Ísafold - 12.08.1903, Side 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Yerð úrg. (80 ark.
rninnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
t’/í doil.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXX. árg.
Reykjavík niiðvikudag'inn
12. ágúst 1903
52. blað.
JÚláÁu/á T/lMV
I. 0. 0. F. 857249.
IPSP^ Gjalddagi
blaösins var 15. júli
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán. kl. 11—1 i spitalanum.
Forngripasafn opið md., mvd. og id.
11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 siðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
sunnudagskveldi kl. 8^/j siðd.
Landakotskirkja. Chiðsþjónusta kl. 9
og kl. 0 á hverjum helgum degi.
Landakotsspitali opinn fyrir sjúkravitj-
-endur kl. 10‘/2 —12 og 4—0.
Landsbankinn opinn iivern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Náttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
i sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypis í Pósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Húsfrú
Þórdfs Helgadöttir,
kona síra Sigurðar P. Sivertsen,
prests á Hofi í Vopnafirði, and-
aðist 28. f. mán., eftir 5 daga
legu í hálsbólgu. Hún var
dóttir Helga lektors Hálfdánar-
sonar, ekki þrítug að aldri,
fædd i maí 1874, og hafði
verið rúm 4 ár í hjónabandi.
Þórdís sál. var sönn fyrir-
myndarkona í öllum greinum;
er því mikill söknuður við frá-
fall hennar, eigi að eins fyrir
mann hennar, börn og heim-
ili, móður og systkin, heldur
*og fyrir alla sem hana þektu.
Aldamót.
XII. ár. Eitstjóri Frið-
rik J. Bergmann Winni-
peg 1902. Prentuð i
prentsmiðju Lögbergs.
182 bls.
Ritið byrjar á kvæðisbroti, er Tíbrá
nefnist, eftir síra Valdimar Briem.
Hefir hann þar tekið sér fyrir heudur
að einkenna 28 íslenzk skáld, hvert
með sinni vísunni. Bfst í huga höf.
▼irðast hafa verið nöfn á sumum kvæð-
um eða ritum skáldanna, eða þá ein-
Btakar setningar ór þeim, og notar
hann þau til að finna ímynd skáld-
skapar þeirra, t. d. »Sunnanvindur af
sænum stendur, svala leggur um allan
-dalinn«, í vísunni um Gest Pálsson,
en hann gaf út »Suðra«. Um jþorst.
Erlingsson kveður hann:
Hvað er hérna? Það eru Þyrnar.
þétt á greinum rósir spretta,
yndislegan ilm þær senda.
Engin rós án þyrna’ er fengin o. s. frv.
Bn ljóðasafn þorsteins heitir svo
seni kunnugt er »þyrnar«. Kvæðið er
slétt ort, en ekki svipmikið.
f>á kemur fyrirlestur eftir síra Jón
Bjarnason: »Að Helgafelli«. Tekur
hann þar upp frásögu Eyrbyggju og
Landnámu um pórólf Mostrarskegg,
um átrúnað hans á Helgafelli, en
•þangat skyldi engi maðr óþveginn
líta, ok þar var svá mikil friðhelgi, at
öngu skyldi granda i fjallinu, hvárki
fé né mönnum, nema sjálft gengi á
bvaut«, hann minnir á helgi þingstað-
arins í þ>órsnesi og að »eigi skyldi þar
álfrek ganga, — ok var haft til þess
sker þat, er Dritsker var kallat«. þá
segir hann frá deilu og bardaga j?or-
steins þorskabíts við Kjallekinga, er
eigi virtu helgi þingstaðarins og kváð-
ust mundu »ganga þar örna sinna sem
annarstaðar á grasi«, og ekki vildu
»troða skó til at ganga þar í ótsker
til álfreka*.
Út af þessum texta dregur svo höf.
lærdóm; þessi saga er í hans augum
•algjörlega ógölluð skuggsjá, þar sem
þjóð vor kemur skýrt út með grund-
vallareiginleikum þeim og sérkennum,
sem hún hefir á þessum tímum.
Flokkur Kjallekinga, eins og hann
var orðinn, þá er þessir fornsöguat-
burðir voru að gjörast, er enn til með-
al vor íslendinga bæði austan hafs og
vestan — óstýrilátir, oflætisfullir,
hrottalegir ribbaldar, sem ekki með
nokkru móti fást til að halda þing-
velli þjóðarinnar hreinum, heldur eru
stöðugt að ata haun rít með sínum
eigin saur«. þingvöllur þjóðarinnar er
nú nútíðarbókmentirnar íslenzku, bæk-
ur, tímarit og blöð. þykir höf. blaða-
menn vorir, skáld og útgefendur skáld-
rita ganga of mjög örna sinna á þing-
velli þeim, og almenningsálitið illa vak-
andi, er það hefir ekki neytt þá til
að ganga út í Dritsker. Færir hann
til þe88 dæmi úr íslenzkum blöðum
vestan hafs og austan, og mikið gerir
hann úr því, er »Salthólmsferð« Jónas-
ar var getin út í Eimreiðinni um árið.
