Ísafold - 13.02.1904, Side 1

Kemur út ýmist einu ?sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
IVj doll.; borgist fyrir miðjan
’úlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXXI. árg.
Keykjavík laugardagiim 13. febrúar 1904
7. blað.
jMiióJadá támv
I 0. 0. F. 8523981/”
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
bverjum mán. kl. 11—1 i spltalanum.
Forngripasafn opið mvd. og ld. 11
—12.
FYílækning á gamla spítalanum (Iækna-
skólanum) á þriðjudögum og föstudögum
'M. 11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
;in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 siðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
isnnnudagskveldi kl. 8*/2 siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
.og kl. 0 á hverjum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
endur kl. IOVj—12 og 4—8.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
41 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Bankastjóri við kl. 11—2.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
*i. 12—3 og kl. 6—8.
Náttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
'4 sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypis í Pósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Rjómabúin.
i.
Langstærsta framfarasporið, sem
sveítabúskapurinn hefir stigið hér á
iandi hin síðustu árin, er óefað stofn-
un rjómabúanna, og það eigi að eins
af því, að félagsbændur hafa fengið
það smjör, sem þeir hafa getað fram-
leitt og mátt án vera, borgað með
peningum, heldur og jafnframt af hinu,
að stofnun rjómabúanna hefir áþreif-
anlega kent mönnum að sjá, hve af-
armikla þýðingu samtök og félagsskap-
ur hafa, að á þann hátt má framleiða
gott og mikið verk, sem að öðrum
kosti fer alt í molum. það er tvent
ólíkt, að sjá vagnana koma hingað til
bæjarins með raðir af hvítum smjör-
kvartilum í hreinum umbúðum, eða
hitt, að horfa á menn burðast með
pinklana í misjafnlega þokkalegum
umbúðum, eins og menn hafa átt að
venjast að undanförnu.
það er því eigi að eins sjálfsagt að
halda þessum framförum á lofti, öðr-
um til góðs eftirdæmis og fyrirmynd-
ar, heldur og nauðsynlegt að safna
saman skýrslum um sem flest rjóma-
búin, tii þess að geta borið þau sam-
an, hvert við annað, séð hverjum
bezt gengur smjörgerðin og salan og
lært af þeim, að svo miklu leyti, sem
aðferð þeirra eða meðferð á smjörinu
kann að vera frábrugðin öðrum og betri.
Isafold skrifaði því síðastl. haust
forstöðumönnnum allra rjómabúa, er
hún hafði spurnir af, og beiddi um
skýrslur í þessu skyni. Hefir biaðið
fengið mjög góðar undirtektir undir
það og eru fyrstu skýrslurnar þegar
farnar að koma. f>ær hafa eigi getað
komið fyrri vegna þess, að Bölureikn-
íngar hafa eigi borist forstöðumönnun-
um fyr en eftir komu síðustu haust-
skipa, eða jafnvel eigi fyr en með
miðsvetrarferðinni. Skýrslur þessar
verða nú birtar hór í blaðinu jafnóð-
um og þær koma, eða eftir því, sem
rúm leyfir.
1. ÁslækjaP-i’jónriabúið.
Hið fyrsta spor, er stigið var hér á
landi, í þá átt að framleiða smjör í
stærri stíl til útflutnings, er að líkind-
um það, að sumarið 19 0 0 gerðu 5
bændur í Hrunamannahreppi félag
með sér og fluttu nýmjólkina saman
á einn stað (að Syðra Seli), skildu
hana þar í stórri skilvindu, fluttu
undanrennu og áir aftur heim til sín,
en létu strokka smjör úr rjómanum.
Strokkurinn var skekinn með hand-
afli. Smjörið seldu þeir Copland og
Berrie í Leith og Zöllner og Vídalin
í Newcastle.
Næsta ár var þessu mjólkurbúi
breytt í rjómabú og urðu þá félags-
menn 9. Formaður: Haraldur Sigurðs-
son á Hrafnkelsstöðum, forstöðukona
Steinunn Sigurðardóttir, systir hans.
Handafl hreifði strokkinn. Mestsmjör
á dag var um 80 pd. Alls yfir sum-
arið 4100 pd. Kostnaður innanlands
var um 11 aurar á pd., erlendis 4
aurar. Fyrir pundið fekst nettó 67V2
aurar. Copland og Berrie seldu.
1902 var búið flutt að Áslæk. Fé-
lagsmenn þá 26. Vatnsafl strokkaði
og hnoðaði smjörið. Mest smjör á
dag 200 pd. Alls yfir sumarið 9800
pd. Smjörið seldi Garðar Gíslason í
Leith. Kostnaður erlendis 6 aur. á
pd., innanlands ÍO1/^. Nettóverð 60
aur. fyrir pundið. Forstöðumaður og
forBtöðukona sömu og áður.
