Ísafold - 20.01.1906, Síða 2

14
ÍSAFOLD
Erlend tíðindi.
(Marconiakeyti).
Jpessi eru helztu tíðindin frá því fyrir
síðustu helgi:
Bldfjöllin Vesúvíus og Etna bæði
tekin til að gjósa ákaft. Járnbraut
utan í Vesúvíus gjörskemd. Land-
skjálftar ákafir í Kalabríu á Ítalíu.
Fólk mjög felmtsfult þar. Dálítils
landskjálfta vart í Vín. Ennfremur
vart við landskjálftakippi á Ungverja-
landi.
Af byltÍDgunni á Rússlandi það
helzt að frétta, að stjórninni í Péturs-
borg hefir lánast að böndla fulltrúa-
nefnd verkmanna þar og gerir sér von
um, að það muni skjóta öðrum bylt-
ingarmönnum skelk í bringu.
Tveim sprengikúlnm varpað að vagni
Tsjernikoffs landshöfðingja. Qann varð
sár og kona hans.
Rússneskt herlið umkringdi járnverk-
smiðju á einum stað á Póllandi, þar
sem pólskir byltingamenn höfðu
aðalstöðvar sínar. þar var barist
stundum saman. Margir byltingar-
menn féllu eða urðu sárir. Hinir flýðu.
Nýtt verkfall í Pétursborg, í 9 verk-
smiðjum, og urðu 24 þús. manna at-
▼innulausir.
Skærur enn með Tartörum og Armen-
um í Tíflis og þar í grend. Tveim
Armenaþorpum eyddu Tartarar með
eldi og höfðu dulbúið sig Kósakka-
búningi.
Tveim sprengíkúlum var kastað til
Kósakka frá Armenaskóla einum í
Tiflis. Einn drengur hlaut bana. Kó-
sakkar umkringdu búsið og skutu á
það. jþá sprakk mikið af sprengikúl-
um þar inni, og bönuðu 33, en 300
urðu sárir.
|>að bar til í Pétursborg, að her-
málaráðgjafi Kóreuríkis, sem þar var
gestur, varð fyrir banatilræði af ungum
Kóreumanni, er særði ráðgjafann 11
sárum.
Svo hefir hermálaráðgjafi Rússkeis-
ara sagt blaðamanni einum, að 1600
milj. pd. sterl. hafi ófriðurinn við
Japaua kostað Rússa. f>að er sama
sem nærri 29 þús. milj. kr. (29 miljarðar).
Kosningum á E n g 1 a n d i líður það,
að í gær höfðu verið kosnir alls 193
stjórnarsinnar og 52 stjórnarandstæð-
ingar (íhaldsmenn). Alls eru þingmenn
í neðri málsstofunni 670. Meðal fall-
inna þingmannaefna voru þeir Arthur
Balfour, forsætisráðgjafinn, sem áður
var, Gerald Balfour fyrv. verzlunar-
málaráðgjafi, Lyttleton f. Dýlendumála-
ráðgjafi, og Long, f. írlandsráðgjafi.
Kína og Japan hafa fullgerðan samn-
ing síh í milli um Mandsjúríu og
Port Arthur.
Missætti með Frökkum og Venezúela-
ríki í Ameríku þar komið, að slitið er
sendiherrasambandi þar í milli. Enn-
fremur slitið sæsímatengslum milli
Venezúela og Bandaríkja.
Látinn er Harper, rektor Chicago-
háskóla, og Mars'nall-Field, miljóna-
mæringur í Chicago.
Gistihallar-b r u n i mikill í Minnea-
polis. Sjö hundruð gestir, agndofa af
bræðslu, sumir fáklæddir, sátu í glugga-
kistum og biðu bjargfæra. Níu manns
biðu bana. Slökkviliðsstjórinn lét líf
sitt; var að bjarga gamalli konu. Fjár-
tjón nær 1 milj. kr.
Stjórnbyltingaraðferðin nýja:
Aðgerðaleysið.
II.