Sérs taklega tekur hann til bæna tvo
af mótstöðumönnum sínum vestan
hafs, og trúað gæti eg því, að einhverj-
um þætti þar »gengið álfrek« á kirkju-
þingvelli Vestur-íslendinga.
Höf. mótmælir þeirri skoðun, að ls-
lendingar séu íhaldssamir, vanafastir
í lífsháttum og skoðunum. »Eg hefi«,
segir hann, isaunfærst um það, að það
er miklu fremur nýjungagirni, breyt-
ingafýsn, byltingatilhneiging en hinir
gagnstæðu eiginleikar, sem einkennir
þjóðflokk vorn á þessum síðustu tím-
um«. Færir hann til þess meðal ann-
ars »nýyrða-sýkina« (»nýyrði« er ný-
yrði!) og »stafsetningarhringlandann«,
■ Allir með opnum augum ættu að geta
séð, að hinn þjóðernislegi þingvöllur
vor er hjá langfleBtum íslendingum
búinn að missa sína fornu hefðar-
helgú. Bezta meðalið gegn þessu tel-
ur höf. trúna á Helgaíelli, kristindóm-
inum, kristinni kirkju. En í því efni
finuur hann sama losæðið, sömu bylt-
ingartilhneiginguna: »Eg fæ ekki bet-
ur séð, en að prógramm sumra helztu
kirkjumanna vorra nú sé það, þótt
vafalaust sé það þeim óvitanda, að
uraturna Helgafelli algjörlega, sprengja
það upp, moka því burt, jafna það
með jörðu«.
A höf. hér við biblíukrítikina og
segir hann að kröfur þeirra, sem hana
aðhyllast, séu þær, »að allir megi ganga
örna sinna upp á Helgafell*. f>ykir
honum það hafa verið í ótíma gert að
fræða Islendinga um niðurstöðu biblíu-
rannsóknanna, og vottur um skort á
•kennimannlegri varkárni og kristilegri
nærgætni*. Hér þarf ekki að halda
skildi fyrir formælendum biblíurann-
sóknanna hér á landi, því eflaust eru
þeir færir um að bera af sér þau vind-
högg, sem að þeitn eru reidd. En
hamingjan forði oss frá »kennimann-
legri varkárni og kristilegri nærgætni«,
ef hún lokar munni prestanna um það,
sem þeir vita sannast um kristindóm-
inn; því varla verður sú sálusorgun
holl til lengdar, að tala þvert um hug
sinn af nærgætni við áheyrendurna.
Og vara skyldu þeir sig, er temja sér
þá reglu, að ekki komi, fyr en þá
grunar, sú stund, að engu þeirra orði
verði trúað; því hvernig eiga aðrir að
greina það í sundur, hvenær slíkir
kennimenn segja það, sem þeir vita
sannast og réttast, og hvenær þeir
tala af *kristilegri nærgætni*? það eru
eflaust tiltölulega fá sannindi sem ekki
geta orðið einhverjumað falli, en
»ekki er sjórinn sekur, þótt syndi eigi
allir fuglar«. Og hver vill breiða
brekan fyrir dagsbrúnina af nær-
gætni við nátttröllin, sem daga
uppi ef þau sjá hana? Nei, ljóssinB
börn skulu landið erfa, og þá verður
að fara sem má um nátttröllin.
f>á kemur næst ritgerð eftir síra
Björn B. Jónsson, er heitir »Straum-
ar*. Er þar skýrt frá nokkrum helztu
stefnum eða hreyfingum, er komið hafa
fram á síðustu tímum í heimi trúar-
bragðauna. »Inn í Missisippi kristin-
dómsins rennur svo mörg Missouri
mannvitsins*, segir höf.; en Missouri
þýðir »gruggugt vatn«. —
Hér er talinn rúmur helmingur rits-
ins; hinn helmingurinn, að undantekn-
um 2 kvæðum eftir síra Valdimar
Briem, er skrifaður af ritstjóranum
sjálfum. Efnið er þetta: »Hverjar
kröfur ætti þjóð vor að gjöra til
skálda sinna«. »Köllun nemandans*
»Heimatrúboð«. — Undir linditrjánum:
Bókmentir og bændur. — Guðmund-
ur Friðjónsson. — Sigurbjörn Jóhanns-
son. — Upp við fossa. —* Eiríkur
Hansson. — Rit Gests Pálssonar. —
Morðbréfa-bæklingur I. — Islands
Kultur. — Bækur Bókmentafélagsins.