1903 sama félagatala. Mest smjör
á dag 200 pd. Alls 9900 pd. Smjör-
ið seldu Copland og Berrie í Leith og
J. V. Faber & Co. í Newcastle. Útl.
kostnaður 5—6 au., innl. 11 aurar.
Nettóverð 66 aurar. Formaður og
forstöðukona sörau og áður.
1901 var brúttóverðið 76 a. pd.
1902 — --------- 78 og 75 - -
1903 hjá C & B 75; hjá Faber 80—
84—86 a.
Sölureikninga fyrir árið 1900 vant-
ar.
Fyrir hönd form. 11. jan. 1904.
Árni Arnason, Ilruna.
2. Hjalla-rjómabúið.
Fyrsti fundur var haldinn að Hjalla
27. marz 1902 og gengu þá 16 bænd-
ur í félagið, kosin stjórn og endur-
skoðunarmenn. Sama ár, 7. júlí, tók
félagið til starfa og framleiddi um
sumarið 3000 pd. af smjöri; mest á
dag 50 pd. Lengstur rjómaflutningur
var klukkustundarferð. Garðar Gísla-
son seldi smjörið og fekst fyrir pund-
ið nettó 69 aur. Form. Eyjólfur Guð-
muudsson í Króki; bústýra Herborg
þórarinsdóttir úr Norður-þingeyjar-
sýslu.
Árið 1903 gat rjómabúið ekki tekið
til starfa fyr en 7. júní. Ráðin bú-
stýra neitaði að koma sökum veikinda
á Hjalla, en Sig. Sig. ráðunautur út-
vegaði í hennar stað þorbjörgu Svein-
björnsdóttur frá Hjálmholti. Form.
sami og áður. þetta ár voru 19
bændur í búinu með 80 kýr og 260
ær, flestir fátækir nema þorleifur
Grímsson á Grímslæk, sem hefir
styrkt búið á ýmsan hátt. Mest smjör
á dag 70 pd., alls 3900 pd. Copland
og B. seldu 28 kvartil en Faber 10;
fyrir pd., að frádregnum kostnaði,
fengust 64 aurar.
Á fuödi 8. janúar þ. á. bættust 3
við í félagið og verða þá félagsmenn
22; áformað .er að taka til starfa 20.
apríl og því vonandi að framleiðslan
vaxi alt að helmingi.
Skýrslan»samin af form., E. G. i Króki.
Huírsanir bænda
um
einstök atriði alþingismála 1903.
Eftir
Vigfús Guðmundsson.
II.
Kjördœmaskifting.
Ummæli mín um háttv. bóndason-
inn í efri deild áttu einkum við tillög-
ur hans um kjördæmaskiftinguna vænt-
anlegu. Hann talar um að hafa kjör-
dæmin svo stór, að jafnvel 7—12
þingmenn séu kosnir í hverju þeirra.
Eg vil nú biðja alla góða menn og
greinda bændur að íhuga vandlega,
hvað af því leiðir, ef kjördæmaskift-
ingin fer illa úr hendi.
Loks má nú ætla að þeirri möru sé
létt af þjóðinni, að meta kosti þing-
manna einungis eftir stefnu þeirra eða
flokksfylgi í stjórnarskrármálínu. En
í stað þess er augljóst, að þjóðin og
þingmennirnir skiftast í flokka, sjálf-
sagt að nokkru leyti eftir framsókn
og íhaldi, örlæti og sparnaði, en þó
að mestu leyti eftir stéttum og at-
vinnuvegum. þessi flokkaskifting er
eðlileg og róttmæt. — það er að eins
flokkshatrið og fjandskapurinn, eigin-
girnin og ranglætið, sem aldrei ætti
neinstaðar að eiga rétt á sér.
Eðlilegt ér það, að embættismenn
hafi aðrar skoðamr á ýmsu en alþýð-
an, og það er eðlilegt, að bændur beri
ýms önnur áhugamál fyrir brjósti en
sjómenn. Svo er einnig um hverja aðra
ólíka stöðu og atvinnu, ólíka fræðslu
og siði, ólík lífskjör og kröfur til
lífsins, ólíkar stefnur og hugsjónir.
Löggjöfin og störf þingmannanna ná
til og snerta hag allra stétta og at-
vinnuflokka. Allir vilja og eiga heimt-
ing á því, að teknar séu til greina
sanngjarnar kröfur þeirra og að rétti
þeirra sé í engu raskað. Hvað er þá
eðlilegra, en að menn í sömu stöðu
og undir sömu Hfsskilyrðum vilji hafa
fulltrúa á löggjafarþinginu, sem talar
máli flokksins, er kýs hann, fulltrúa,
er þekkir þarfir flokksins og vill bæta
úr þeim, fulltrúa, sem býr við sömu
kjör, en er ekki háður andstæðum
flokki eða alt öðrum kjörum?