(Síðari kafli).
|>að er rétt, sem segir í heimsfram-
faragreinÍDni í síðustu Review of Re-
view8:
Aldrei sfðan er alþýðan í Rómaborg
flutti sig burt til Fjallsins helga og
hafði upp úr því sameinaða »verkfalli«
alþýðuforingjana og alt það stjórnfrelsi,
er því fylgdi, — aldrei síðan hefir neitt
því líkt við borið eins og þetta, er
hefir af sér getið stjórnarskrá Rússa.
pá var það ekki nema lítill hópur
óbrotinna bóndamanna, sem gengu frá
vinnu að litlum bæ hálf-fjöllóttum. Nú
er það stórt keisaradæmi með mörgum
þjóðum, sem gerir verkfall. f>að var
gizkað á, að þeir væri svo sem l^ milj.,
er hættu vinnu í raun og veru; að
meðtöldu skylduliði þeirra hefir það
numið 9—10 miljónum. En allir hinir,
öll þjóðin — þeir eru taldir 143 milj.,
allir þegnar Rússakeisara — sætti sig
við það ogsamþyktist því eindregið, með
því og að vinnuleysi hinna gerði þeim
mjög mörgum annað lítt hægt. Allur lýð-
urinn var samtaka eins og einn maður.
þeir forðuðust ofbeldi eins og þeir forð-
uðust vinnu. Magnlausu byltingarupp-
þoti brá að vísu fyrir hér og þar, með
tilheyrandi skotum og manndrápum.
En mergðarvíg urðu engin, sem bvlt-
ingum fylgja að jafnaði ella. f>etta
var aðgerðalaus uppreísn.
Hljóðir og einbeittir gengu menn
miljónum saman vinnulausir og matar-
lausir og eldsneytislausir, karlar og
konur, börn og gamalmenni. f>eir
egndm ekki hrannvíg á hendur sér.
f>eir gerðu ekki neitt; það var alt og
sumt. En einmitt þann veg gerðu
þeir alt. Verkalýðurinn skildi, að hann
hafði nógan máttinn; hann hélt að sér
höndum; og þar með var þjóðfélagið
gert aflvana. Hið frámuualega rúss-
neska þol, sem gert hefir margan
orstuvöll frægan og margan langvinnan
leiðangur sögulegan, gerði sér umtals-
laust að góðu harðrétti það, er gjalda
varð fyrir frelsið. f>ar var bylting,
sem var framkvæmd með því að svelta
sig sjálfkrafa. |>ar með hefst nýr
kapítuli í mannkyDssögunni. Verk-
fallið, hið alkunna vopn verkmanna
til að afla sér hærra kaups eða að fá
styttan vinnutímann, hefir reynst öfl
ugasta stjórnbyltingarvélin, sem til er.
Eagar sprengikúlur eða strætavirki,
enginn vopnaður múgur hefði nokkurn
tíma orðið eins drjúgvirkur eins og
þetta einfalda, lítilmótlega ráð: að
hætta að vinna.
það er skemst af að segja stjórn-
byltingunni á Finnlandi í haust,
að hxtn var ekki fulla viku að komast
í kring. Með almenuu verkfalli og
viturlega og stillilega ráðnum byltingar-
tiltekjum varpaði þjóðin af sér öllu
rússnesku stjórnarvaldi á Finnlandi og
fekk því áorkað, að keisari veitti henni
þingstjórnarfrelsi það, er hún hafði
haft áður. það var í rnánaðamótin á
október og nóvember. Stjórnfrelsis-
menn héldu samkomu í höfuðborginni,
Helsingfors, og gerðu menn á fund
landstjórans rússneska, IvansObolensky
fursta, er fóru fram á, að stórhertoga-
dæminu Finnlandi skyldi stjórnað eftir
sáttmála þeim, er Alexander keisari I.
hafði gert og undirgengist 27. marz
1809, er hann tók við stjórn laDdsins
(af Svíum) og eftirmenn hans á keis-
arastóli Rússa höfði allir unnið eið að,
er tóku við ríki. |>eir fóru og fram á,
að stofnað væri til þings og umboðs,
stjórnarsamkundan úr lögum numin
með öllum hennar stjórnardeildum, en
hún hafði verið síðari árin ekki annað
en verkfæri í hendi stjórnarinnar í
Pétursborg til þess að gera landið
rússneskt. Stjórnarhöfðingjar þar þorðu
nú ekki annað en segja af sér og styð]a
fyrnefnda bænarskrá til landstjórans.
