara
14. s. m. meðal annars þannig:
»f>að nær engri átt, að vilja að eins
verðleggja þær vörutegundir, sem
vissa er fyrir að seldar hafi verið
mót peningum síðastl. ár í hlutað-
eigaudi hreppi, og ákvæðin í 1. gr.
laganna eru einmitt sett til þess að
sporna við, að ótilbærilegar eyður
verði í verðlagsskýrslunum.
það er engum efa undirorpið, að
taka eigi tillit til verðlagsins á þeim
landaurum og vörutegundum, sem
ganga til varzlananna«.
þetta svar stiftsyfirvaldanna er
Ijóst og ákveðið, og ef eftir því mætti
fara, væri vandinn minni að undirbúa
verðlagsskrá. En það er langt frá
því, að þessi úrskurður stiftsyfirvald-
anna hafi fundið náð hjá yfirvaldi
Snæfellinga, og mun það hafa alvar-
lega varað ýmsa verðlagsskráarsemj-
endur við, að fara nokkurn hlut eftir
honum.
Yfirvaldið segir, að þessi mál ættu
miklu fremur að heita prestamál en
verðlagsskýrslumál. En skyldi þá
ekki eins vel mega nefna þau Lárus-
armál? |>að er spa mín, að þau á
ókomnum tíma festist ekki síður við
nafn hans en prestanna. Minnisstæð-
ari en afskifti presta af málinu mun
að min8ta kosti verða vísan svi arna
úr Alþingisrímuuum :
Yerðlagsskráin verðurlág,
vondu minka gjöldin,
ef þið viljið lið mér Ijá,
lemja lijör á skjöldinn.
Svo skal eg leyfa mér að mótmæla
að við síra Jósef Hjörleifsson höfum
farið með ósatt mál í bréfi okkar til
ráðgjafans. Við segjum þar hvergi,
að skýrslurnar, sem eru í vörzlum
stiftsyfirvaldanna frá haustinu 1899,
séu útskafnar, heldur einungis það,
að meðsend vottorð sanni, að vaðmál
hafi verið dregið út af skránum sama
haust að tilhlutun sýslumanns. þetta
er því útúrsnúningur hjá valdsmann-
inum, sem míðar til þess að umsnúa
sannleika í lygi. Beyndar telur hann
þrjú vottorð, sem hann minnist á í
grein sinni, #meinum blandin«. En
umsögn hans og dómur um þau mun
ekki teljast einhlítur. það er jafn-
vel ekki ólíklegt, að innan skamms
verði öðru vísi um þau dæmt.
Að endingu skal eg láta hann vita,
að eg gugna ekki við hótanir hans.
Hann fær mig aldrei til að dansa eft-
ir sinni pípu, meðan hann með remb-
ingi ekki nær úr henni áheyrilegra
hljóði en hingað til.
í trúnni á æðra og réttlátara vald
en snæfelska yfirvaldið legg eg örugg-
ur á hólminn, og mun reyna að bera