Eða er sanngjarnt að ætlast til
þess, að nokkur atvinnuflokkur vilji
láta andstæðan flokk skipa sér fulltrúa,
sem hlutaðeigendur bera ekki traust
til, eða finna að er af nöðru sauða-
húsi?« þetta getur þó átt sér stað,
og hefir borið við, með þeirri kjör-
dæmaskipun, er nú gildir; mundi þó
verða hættara við þessu, ef kjördæm-
in yrðu stækkuð, því þá yrði erfiðara
að skifta þeim eftir atvinnu manna
og áhugamálum, og ókunnugleiki kjós-
enda og þingm. mundi verða til baga.
Til að jafna hlutföllin milli flokka
hefir verið talað um að lögleiða hlut-
fallskosning.
Kosning eftir atkvæðafjölda að eins
leiddi vitanlega til þess, að landbænd-
ur gætu enguba þingmanni komið að,
hve stór sem kjördæmin væru, nema
andstæðu flokkarnir væru miklu fá-
mennari, [sbr. það, sem áður er sagt
um kosningarréttinn], eða vildi hafa
sömu mennina.
Séu ámóta margir menn í hvorum
flokki landmegin og sjávarmegin, hafa
bændur víst helmingi færri atkvæði,
þó þeim væri eins auðvelt að nota
kostningarrétt sinn. f>ó lögleidd yrði
hlutfallskosning, mundi þessi mikli
atkvæðamuuur samt hafa þau áhrif,
að bændur fengju ca. 1 þingmann,
þegar jafnmargir hinna hlytu tvo.
Kemur þetta til af þeirri einföldu á-
stæðu, að bændur ættu í mesta lagi
helmingi færri kjörseðla og kæmu því
nöfn þingmanna þeirra að vonum helm-
ingi sjaldnar upp.
Sé bændum ant um kosningarrétt
sinn, og sé það ekki meiningin, að
bera rétt þeirra fyrir borð, þá ættu
allir málsaðilar að láta sér ant um
það, að skifta kjördæmunum
svo nákvæmlega sem unt er,
eftir atvinnuvegum manna,
en binda sig ekki um of við sýslu-
mörk eða jafnvel sveita.
Væri sjávarsíðan skilin frá land-
sveitunum, þá gerði minna til, þó kjör-
dæmin yrðu nokkuð stór.
þetta, að bændur fái að
kjósa sína þingmenn sjáf-
ir og hlutlausir af öðrum,
það er krafa, sem bændur mega ekki
víkja frá, það er hið m i n s t a, sem
vér getum látið oss nægja til jafnað-
ar á ókjörum kosningarréttarins. f>á
fyrst getum vér haft full not af vor-
um fáu atkvæðum, og þá gerði lítið
til, þó mannfjöldinn yrði ekki í ná-
kvæmum hlutföllum við þingmanna-
fjöldann í hverju kjördæmi,
Kosningalög.
Enn má geta þess, í sambandi við
kosningarréttinn og kjördæmaskifting-
una, að bændur og sveitabúar eiga
miklu örðugra með að nota rétt sinn
en kaup8taðabúar o. s. frv. Kosn-
ingalögin nýju eiga nú að bæta úr
þessu, með því að stytta leiðina á
kjörfundinn. þetta er nú í sjálfu sér
gott, þó maður hljóti að sakna ræð-
anna og samkomunnar, er margir
sýslubúar gátu haft skemtun og fróð-
leik af, og ýmisleg not í sambandi við
önnur ferðalög eða framkvæmdir, þeg-
ar mest er ferðast.
Hvað setja lögin svo í staðinn?
J>au ætla bændum að fara frá bjarg-
ræði sínu, flestum bændum á landinu
að eyðileggja dagsverk um sláttinn,
tímann, sem bændum er allra dýrmæt-
astur, svo dýrmætnr til að bjarga at-
vinnu sinni, ef hittist á þerridag eftir
rosa, að það mun þýða sama fyrir all-
an fjölda bænda, sem þeir væru svift-
ir kosningarrétti.
Tjónið gæti orðið ómet'anlegt og ó-
bætanlegt á þvf árí, fyrir þá, sem ferð-
ast þurfa a. m. k., og mundu þá koma
heldur fáir kjörseðlar úr sumum sveit-
unum.
Tilhögun þessi er víst lítið betri
en að ætla sjómönnum að koma í
land frá fiskiveiðum, til að kjósa á á-
kveðnum degi. Vildi nokkur mæla
með því?
Á þingmálafundi að Húsatóttum,
síðastl. vor, var í einu hljóði skorað