En hann hét því í nafni keisarans, að
til þings skyldi kvatt hið bráðasta, og
að herlið skyldi láta almenna fundi
hlutlausa og alla þá menn, er með
friði færi og spekt. — Verkfallið al-
menna tók fyrst og fremst fyrir allar
almennar samgöngur: póstgöngur, járn-
brautarferðalög, gufuskipaferðir, símtal
og símrit. Nokkur þúsund bæjar-
manna í Helsingfors skipuðu sér í lög-
gæzlusveit með vopnum til þess að
halda uppi friði og reglu. Merkin
rússnesku voru dregin niður á öllum
stjórnarhúsakynnum og Finnlands-
merki dregið upp í þeirra stað. Stúdent-
ar og verkamenn gengu í skrúðgöngu-
fylkingum upp í anddyri stjórnar-
Bamkunduhallarinnar, svo sem eins og
væru þeir að vitja helgra dóma; það
var til að skoða blettinn, þar sem
Schaumann hafði vegið Bobrikoff lands-
stjóra fyrir nokkrum missirum.
Tíu þúsundir hermanna úr varalið-
inu lögðu á stað frá Pécursborg til
Finnlands. En það lið var látið snúa
heim aftur von bráðara vegna þess, að
þar bryddi á samhygð við byltinga-
menn, og þótti því ekki treystandi.
Obolenzky fursti sendi tundurbát
með fréttirnar til Pétursborgar og bæn-
arskrá Finna; því enginn gekk póstur
þar í milli á sjó né landi og því síður
að hægt væri að koma símskeytum.
Keisari svaraði því viðstöðulaust með
þeirn hætti, að hann reit undir boð-
skap til Finna, þar sem veitt var alt
það, er um hafði verið beðið. Óll þau
nýmæli voru úr lögum numin, er lög-
leidd höfðu verið síðustu 6 árin í því
skyni, að hafa af Finnum alt sjálfs-
forræði og gera Fmnland að vanalegu
rússnesku héraði. Lausnarbeiðni stjórn-
arsamkunduhöfðingjanna var veitt og
þingkosnÍDgar fyrirskipaðar. þingið
átti að koma saman 20. desbr. og skyldi
hafa vald til að færa út kosningarrétt-
inn. þÍDgið skyldi og hafa fjárveit-
ingarvald.
Keisari sendi 4 herskip til Helsing-
fors með 10 þúsundum hermanna, til
þess að skerast í leik, ef FinDar sýndu
sig í að vilja losast alveg við Russa.
En það höfðu þeir aldrei ætlað sér.
yelferðamefnd, skipuð af bæjarstjórn-
inni, hafði á hendi löggæzlu alla í
bænum og vann í samræmi við verk-
fallsnefndina.
Svo var verkfallið rækilegt í Helsing-
fors og flestum borgum öðrum á Finn-
landi, meðan það stóð, að vinnukonur
og þjónustustúlkur hjá heldra fólki
hættu að gera nokkurt handarvik.
Húsbændurnir urðu að matreiða handa
sér, ræsta híbýli sín, þvo af sér fötin
m. m. Veitingastöðum öllum var lok-
að og skólum, og búðum öllum nema
brauðbúðum, kjötbúðum og mjólkur-
búðum. f>eir sem þurftu að flytja eitt-
hvað um bæinn, urðu að aka því sjálfir
á handvagní; enginn mátti aka vagni
né hjólbörum fyrir aðra.
Mjög var til þess tekið, hve mikil
hefði verið spekt og regla í höfuðstaðn-
um þann tíma, er verkfallið stóð. þar
sást enginD maður drukkinn. Engin
spjöll gerð eða óskundi, smár eða stór.—
Mörgum rann til rifja meðferð Rússa
á Finnum undanfarið, stjórnarskrár-
brot það, er gert var á þeim fyrir 6
árum, og öll þau réttarspjöll, er þeir
hafa orðið fyrir síðan. það er mælt,
að nokkuð hafi opnast augu keisarans,
er hann var þar á ferð við land í
sumar á skemtiskipi sínu. Meinið er
það um hann, sem aðra víðlenda ein-
valdshöfðingja, að sjá verður hann
flest með annarra augum, og má því
þvi hafa marga óhæfu í frammi í hans
nafni og umboði, sem honum er íjarri
skapi.