— þjóðvinafélagsbækur. — Fornsögu-
þættir. — Úrval úr þjóðsögum. — ís-
lenzka biblíuþýðingin. — Prédikanir
síra Helga. — Barnabækur Jóns Ó-
lafssonar. — Ritreglur. — Reiknings-
bók. — Adelbert von Chamisso. —
Eimreiðin. — Svafa. — Freyja.
Allar þessar greinar ritstjórans eru
vel ritaðar og hafa ýtnsar góðar hug-
vekjur að geyma. Sérstaklega er
margt í ritdómunum prýðisvel athug-
að og sagt. í innganginum, »Bók-
mentir og bændur«, béndir höf. á hve
einkennilegt það sé, að rithöfunda til-
hneigingin virðist ekki vera tiltölulega
nærri því eins rík hjá hinum skóla-
gengnu mönnum vorum og hún erbjá
bændunum, og honum verður að
spyrja: »Kólnar ungum mönnum með
pjóð vorri svo um hjartað á leiðinni
upp mentunarstigann, að fjöldi þeirra
hafi litla eða engalöngun til að hugsa
og rita, þegar þeir loksins eru komnir
alla leiðina?«
Um embættismennina segir höf.:
»því miður hefir embættislýður þjóðar
vorrar —, og í þetta sinn hefi eg
einkum veraldlega embættismenn í
huga — ekki verið það salt í þjóðlífi
voru, sem hann hefði átt að vera.
f>eir hafa sannarlega ekki verið nein-
ir hugsjónamenn. f>eir eru það ekki
enn þá. f>að sést á því hve lítið þeir
hugsa, hve lítið þeir rita, hve lítil á-
hrif þeir hafa á hugsunarháttinn út
frá sér«. f>essi orð eru vel þess verð
að þóim sé gaumur gefinn.
Hér er ekki rúm til að fara út í
alla sálma, og skal því að eins drepa
á það, sera höf. segir í ræðu sinni,
•Hverjar kröfur ætti þjóð vor að gjöra
til skálda sinna?« Hann bendir á það,
hve tiltölulega mikið komi út af is-
lenzkum ljóðum, en þetta sé engin
sönnun fyrir því, að þjóð vor sé ment-
aðri en aðrar þjóðir; hitt sé líklegra,
að það sé »vottur um órækt í túni
andans hjá oss, að þar er svo mikið
af fíflum og sóleyjum*. þjóðin sé í
þann veginn að verða sárleið á þeirri
ljóðagerð, sem henni er nú boðin, og
ástæðurnar telur höf. einkum þessar:
»í íslenzkri ljóðagerð verður ekki vart
við neitt nýtt landnám um langan
tíma«. Einhliða áherzla hefir verið
lögð á búninginn. Skáldin eru alt of
mörg. f>egar syngur í öllum tálknum
stinga menn fingrum í eyru sér. Sú
skáldskapartegund, sem þjóð vor hsf-
ir lagt svo mikla rækt við, er mikils
til of einskorðuð. Vér yrkjum eintóm
smákvæði. Skáldskapurinn íslenzki er
svo undur stefnulaus. . . . Hugsanalíf
og lifstefna margra þeirra, sem jrrkja,
virðist vera í molum, á víð og dreif,
— leika í lausu lofti. Engin sterk
hugsun, sem bindur alt saman og læt-
ur alt falla að sama lóni. . . »f>að er
líka nú upp á síðkastið að læðast eitt-
hvert ömurlegt volgurhljóð inn í ís-
lenzkan kveðskap, — eitthvert »holta-
þokuvæl*, sem er alt annað en ánægju-
legt á að hlýða. Menn eru farnir að
hafa eitthvert hugboð um, að skáld-
skapur annara þjóða sé með alt öðr-
um hætti en íslenzkur skáldskapur.
Alstaðar með mentaþjóðunum er það
nú orðið minna og minna, sem út
kemur af ljóðasöfnum. Menn virðast
yfirleitt vera fremur að vaxa frá lýr-
iskum smákvæðum. -Sú skáldskapar-
tegund heyrir langmest til bernsku-
skeiði þjóðanna.
fetta er þá dómur höf. um gallana
á nútíðarskáldskap íslendinga, og af
honum geta menn ráðið, hverjar kröf-
ur höf. í niðurlagi ræðu sinnar segir
að þjóðin ætti að gjöra til skálda
sinna.
f>að er efasamt hve réttur dómur
höf. er, eigi hann að gilda alment það
sem út hefir komið af íslenskum
skáldskap á síðari árum. En það
efni er of umfangsmikið til að taka
það til meðferðar i stuttum ritdómi,
og verður að bíða betri tíma.
Yfir höfuð er þessi árgangur lAlda-