Nú fagna allir vinir Finna víðsvegar
um heim endurfengnu sjálfsforræði
þeirra, og dást mjög að því, hve fim-
lega og giftusamlega þeim hefir tekist
að afla sér þess.
Guðm. Hannesson
héraðslæknir á Akureyri hefir afráð
ið að vera kyrr þar, eftir almennri
áskorun héraðsbúa og þrátt fyrir
jafn almenna eða enn almennari áékor-
un VeBtmanneyinga um að sækja um
þ.að hérað. Hann segir sér hafa gengið
það helzt til að vilja komast burt og
og til Vestmanneyja, að það sé um-
svifalítið hérað og að þar hefði hann
haft fulc frelsi til annarra starfa, en
telur sér aðra hluti betur gefna en að
vera læknir. Segir læknisstarf vera »ilt,
ófrjálst og vandasamt«. — Stjórnar-
óþverrablaðið á Akureyri hafði lagt hann
í einelti út af því, að hanu bauð sig
fram til þingmensku þar í fyrra, og
höfðu einhvern getið þess til, að hann
væri að flýja undan því. En það for-
tekur hann að sér hafi nokkurn tíma
verið nærri skapi; og mun alls eigi
þurfa það að rengja. Fyrir þess kyns
ófagnaði sitja þeir sem fastast að jafn-
aði, sem dálítið er í spunnið.
Hr. G. H. Iýkur máli sínu( í NI.) á
þeirri ósk, að úr því að hann verði þar
nyrðra áfram, þá verði hann öllum
góðum drengjum góður liðsmaður, en
hinum — versti þrándur í Götu. Og
er það vel mælt og drengilega.
UmVestmanneyjahérað er
það að segja, að nú er mælt að þangað
eigi að láta Ólaf Guðmundsson f. hér-
aðslækni Rangæinga, í því trausti, að
heilsa hans, sem mun hafa lagast
nokkuð, geri honum fært að þjóna svo
hægu héraði.
Saingirðingar.
Nl. segir frá fyrirmyndardæmi uœ
þær, úr Óngulsstaðahreppi í EyjafirðL
Framfarafélag hreppsins er búið að
koma upp á 2—3 sumrum 7,200 faðma
vírgirðingum um tún og engjar, og er
mikið af því samgirðingar, en ráðgert
að bæta þar við meira en 12,000
föðmum á næsta vori. Jarðabótailags
verkatala þess sama félags varð árið
sem leið 1300.
Sumstaðar hafa og bagar verið girtir,
ýmist algirtir (á Óngulsstöðum) eða það
sem þurfa þykir (Garðsá).
f>að er rétt, sem tekið er fram í Nl.
(af Kr. U. Benjamínssyni), að ekki má
blanda saman vírgirðingum yfirleitt og
túngirðingalögunum alræmdu, sem nú
eru og til grafar gengin að rnestu.
Landgirðingar er einhver hin mesta
búnaðarframfaranauðsyn, sem til verður
nefnd, og vírgirðing mjög víða langtil-
tækilegust, ekki sízt fyrir kostnaðarsakir.
Að öðru leyti minnum vér á mjög vel
samdar og rækilegar greinar um sam-
girðingar m. fl. í ísafold lð.apríl og 24.
maí í fyrra, eftir Vigfús Guðmundsson
í Haga.
Taugaveikin
í Hafnarfirði er mikið í rénun. Eng-
inn veikst síðustu dagana. Hún er og
mjög væg í flestum, nema í 1 húsi,
Guðmundar JónssoDar skipstjóra. þar
dó þrent hvert á fætur öðru, hann og
kona hans Guðrún Olafsdóttir frá
Bygggarði, og barn þeirra, 5 ára gam-
alt. |>að fekk heilabólgu, er varð því
að bana. Konan var og mjög veik
fyrir áður, hafði alið barn nýlega.
Guðmundur skipstjóri var og óhraust-
ur, hafði meðal annars fengið áfall ú
höfuðið í sumar í ferð til Noregs, og
mun hafa búið að því enn.
Skarlatsótt segir Nl. að gert hafi vart
við sig nýlega á tveim bæjum í Siglufirðv
en væg hafi hún verið.